Μητροπολήτης Μελένικου Ειρηναίος (Εμμανουήλ Παντολέοντος, 25 Νοεμβρίου 1863 - 16 Αύγουστου1945), 1903 - 1906
Ο Ειρηναίος υπήρξε ένας εκ των επιφανέστερων ιεραρχών στην εκκλησιαστική ιστορία της χώρας μας
Ο Εμμανουήλ Παντολέοντος, όπως ήταν το κοσμικό ονοματεπώνυμο του Ειρηναίου, γεννήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 1863 στη Χάλκη των Πριγκιποννήσων. Το 1890 αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και στη συνέχεια διεύθυνε επί ένα έτος την Αστική Σχολή της Ξάνθης.
Ακολούθως, με τη σύσταση και προστασία του πρώην Ιεροσολύμων κ. Νικοδήμου μετέβη στο Κίεβο της Ρωσίας, όπου μετά τετραετή φοίτηση (1891-1895) στην εκεί Ακαδημία συμπλήρωσε τις σπουδές του. (κατά τον αείμνηστο δάσκαλο και συνεργάτη του «Π» Ιωακείμ Τάσιο υπήρξε συμφοιτητής του Ιωσήφ Στάλιν).
Νεαρός στη Χάλκη το 1889
Ακολούθως, με τη σύσταση και προστασία του πρώην Ιεροσολύμων κ. Νικοδήμου μετέβη στο Κίεβο της Ρωσίας, όπου μετά τετραετή φοίτηση (1891-1895) στην εκεί Ακαδημία συμπλήρωσε τις σπουδές του. (κατά τον αείμνηστο δάσκαλο και συνεργάτη του «Π» Ιωακείμ Τάσιο υπήρξε συμφοιτητής του Ιωσήφ Στάλιν).
Από το Κίεβο επανέκαμψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διορίσθηκε καθηγητής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, στην οποία δίδαξε επί οκταετία. Τον Οκτώβριο του 1903, ως αρχιμανδρίτης και καθηγητής της Χάλκης, εξελέγη μητροπολίτης Μελενίκου.
Τό Οίκουμενικόν Πατριαρχεΐον, επί Πατριάρχου Ιωακείμ του Γ',
εξέλεξε Μητροπολίτην Μελενίκου τον Ειρηναίον.
Όκτώβριον 1903.
Ή Επαρχία Μελενίκου άπετελείτο από δύο έδρες, μία χειμερινήν, το Σιδηρόκαστρο και μία θερινή έδρα το ίστορικό Μελένικο.
Αμα τη άναλήψει τής υψηλής θέσεως του Μητροπολίτου υπό του Ειρηναίου εις άπασαν σχεδόν τήν Μακεδονίαν, είχε δημιουργηθή αδυσώπητος διωγμός καί συστηματική έξόντωσις των Ελλήνων υπό του Βουλγαρικού κομιτάτου τής Σόφιας.
Είς τήν κατάστασιν αύτήν εύρέθη και ή Επαρχία ήν έποίμενεν ό Ειρηναίος.
Ώς ήτο επόμενον καί ώς έμπνεόμενος ουτος άπό τα ύψηλά Ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, εύθύς αμέσως έκινήθη δραστηρίως διά τήν διάσωσιν του Ελληνισμού καί συγχρόνως, έν μυστική συνεργασία, μέ τό Έλληνικόν Προξενειον Θεσσαλονίκης καί τό Γενικόν Κέντρον Άμύνης, προετοίμασε τήν ελευσιν Ελληνικών άνταρτικών Σωμάτων καί έδημιούργησε τοιαύτα εκ Μακεδόνων κατοίκων περιοχής.
Πρός τον σκοπόν δε τούτον έδέχθη εις σύσκεψιν τον είδικώς άφιχθέντα απεσταλμένον Π. Άργυρόπουλον, άργότερον Υπουργόν Εξωτερικών.
