Πολιτιστικός - Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων Σιδηροκάστρου
Facebook: Σύλλογος Βλάχων Σιδηροκάστρου
Ο πολιτιστικός Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων Σιδηροκάστρου ιδρύθηκε από απόγονους των Γραμμουστιάνων βλάχων στις 25-11-1990 με σκοπό τη διατήρηση της λαϊκής παράδοσης των ηθών, εθίμων, την εκμάθηση λαϊκών χορών και τραγουδιών, τη συγκρότηση μουσείων με λαϊκά όργανα, φορεσιές, έπιπλα και σκεύη λαϊκής τέχνης προκειμένου οι Βλάχοι να αναπολούν και να διαδίδουν στους ντόπιους την ζωή και τη παράδοση τους
Η καταστροφή της Μοσχόπολης από τους Τούρκους γύρω στα 1769 μ.Χ. σηματοδοτεί την απαρχή της μεγάλης εξόδου και διασποράς των Βλάχων από τις Μητροπολιτικές τους εστίες κατά μήκος της οροσειράς της Πίνδου. Ένα σημαντικό κομμάτι εγκαταστάθηκε στη γη των Σερρών. Σύμφωνα με τωρινές μαρτυρίες οι περισσότεροι Βλάχοι του Σιδηροκάστρου κατάγονται από το Μέτσοβο. Αναγκάστηκαν, επιπλέον, να αφήσουν τους τόπους τους διότι ο Αλή Πασάς άρπαξε τις όμορφες, κυρίως, Βλάχες και τις έβαζε με το ζόρι στο χαρέμι. Γι’αυτό οι Βλάχοι αποφάσισαν να πάρουν τις οικογένειες τους και να ξενιτευτούν.
Τα βουνά Μπέλλες, Λαϊλιάς και Μενοίκιο δέχθηκαν αλλεπάλληλα προσφυγικά κύματα Βλάχων, κυρίως Αβδελλιωτών και Γραμμουτσιάνω. Το χωριό Καλύβια στο βουνό Λαϊλιάς αποτέλεσε το καταφύγιο όπου εγκαταστάθηκαν οι πρόγονοι των σημερινών Βλάχων του Σιδηροκάστρου, οι οποίοι μετέπειτα χρησιμοποίησαν το Σιδηρόκαστρο για τη χειμερινή τους κατοικία, ενώ το καλοκαίρι συνέχιζαν να ζουν στα Καλύβια. Ο οικισμός αυτός, δηλαδή τα Βλάχικα Καλύβια απαρτιζόταν από δυο μαχαλάδες των Αβδελλιωτών, που ήταν ο πάνω μαχαλάς και των Γραμμουτσιάνων, που ήταν ο κάτω μαχαλάς, Μέχρι το καλοκαίρι του 1938 οι Βλάχοι ζούσαν εκεί, από άγνωστη αιτία όμως το χωριό τότε κάηκε και οι κάτοικοί του διασκορπίστηκαν στο Σιδηρόκαστρο και στις Σέρρες.
Με τη πάροδο του χρόνου και όταν εγκαταστάθηκαν στο Σιδηρόκαστρο οι άνδρες απέκτησαν και άλλα επαγγέλματα, Αρχικά έγιναν ράφτες, καθώς η ραφτική και ι χρυσοκεντική ήταν επάγγελμα που το ασκούσαν κατεξοχήν Βλάχοι τεχνίτες. Έγιναν, επιπλέον, τυροκόμοι, καλαϊτζήδες, σιδεράδες και αγωγιάτες.
Η γη των Σερρών αποτέλεσε φιλόξενο μέρος για τους πρόσφυγες Βλάχους. Οι ντόπιοι πληθυσμοί τους δέχτηκαν χωρίς να υπάρχουν μεταξύ τους εντάσεις ή συγκρούσεις. Με το πέρασμα του χρόνου αναμείχθηκαν και με τους γηγενείς χωρίς όμως να ξεχάσουν τις ρίζες και τις παραδόσεις τους.
Η Βλάχικη γλώσσα αποτελεί μια μορφή λατινικής διαλέκτου, διότι οι λέξεις που χρησιμοποιούσαν είχαν ως θεμέλιο και ως πρότυπο τη λατινική γλώσσα. Παραδείγματα γυρέσκο = φωνάζω, ντουκέσκο = καταλαβαίνω, τζόνα = μέρα, μπούνα φιάτα = καλό κορίτσι.
Ο Σύλλογος έχει χορευτικά τμήματα, διατηρεί τράπεζα αίματος. Έχει εκδώσει CD με παραδοσιακά Βλάχικα τραγούδια. Από το 2006 έχει αδερφοποιηθεί με την Κοινότητα Μαρί της Κύπρου. Συμμετέχει σε εκδηλώσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και στο εξωτερικό, στα ανταμώματα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Βλάχων, της οποίας είναι και μέλος. Πραγματοποιεί κάθε χρόνο την << Γιορτή της Μητέρας >> , το << έθιμο της συγχώρεσης >> την τελευταία Κυριακή των Απόκρεων, και κάθε καλοκαίρι οργανώνει την εκδήλωση << Καλοκαίρι και Πολιτισμός >>.
