Το Μακεδονικό Ζήτημα σε άρθρο του Αριστοτέλη Σίδερη το 1918
Το Μακεδονικό Ζήτημα σε άρθρο του Βουλευτή Θεσσαλονίκης Α. Δ. ΣΙΔΕΡΙΣ (Αριστοτέλης Σίδερης ή Σίδερις )το 1918
ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΖΗΤΗΜΑ.
[ Έγράψαμεν ήδη εις τό τελευταίον φΰλλον τής «Εσπερίας»
περί τοΰ άρθρου τοΰ Σέρβου σοσιαλιστοΰ κ. Πόποβιτς
περί Μακεδονίας, δημοσιευθέντος εις τό περιοδικόν «Νέα Ευρώπη».
Εις τό αύτό περιοδικόν, έν τώ χθεσινώ αϋτοΰ φύλλω
δημοσιεύεται κατωτέρω άπάντησις, γραφεΐσα υπό τοϋ σοσιαλιστοΰ
βουλευτοΰ Θεσσαλονίκης κ. Σίδερι. Καλητέρα άπάντησις
δέν ήτο δυνατόν νά δοθή, προερχομένη δε έκ σοσιαλιστοΰ
κατά σοσιαλιστοΰ, είνε αληθώς Πάρθιον βέλος. ]
Σύντροφος Δουσάν Πόποβιτς, γραμματεΰς τοΰ Σερβικοΰ
Σοσιαλιστικοΰ κόμματος έδημοσίευσεν εσχάτως εις τό ύπ’
“0· 7G φύλλ. τοΰ περιοδικοΰ The New Europe άρθρον εις
διατυπώνεται αποψις τοΰ Σερβικοΰ Σοσιαλιστικοΰ κόμματος
διά τό Μακεδονικόν ζήτημα, ώς υπέβαλε ταύτην πρός την
Όλλανδοσκανδινανϊκήν Σοσιαλιστικήν Επιτροπήν τό Κόμμα
τοΰτο.
Έξετάζων τρεις τρόπους λύσεως τοΰ Μακεδονικοΰ ζητήματος
: 11 αύτονόμησιν τής Μακεδονίας. 21 ολικήν προσάρτησήν
αυτής εις έν τών Βαλκανικών Κρατών καί 3) νέαν διανομήν
αυτής μεταξύ τών Βαλκανικών κρατών, κηρύσσεται υπέρ
τής τρίτης λυσεως, ήτοι τής έκ νέου διανομής τής Μακεδονίας
και προτείνει θυσίας είς τήν Σερβίαν υπέρ τής Βουλγαρίας
και εις την Ελλάδα υπέρ τής Βουλγαρίας καί τής Σερβίας,
ήτοι προτείνει τήν παραχώρησιν τής Άνατολ. Μακεδονίας είς
την Βουλγαρίαν, τής Κεντρικής καί μέρους τής Δυτικής είς
την Σερβίαν μέ τήν κοιλάδα τοΰ ’Αξιού, ώς έξοδον αυτής
προς την θαλασσαν καί μέ συγκυριαρχίαν τών τριών Βαλκανικών έπί τής Θεσσαλονίκης καί τής περιοχής αυτής, τής Ελλάδος
οΰτω έπανερχομένης σχεδόν εις τά προ τών Βαλκανικών
πολέμων σύνορα αυτής.
Καί τήν λύσιν ταύτην, ήν ομολογεί ώς άδικον και αποτελούσαν
θυσίαν διά τήν Σερβίαν καί τήν Ελλάδα, πολύ δέ
μεγαλειτέραν διά τήν 'Ελλάδα, ώς ομολογεί, αναγκάζεται να
προτείνη ώς πρακτικήν λύσιν τοΰ Μακεδονικού ζητήματος,
δπερ σήμερον παρίσταται τοσοΰτον ευμενές διά τάς Βουλγαρικάς
αξιώσεις λόγω τών κατεχομένων ύπ’ αυτής έδαςρών
καί τής συμπάθειας, ήν έκτήσατο έν Ευρώπη διά πολυχρόνιοι·
προπαγάνδας.
'Ως "Ελλην άνήκων είς έθνος ένδιαφερόμενον σπσυδαίως
διά τήν λύσιν τοΰ Μακεδονικού ζητήματος καί ώς σοσιαλιστής
είμαι υποχρεωμένος νά εξετάσω δι’ ολίγων τήν λύσιν ταύτην
καί νά είπω τήν γνώμην μου, ΐνα τό Βρεττανικόν κοινόν, δπερ
σύντροφος Πόποβιτς έπιθυμεί νά φωτίση έπί τών πραγμάτοιν
τούτων, άκούση τά πράγματα ούχί από μιας καί μόνης άπόψεως,
άλλ’ από τής έπόψεως πάντων τών ένδιαφερομένων
λαών καί κρίνη οΰτω δικαίως καί άμερολήππως.