Τούτον αί Τουρκικαί Άρχαί τον έθεώρησαν ώς ύποπτον καί ράδιουργον καί έπεχείρησαν νά τον συλλάβουν, πλήν ό διακρινόμενος κατά πάντα διά εύστροφίαν λόγου καί διπλωματικότητα Ειρηναίος έπεισε τούς Τούρκους, ότι δέν πρόκειται περί υπόπτου, άλλά περί διακεκριμένου έπιστήμονος άσχολουμένου μέ τήν σεισμολογίαν. Πράγμα πού έπίστευσαν οι Τούρκοι καί άφέθη έλευθέρα ή άναχώρησίς του.
Κατά μήνα Δεκέμβριον 1904 είσέβαλον εις τήν περιοχήν Σάρτζοβον 100 κομιτατζήδες ύπό τήν άρχηγίαν του αιμοχαρούς καπετάν Ντοτσιώφ καί έπεχείρησαν νά συλλάβουν τήν ήρωΐδα διδασκάλισσαν Φωτεινήν Παπαδημητρίου, διότι, διά τής Εθνικής δράστηριότητός της, είχε κατορθώσει νά διατηρή τούς κατοίκους, όλων των πέριξ χωρίων, είς τά Ελληνικά Ιδεώδη, κατώρθωσεν δμως αύτη καί διέφυγε τήν σύλληψιν καί έκτέλεσιν.
Τήν 12ην Δεκεμβρίου έπανήλθεν ή Βουλγαρική συμμορία ζητούσα τήν διδασκάλισσα καί τον διδάσκαλον πρός έκτέλεσιν, τή έπεμβάσει όμως των προκρίτων διεσώθησαν, προέβησαν δέ είς λεηλασίας καί άγρίαν φορολογίαν των κατοίκων.
Κατόπιν διαβημάτων του Μητροπολίτου Ειρηναίου διετάχθη καί άπεστάλη στρατιωτική δύναμις διά τήν φύλαξιν τής περιοχής άπό τάς ληστρικάς έπιδρομάς των Βουλγάρων κομιτατζήδων.
Τήν 30ήν Ιουνίου πολυμελής Βουλγαρική συμμορία είσήλθεν εις τό χωρίον Ράδοβο καί συνέλαβε 4 φλογερούς πατριώτας καί τούς έκακοποίησαν διά νά άσπασθούν τον Βουλγαρισμόν και τήν Εξαρχίαν, οί δέ έκ τούτων Μίτας Μελαδέν και 9 Αθανάσιος Λουκουνίσης διέτρεξαν άμεσον κίνδυνον θανάτου, οι δέ άλλοι Βάνης και ό Άθάνος έφερον καταφανή ίχνη ξυλοδαρμού.
Διέταξαν δέ αυτούς πάραυτα όπως τό συντομώτερον έκδιώξουν τον Έλληνα ιερέα έκ του χωρίου.
Τήν έπομένην 1 Ιουλίου άλλη συμμορία εισήλθεν εις τό χωρίον Στάρτζοβον και προέβη εις λεηλασίας, έξωθι δέ του χωρίου εις άγροτικήν περιοχήν Στρυμώνος συνέλαβε 5 νέους και άφού τούς υπέβαλαν εις φρικτά βασανιστήρια τούς έθανάτωσεν.
'Έτερον δέ νέον, άφού τον έκακοποίησαν άγρίως, τον άφησαν νά έπιστρέψη εις τό χωρίον νά άναφέρη τά διατρέξαντα, ίνα τρομοκρατηθούν οί Έλληνες κάτοικοι.
Οί μαρτυρικοί κάτοικοι του Στάρτζοβου ύπέστησαν τά πάνδεινα άπό τάς έκάστοτε έπιδρομάς καί τήν τρομοκρατίαν τών Βουλγάρων κομιτατζήδων.
’Άφθονον είναι τό αίμα πού έχύθη εις τον βωμόν τής Ελευθερίας ύπό τών ήρωίκών τέκνων του.
Οί κομιτατζήδες μέ έπικεφαλής τον αίμοβόρον άρχηγόν Νταντζιώφ τούς άπειλούσαν μέ ποινήν θανάτου και πυρπόλησιν τών οικιών των, διότι έδέχοντο "Ελληνας διδασκάλους και ιερείς.
Εις τό Στάρτζοβο ύπηρέτει έπί σειράν έτών ή ήρωΐδα διδασκάλισσα Φωτεινή Παπαδημητρίου τήν όποίαν εΐχον έπικηρύξει διά πολλών τουρκικών λιρών διά τήν έξόντωσίν της λόγω τής μεγάλης Εθνικής δραστηριότητος όπου είχε άναπτύξει και τήν έθεώρουν υπεύθυνον διά τήν μή προσχώρησιν τών κατοίκων εις τήν Βουλγαρικήν Εξαρχίαν.
Οί πρόκριτοι του χωρίου, διά νά άποφύγουν τήν καταστροφήν του χωρίου έκ τών κομιτατζήδων, έζήτησαν άπό τήν Τουρκικήν Διοίκησιν νά έγκαταστήση Τουρκικήν χωροφυλακήν καί στρατόν εις τό χωρίον των πράγμα τό όποιον καί έπέτυχον.
Τό έτος 1907 καί κατά μήνα Μάρτιον οί Τούρκοι έξεκένωσαν τό χωρίον.
Τό Έλληνικόν Προξενεΐον Σερρών πρός έξασφάλισιν τών κατοίκων άπό νέας έπιδρομάς τών Βουλγάρων τούς έφωδίασε μέ δπλα γκράδες και ώργανώθη τό χωρίον στρατιωτικώς μέ ένοπλον Σώμα έκ τών κατοίκων μέ άρχηγόν τον ριψοκίνδυνον καπετάν Τσιότσιαν.
Ούτος μέ τά τέκνα του και τον μονόφθαλμον Σπασή και μέ τά άλλα παλληκάρια περιεφέρετο συχνά εις τά πέριξ χωρία και έξώντωνε δλους τούς λιποψυχούντας έξωμότας και πράκτορας τής Βουλγαρικής προπαγάνδας καί έντός ολίγου έμπεδόθη ή τάξις και ή ασφάλεια τών Ελλήνων κατοίκων τής περιοχής.
Οί θρασύδειλοι κομιτατζήδες έκτοτε άπέφευγον νά έρχωνται εις έπαφήν καί νά δίδουν μάχην μέ τά ήρωίκά παλληκάρια του Στάρτζοβου.
Κατά γενομένην μεγάλην συμπλοκήν είς έγγύς του Στρυμώνος περιοχήν έφόνευσαν 8 κομιτατζήδες και θά έξωντώνετο ολόκληρος ή Βουλγαρική συμμορία, έάν δεν κατέφθανεν Τουρκικός στρατός εκ Πετριτσίου.
Μετά την άπελευθέρωσιν τής Μακεδονίας τό 1913, τό ήρωίκόν χωρίον Στάρτζοβον περιήλθεν εις τήν Βουλγαρίαν, οι δέ κάτοικοι τό έγκατέλειψαν άπαντες έγκατασταθέντες εις τό σημερινόν Νέον Πετρίτσι, περιοχής Μπέλλες.
Και συνεχίζεται τό Βουλγαρικόν όργιον έκτελέσεων Ελλήνων προκρίτων. Τήν 20-7-1904 συνέλαβον εξωθι του Μελενίκου κατά γενομένην έμποροπανήγυριν Τουρίτσας τον Βέλιον Μιτσκάρην και τον έφόνευσαν κατόπιν βασανιστηρίων.
Όμοίως συνέλαβον τούς Σπάσην Κοτζάμπαην εκ χωρίου Σαβιάκου ώς και τον φύλακα τής Ίεράς Μονής Κούλιας Μήτα Κέπα έκ του αύτού χωρίου και άφού τούς έθραυσαν τά κρανία και τούς πόδας, άπήλθον, τά σώματα δέ αυτών έφερον και πολλαπλά τραύματα διά μαχαίρας.
Έκ του χωρίου Σαβιάκου ό Μποζίνης Αγγέλου Μόντας και Μίτας Μαζάνης έφονεύθησαν ύπό συμμορίας κομιτατζήδων εις Βέλες κατά τήν 29 Σεπτεμβρίου 1901.
Έκ του αύτού χωρίου έφονεύθη δολοφονικά ό επιφανής πρόκριτος Γεώργιος Αθανασίου Μόντας 7-4-1902 μεταξύ Σιδηροκάστρου και Σαβιάκου ύπό του αιμοχαρούς άρχικομιτατζή Βάνια Ήλία.
ΑΓΓΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΑΣΙΡΤΖΗΣ. Έφονεύθη διά πελέκεως τήν 18ην Μαρτίου 1903 εις άγροτικήν περιοχήν Σαβιάκου ώς και οι πρόεδροι τής Κοινότητος Σπάσης, Ντίνας και Μήτας Κέπας.
Ό Ίερεύς Παπαγιάννης Κρασόβου κάι ό έκ Καταφυγίου Δ. Μακεδονίας διδάσκαλος Περικλής Άστεριάδης έπιστρέφοντες έκ τής πόλεως Σερρών εις Κρούσοβον ένέπεσαν εις άνανδρον δολοφονικην ένέδραν κομιτατζήδων μεταξύ Έλεσνίκάς και Τσιρβίτσας.Έθανατώθησαν ύποστάντες μαρτυρικόν θάνατον ό Βέλιος Δημητρίου Μισκάρης τήν 20 Μαΐου 1906, συλληφθεις εις άγροτικήν περιοχήν Κρουσόβου και έθανατώθη, διότι ήρνήθη νά γίνη Βούλγαρος. Επίσης μαρτυρικόν θάνατον ύπέστη ό ίερεύς Παπαχρΐστος έξωθι τής οίκίας του τήν 28 Ιουνίου 1906, δολοφονηθείς δι3 άμφιστόμου μαχαίρας κατόπιν ήρωίκής άντιστάσεως ύπό του σεβασμίου γέροντος.
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΓΟΥΝΑΡΗΣ έκ Σιδηροκάστρου, έφονεύθη τήν 24 Νοεμβρίου 1901. Τον έκαυσαν ζώντα ρίψαντες αυτόν έντός άνημμένου φούρνου έντός σάκκου εις Σουσίτσαν Μελενίκου.
ΗΛΙΑΣ ΠΕΚΑΣ, έξ Άνω Ποροί'ων. Τήν 17 Νοεμβρίου 1907 έφονεύθη έντός του χωρίου διά περιστρόφου ύπό αιμοχαρούς κομιτατζή όνόματι Κουρτούζωφ.
ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΗΤΑΣ, δημογέρων έκ Πετριτσίου. Έδολοφονήθη τήν 20101905 εις τήν έβδομαδιαίαν άγοράν.
Παραλλήλως πρός τήν Βουλγαρικήν δράσιν εις τήν περιοχήν είχον άναπτύξει τοιαύτην και ή Ρουμανική προπαγάνδα, ήτις έν αγαστή σύμπνοια συνειργάζετο μέ τήν Βουλγαρικήν τοιαύτην.
"Ολην τήν άναπτυχθεΐσαν δραστηριότητα και τήν έγκληματικήν δράσιν των κομιτάτων, ό αείμνηστος Ειρηναίος εΐχεν αναφέρει μέχρι λεπτομερείας είς τον Οίκουμενικόν Πατριάρχην, όστις έκανε παραστάσεις πλησίον τής Υψηλής Πύλης.
Παραλλήλως πρός τήν άνεκτίμητον Έθνικήν δράσιν του ό άείμνηστος Ειρηναίος άνέπτυξε πλουσίαν έκπαιδευτικήν δραστηριότητα.
Προέβη εις τήν ίδρυσιν πολυαρίθμων σχολείων είς όλην τήν περιοχήν και διώρισεν είς όλα διδασκάλους.
Παρομοίαν δράσιν άνέπτυξε και πρός τον Έκκλησιαστικόν τομέα, άνεγείρων περικαλλή Ναόν είς Μελένικον και είς Σιδηρόκαστρον, ώς και είς τά χωρία τής ύπαίθρου.
Προέβη δέ είς χειροτόνησιν πολλών εύσεβών πατριωτών είς Ίερεις και έπλήρωσεν δλας τάς Εκκλησίας τής περιφερείας του.