Έάν προτεινομένη λύσις, είς τήν οποίαν βιασθέν υπό
τών Βουλγαρικών αξιώσεων τών εκτεινόμενων έπί δλης ανεξαιρέτως
τής Μακεδονίας, έφθασε τό Σερβικόν κόμμα, δέν
είνε λύσις ύπαγορευομένη ύπό τής Βουλγαρικής σπάθης —
είς τήν περίπτωσιν αυτήν νομίζω δέν εύρισκόμεθα — όμολογώ
οτι δέν δύναμαι νά έννοήσω έπί ποιων αρχών σοσιαλιστικών
άλλοιν στηρίζεται λύσις αΰτη. Πώς τό Σερβ. Σοσιαλ. Κόμμα,
δπερ έστάθη πάντοτε έχθρός παντός σωβινισμού, ώς έπίσης
εχθρός καί τής ιδέας δτι είνε δυνατόν νά διακανονισθή τό
Μακεδον. ζήτημα διά πολέμου διανομής επιλαμβάνεται σήμερον
νά προτείνη μίαν λύσιν ούχι στηριζομενην επι τής θελησεως
καί γνώμης τών ένδιαφερομένων λαών, άδικον συνεπώς,
ήκιστα πρακτικήν καί αποτελούσαν άναιρεσιν τής παγιωθεισης
πλέον Βαλκανικής ημών πολιτικής, τής πολιτικής πρός τήν
Βαλκαν. 'Ομοσπονδίαν, ήτις οΰτω κηρύσσεται σήμερον ώς ουτοπία.
Μετά 8 έτη προπαγάνδας καί κοινών αγώνων υπέρ τής
ιδέας τής Βαλκανικής 'Ομοσπονδίας, ιδέας, ήν τό πρώτον από·
τής έν έτει 1310 έν Βελιγραδίω Βαλκανικής Σοσιαλιστ. Συνδιασκέψεαις
διεκηρύξαμεν οί Βαλκάνιοι σοσιαλισταί, ώς κοινήν
βαλκανικήν πολιτικήν τών σοσιαλιστικών ημών κομμάτων, ήν
έξετάσαν καί συζητήσαν συνεβούλευσεν ημάς νά άκολουθήσωμεν
τό έν Βασιλείρ κατά τό 1912 γενόμενον Διεθνές Συνέδριον
καί ήν ’κτοτε καί μετά τούς Βαλκανικούς πολέμους και
κατά τήν β'. έν έτει 1915 έν Βουκουρεστίω σοσιαλιστ. συνδιά
σκεψιν από κοινού έπανελάβομεν καί μέχρι σήμερον δέν έπαύ
σαμεν νά ύποστηρίζωμεν καί νά ζητώμεν, σημερινή πρότα
σις τών Σέρβων συναδέλφων είνε λίαν παράδοξος καί λίαν
αντίθετος πρός τήν καί τοΰ Βαλκανικού καί τού Διεθνούς
Σοσιαλισμού καταστάσαν πλέον πολιτικήν. Παρίσταται δέ μόνον
τό Σερβ. Σοσ. κόμμα είς τήν διάρρηξιν τής κοινής ταύτης
συμφωνίας, διότι τό Βουλγαρ. Σοσιαλ. κόμμα, δπερ αναφέρει
σύντροφος Πόποβιτς, δέν είνε, ώς γνωρίζομεν πάντες,
τό αληθές σοσιαλιστ. κόμμα, (τών «στενών») αλλά τό γνωστόν
σωβινιστικόν κόμμα. Τουναντίον τό κόμμα τών «στενών» βουλγάρων
σοσιαλιστών μεθ’ ου καί μετά τοΰ Ρουμανικού συνεφωνήσαμεν
καί τό Σερβ. καί τό Έλλην. κόμμα ακολουθούσε
πιστώς τήν πολιτικήν ταύτην καί πρώτοι οί Βούλγαροι σοσιαλισταί
πολεμούσε τάς αξιώσεις τών Βουλγάρων καί τού Βουλγαρικού
έπί τής Μακεδονίας ίμπεριλαισμοΰ.
Ουδέποτε έθεωρήσαμεν τήν ιδέαν τής Βαλκανικής 'Ομοσπονδίας
ώς ουτοπίαν καί μή δυναμένην νά πραγματοποιηθή.
Τήν πολιτικήν ταύτην ύπεστηρίξαμεν ανεξαρτήτως τών έδαφικών
ζητημάτων τής χώρας έκάστου ημών καί προ τών Βαλκανικών
πολέμων καί μετ’ αυτούς.