Ή άναπτυχθεΐσα Έθνικοθρησκευτική δράσις του Ειρηναίου κίνησε τήν μήνιν τής Βουλγαρικής προπαγάνδας, διότι, έν τώ προσώπω αύτού, έχάνετο τό σχέδιον αύτής περί Βουλγαροποιήσεως τής Μακεδονίας.
Διό και προέβη κατ΄ έπανάληψιν είς δολοφονικήν απόπειραν κατ΄ αύτού και εύτυχώς άνεπιτυχώς τήν μίαν φοράν παρά τήν δίοδον πλησίον Στρυμώνος ένθα είχεν έξέλθει είς περιοδείαν και διά καλήν του τύχην είς τήν στηθείσαν ένέδραν διήρχετο τήν ώραν έκείνην καί Τουρκικός στρατός και άπεφεύχθη τό μοιραΐον.
Έτέρα δέ άπόπειρα έξωθι του Μελενίκου εις ερημική ν περιοχήν ύπό δωροδοκηθέντων εξωμοτών, πλήν τήν τελευταίαν στιγμήν μετεμελήθησαν και δέν έξετέλεσαν τό άπαίσιον έργον των και διεσώθη ώς έκ θαύματος άπό βέβαιον θάνατον.
Ό θρυλικός αγωνιστής Ειρηναίος κατ΄ άπόφασιν τής Ίεράς Συνόδου άνεκλήθη κατ' Αύγουστον 1906 και άνέλαβε τήν διεύθυσνιν τής ιστορικής Θεολογικής Σχολής.
Είς τήν Σχολήν ό άείμνηστος Ειρηναίος έπανέφερε τήν διασαλευθεισαν τάξιν και πειθαρχίαν και έξετιμάτο ύπό δλων, πλήν δέν ήδύνατο νά ήσυχάση ήμέραν και νύκτα άκούων νά δολοφονούνται άνάνδρως οι Ελληνες άδελφοι είς Μακεδονίαν καί έζήτει έπιμόνως άπό τό Οίκουμενικόν Πατριαρχεΐον νά τοποθετηθή εις μίαν οίανδήποτε Επαρχίαν τής γογγυζούσης ύπό τό πέλμα του κομιτατζή Ελληνικής Μακεδονίας.
Μετά πολλών παρακλήσεων ή Ιερά Σύνοδος τον εξέλεξε και διώρισεν είς τήν Μητρόπολιν Κασσανδρείας τήν 27-7-1907 καί άφίχθη είς Πολύγυρον τήν 8-9-1907 γενόμενος δεκτός ένθουσιωδώς ύπό τών εύσεβών κατοίκων Όρθοδόξων Χριστιανών.
Τον Ιούλιο του 1907 εξελέγη μητροπολίτης Κασσανδρείας.
Ο Ειρηναίος κατέφθασε έφιππος στον Πολύγυρο, το απόγευμα της Παρασκευής 7 Σεπτεμβρίου 1907, και στην είσοδο της κωμόπολης τον υποδέχθηκαν επίσημοι και πλήθος κόσμου παρατεταγμένοι εκατέρωθεν του δρόμου.
Ο μητροπολίτης Ειρηναίος με την Ιερά Κοινότητα κατά τη σύνταξη των
Γενικών Κανονισμών του Αγίου Όρους (30 Σεπτεμβρίου 1910)
Άμα τη αφίξει του στον Πολύγυρο, ο Ειρηναίος ανήγγειλε την ανέγερση οικοδομήματος Ελληνικής Σχολής, έργο το οποίο ολοκληρώθηκε το 1911, «…φιλογενή των κατοίκων μέριμναν…». Στη συνέχεια επισκέφτηκε όλα τα χωριά της επαρχίας του, γνώρισε από κοντά την κατάσταση που επικρατούσε, κέρδισε την εμπιστοσύνη τους και από κοινού έδωσε λύσεις σε προβλήματα που ταλάνιζαν επί χρόνια τη «δύστηνη επαρχία».
Όταν ο Ειρηναίος εγκαταστάθηκε στον Πολύγυρο, ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν στην κορύφωσή του. Τότε, ο δυναμικός ιεράρχης, ανέλαβε δράση και κατέστη ο ηγέτης και του εθνικού αυτού αγώνα. Συγκροτώντας Επιτροπές (Μακεδονικού Αγώνα) σε κάθε χωριό και βοηθώντας με κάθε τρόπο τα ένοπλα ελληνικά σώματα που κατέφθαναν από την ελεύθερη Ελλάδα, συνέβαλε τα μέγιστα ώστε η Χαλκιδική να μην απειληθεί ουσιαστικά από την προσπάθεια των Βουλγάρων να διεισδύσουν στην περιοχή.
Στο κέντρο ο μητροπολίτης Ειρηναίος
Το 1908, με την επικράτηση των Νεοτούρκων και την άρνηση των περισσοτέρων στρατευσίμων Ελλήνων να υπηρετήσουν στον Τουρκικό στρατό, οι κάτοικοι των χωριών της Χαλκιδικής γνώρισαν πρωτοφανείς διώξεις. Στο κλίμα αυτό της κατατρομοκράτησης του κόσμου έλαβε χώρα και η απόπειρα δολοφονίας του Ειρηναίου την 8η Μαΐου 1909 σε μετόχι της Ι. Μ. Εσφιγμένου κοντά στην Πορταριά.
Στο κέντρο ο μητροπολίτης Ειρηναίος
Και φτάνουμε στα 1912, έτος κατά το οποίο απελευθερώνεται η Χαλκιδική ύστερα από μισή περίπου χιλιετία σκλαβιάς και η συμβολή του Ειρηναίου στην αναίμακτη απελευθέρωση του Πολυγύρου, είναι καθοριστική. Τις μέρες εκείνες του ’12, είχαν συγκεντρωθεί στον Πολύγυρο περί τους 2.000 Τούρκοι απ’ όλη τη Χαλκιδική, φοβούμενοι απόβαση Ελληνικών ανταρτικών σωμάτων στα παράλια. Ένα από τα σώματα αυτά, του Β. Παπακώστα, με λίγους αντάρτες κατάφερε να φτάσει μέχρι τον Πολύγυρο και από τους γύρω λόφους να προκαλεί εκνευρισμό στους Τούρκους. Οι πληροφορίες μάλιστα, που διέσπειραν επίτηδες συνεργάτες του Ειρηναίου, ότι τάχα στους γύρω λόφους υπήρχαν χιλιάδες οπλισμένοι αντάρτες έτοιμοι να εισβάλουν στον Πολύγυρο, προκάλεσαν φόβο και τρόμο στους Τούρκους και ανάγκασαν τον Τούρκο διοικητή να απευθυνθεί στον Ειρηναίο.
Ο δυναμικός και πανέξυπνος ιεράρχης δεν έχασε ευκαιρία. Με λογικά επιχειρήματα τον έπεισε πως το καλύτερο που είχε να κάνει ήταν να πάρει το στρατό και τους υπαλλήλους του, να φύγουν προσωρινά από τον Πολύγυρο και όταν θα αποκαθίστατο η τάξη να επέστρεφαν πάλι. Έτσι οι Τούρκοι, την 23η Οκτωβρίου 1912, φόρτωσαν τα υπάρχοντά τους σε ζώα και, συνοδευόμενοι από τον Ειρηναίο, άφησαν για τελευταία φορά τον Πολύγυρο φεύγοντας δια μέσου των Τούρκικων συνοικισμών της Καλαμαριάς με κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη. Έτσι απελευθερώθηκε ο Πολύγυρος και ολόκληρη η Χαλκιδική και το γεγονός γιορτάστηκε με δοξολογίες στις εκκλησίες και πανηγύρια που διήρκησαν πολλές μέρες.
Τα επόμενα χρόνια (από το 1912 μέχρι το 1930) ο Ειρηναίος εφέρετο ως ο επικρατέστερος υποψήφιος για τον Πατριαρχικό θρόνο της Βασιλεύουσας, καθώς πολλά δημοσιεύματα ανέφεραν ότι ο αείμνηστος Πατριάρχης Ιωακείμ Γ΄ προ του θανάτου του «είχεν υποδείξει τον Άγιον Κασσανδρείας ως μόνον άξιον διάδοχόν του». (Ν. Αλήθεια 27/12/1912). Η υποψηφιότητά του όμως δεν ικανοποίησε, καθώς φαίνεται, την Υψηλή Πύλη, η οποία διέγραψε από τον σχετικό κατάλογο υποψηφίων Πατριαρχών 7 Μητροπολίτες μεταξύ των οποίων και τον Ειρηναίο.