'Όταν Μακεδονία ακόμη διετέλει ύπό τήν Τουρκικήν
κυριαρχίαν καί τά Βαλκανικά Κράτη παρεσκεύαζον τήν διανομήν
αυτής, ήμεΐς είς τήν προσωρινήν λύσιν, είς ήν έκείνα
άπέβλεπον άντετάξαμεν έν έτει 1910 τήν πολιτικήν τής Βαλκανικής
'Ομοσπονδίας. Καί κατά τούς Βαλκανικούς πολέμους
τήν αυτήν έτηρήσαμεν πολιτικήν. Οΰτω, ώς αναφέρει σύντροφος
Rakowski είς τό άρθρον του τής 26 ’Ιανουάριου
1918 δημοσιευθέν ’ις την σοσιαλιστικήν εφημερίδα ΒβΓΠβΓ
Tagwacht καί δπερ άνεδημοσίευσεν έφημερίς The New
Europe, εις τό ύπ’ άριθ. 73 φύλλον του :
«Πρώτοι οί Βούλγαροι σοσιαλισταί ήγειραν άντιπολίτευσιν.
Οίίτω, ήδη από τοϋ 1913 εύρίσκομεν την ακόλουθον παράγραφον
εις την άνακοίνωσιν τών Στενών Βουλγάρων σοσιαλιστών
προς τό Διεθνές Σοσιαλιστ. Γραφεΐον :
«Δέν μπορεί να νπάρχη άμφιβολία ότι νέα διανομή τής
Μακεδονίας μεταξύ τών Βαλκανικών ήθελε δημιουργήση χειροτέραν
πρότερον κατάστασιν διά τήν εθνικήν άνάπτυξιν
τών Βαλκανικών Λαών. Επίσης καί οί Σέρβοι άντετάχθησαν
κατά πάσης πολιτικής διανομής. Κατά τον Μάϊον 1913, σύντροφος
Λάπσεόιτς έκαμε τήν άκόλουθον δήλωσιν εις τήν Σκουψίναν
: «Ή Βαλκανική Χερσόνησος περιλαμβάνει τόσον άνάμικτον
πληθυσμόν, ώστε κάθε διανομή της μεταξύ διαφόρων
κρατών είνε άδύνατον νά έπιτύχη ένιαίαν εθνικήν ενότητα.
Τούναντίον, έκαστον τών Κρατών τούτων ζητεί νά προσοικειωθή
ως ομοεθνείς του δσον τό δυνατόν περισσοτέρους εκ
τών άλλων εθνοτήτων. Διά τούτο τό Σοσιαλιστ. Σερβικόν
Κόμμα είνε αντίθετον κατά τής πολιτικής τής διανομής.»
Καί δταν συνήλθομεν έν Βουκουρεστίω κατά τό 1915, δπου
άντεπροσώπευσα τό Έλλην. Σοσιαλ. Κόμμα καί συνεξητήσαμεν
διαρκοΰντος τοϋ Ευρωπαϊκού πολέμου καί τήν Σερβίαν έν μέρει
κατειληιιμένην έκηρύξαμεν τήν εμμονήν μας -εις τήν πολιτικήν
αυτήν καί ούδαμόθεν ήκούσθη άντίθετος πολιτική. Βεβαίως
ουδέποτε έφαντάσθηιμεν, ούδέ έκολακεύθημεν νά πιστεύωμεν
δτι 'Ομοσπονδία αύτη θά άνέκυπτε μίαν ημέραν
αίφνηδίως καί άπολύτως, ούδέ έξηρτήσαμεν ταύτην έκ τής
μεταβολής τών πολιτευμάτων τών Βαλκανικών Κρατών έκ
προηγουμένης διαρρυθμίσεως έδαφικών τούτων διαφορών.