Ένα από τα σημαντικότερα θέματα που απασχόλησαν τον Ειρηναίο τη δεκαετία του ‘20 ήταν η αποκατάσταση των προσφύγων που κατέκλυσαν τη Χαλκιδική και ιδιαίτερα την περιοχή της Καλαμαριάς, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Με την έλευσή τους στη Χαλκιδική εξέδωσε άμεσα εγκύκλιο με την οποία προέτρεπε «… εκάστη των κοινοτήτων να αναλάβει, να στεγάσει, να θερμάνει… να διαθρέψει ορισμένον αριθμόν οικογενειών προσφύγων…». Επέμενε μάλιστα ένα μέρος προσφύγων από τα Μουδανιά να εγκατασταθεί στον Πολύγυρο, χωρίς όμως η πρότασή του να ευοδωθεί. Πάντως παρακολουθούσε από κοντά τα ζητήματα των προσφύγων, ήλεγχε την Επιτροπή Εποικισμού και παρενέβαινε όποτε χρειαζόταν προς επίλυση των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν. (Βλ. Ιωακείμ Παπαγγέλου, «Η συμβολή του Κασσανδρείας Ειρηναίου στην αποκατάσταση των προσφύγων» τ. 23ο /2004 του «Π»).
Ο Ειρηναίος, λόγω της έντονης προσωπικότητάς του και της μεγάλης του προσφοράς στους αγώνες του Έθνους, εθεωρείτο καθ’ όλη τη διάρκεια της διακονίας του ένας εκ των επιφανέστερων ιεραρχών στην ιεραρχία της εκκλησίας, τον οποίο σέβονταν και τιμούσαν όλοι. Οι απόψεις του είχαν βαρύνουσα σημασία και οι παρεμβάσεις του σε σοβαρά ζητήματα της εκκλησίας, όπως ήταν το Οικονομικό ζήτημα, ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας, το Ημερολογιακό πρόβλημα κ. ά., υπήρξαν καταλυτικές, ερχόμενος πολλές φορές, όταν το απαιτούσαν οι περιστάσεις, σε σύγκρουση με την πολιτική και εκκλησιαστική εξουσία. Αξιομνημόνευτη η περίπτωση υπομνήματος που υπέβαλε, σχετικού με τα παραπάνω ζητήματα, το οποίο ανέγνωσε ο ίδιος στην Ιερά Σύνοδο τον Ιούνιο του 1929 και του οποίου «…η εντύπωσις εκ της αναγνώσεως… υπήρξεν τοιαύτη παρ’ όλη τη Ιεραρχία, ώστε ομοφώνως απεφασίσθη να τυπωθεί και μελετηθεί παρ’ ενός εκάστου των Ιεραρχών…». (ΣΚΡΙΠ 15/6/1929).
Στο ζήτημα του Ημερολογίου, που δημιουργήθηκε από το 1924 και ταλάνισε επί δεκαετίες την εκκλησία, θεωρούσε «… ότι είναι άξιοι επαίνου οι εμμένοντες πιστοί εις τας παραδόσεις της Εκκλησίας παλαιοημερολογίται και δια τούτο η Εκκλησία πρέπει να επιδείξει οικονομίαν…» (ΣΚΡΙΠ 3/7/1929).
Σύμφωνα με σημείωμα του Ιωακείμ Τάσιου (ο. π.), ο Ειρηναίος «στα γεράματά του υπέφερε από ρευματισμούς και στα 82 του χρόνια επήλθε ο ξαφνικός θάνατός του την επαύριο της γιορτής της Παναγίας, στην οποία είχε χοροστατήσει στη θεία λειτουργία, 16 Αυγούστου 1945. Όταν κατάλαβε ότι θα πέθαινε, κατά τα λεγόμενα στενών του συγγενών, δεν ζήτησε γιατρό και οι τελευταίες του λέξεις ήταν, “ήρθε η ώρα μου”».