Προς έπίτευξιν τής πολιτικής ταύτης πρώτον δρον έθέσαμεν
τον πόλεμον κατά πάσης Ιδέας συνοριακών έδαφικών διακανονισμών,
κατά πάσης ιδέας προσωρινών λύσεων. Προτείνοντες
τήν πολιτικήν τής Βαλκανικής 'Ομοσπονδίας έλέγομεν
προς τά Βαλκανικά σοσιαλιστικά κόμματα καί τούς έν ταίς
Βουλαϊς άντιπροσώπους : αυτή είνε προπαγάνδα, ήν πρένά
κάμετε εις τούς λαούς ύμών, αυτή είνε πολιτική ήν πρέπει
’ άπαιτεΐτε εις τήν κατεύθυνσιν τής έξωτερικής πολιτικής
μεταξύ ιών Βαλκανικών κρατών έτοιμάσωμεν τήν πραγματοποίησήν
τής ιδέας ταύτης διά τής κατευθύνσεως δλων έκείνων τών πολιτικών μέσων άτινα θά φέρουν εις συνεργασίαν
καί συνεννόησιν τούς Βαλκανικούς λαούς. Καί τούς λόγους
τής πολιτικής ταύτης δέν είνε νομίζω άνάγκη νά έκθέσω διότι
ούδέ τό Σερβικόν Κόμμα τούς άρνείται. Δέν είνε μόνον εθνογραφική
κατάστασις τής Μακεδονίας, οικονομική διά τήν
Βαλκανικήν χερσόνησον σημασία αύτής, πολιτική σημασία
τής ένώσεως τών βαλκανικών έναντι τής Εύρωπαϊκής πολιτικής
καί ειδική σημασία τής Βαλκανικής χερσονήσου διά τό
’Ανατολικόν ζήτημα, ατινα έπιβάλλουσιν άπολύτως τήν πολιτικήν
ταύτην, άλλ’ έτι πλέον : ’Εκείνο, δπερ ούδείς άρνείται,
δτι χάραξις έθνολογικών συνόρων έν Μακεδονίμ είνε σχεδόν
άδύνατυς, αί ορέξεις τών Βαλκανικών κρατών άθεράπευτοι,
καί οίαδήποτε διανομή τής Μακεδονίας είτε ειρηνική είτε
βιαία καί τήν θέλησιν τοϋ Μακεδονικού λαού δέν ικανοποιεί
καί νέα μίση, νέα πάθη, νέους πολέμους προετοιμάζει. Άλλ’
άκόμη καί τούτο δέν πρέπει νά λησμονηθή. Αί γενόμεναι κατά
τούς Βαλκανικούς πολέμους διανομαί τής Μακεδονίας έπηκολουθήθησαν
ύπό τοιούτων έξαναγκαστικών μετακινήσεων πληθυσμών,
ώστε θά είνε πολύ άπάνθρωπον καί αύτόχρημα έξοντωτικόν
τοϋ Μακεδονικού λαού νά προκαλέσωμεν νέαν έπανάληψιν
τής μεθόδου ταύτης, ήν θά προκαλέση νέα διανομή καί
ήν ημείς οί σοσιαλισταί είνε ζήτημα αν θά δυνηθώμεν ’ άποτρέψωμεν.
Διά τούτο πολιτική μας τής Βαλκανικής 'Ομοσπονδίας
είνε αύτόχρημα ίίρνησις τής πολιτικής τών προσωρινών
λύσεων καί τών συμβιβασμών, τούς όποιους διαπραγματεύεται
καί συνόιπτει πλουτοκρατία παζαρεύουσα τούς
πληθυσμούς. δέ έκ τών Βαλκανικών πολέμων κτηθεΐσα ήμών
πείρα έπί μάλλον μάς ένισχύει εις τήν πολιτικήν αύτήν.
έκ τού πρώτου Βαλκανικού πολέμου διανομή εδημιούργησε
τόν δεύτερον τοιοϋτον καί έκ τού δευτέρου τούτου διανομή,
συνθήκη τοϋ Βουκουρεστίου δημιουργεί τόν τρίτον τούτον
πόλεμον, δν ήρξατο Βουλγαρία. Πώς τρίτη διανομή ήθελε
ματαιώση νέους πολέμους ; Μήπως πολιτική της Βουλγαρίας
άπαιτούσης τήν ηγεμονίαν έπί τής Μακεδονίας είνε δι’ τιμάς
τούς σοσιαλιστάς δικαιολογημένη είτε κατά τόν πρώτον
πόλεμον είτε κατά τόν δεύτερον είτε κατά τόν νϋν ; Διά τούτο
λέγομεν δτι πολιτική ήν προτείνει σήμερον το Σερβικόν
κόμμα άποτελεί άρνησιν τής πολιτικής τής Βαλκανικής
μοσπονδίας, είνε δέ πολιτική άδικος, κάθε άλλο δέ παρα πολιτική
πρακτική.
’Αλλά καί αν ήθέλομεν δεχθή δτι είνε πολιτική επιτυχής
πώς θα ελθωμεν ημεις οι σοσιλαισται ν αναγνωρισωμεν αποτελέσματα
εδαφικά τού σημερινού πυ/.εμου, τ«ς
Βουλγαρικού ιμπεριαλισμοί- και να παραβ/.εψωμεν ττμ θε/.ηοιν
των ενδιαφερομένων λαών; Η formule «paix sans annexions ni ineemnites,
liberte des peuples de disposer d'eux-meme είναι σήμερον formule ην
οχι μόνον παντα τα σοσιαλιστικά κόμματα κηρυσσουσι αλλά και αυτοί οι bourgeois απεδεχησαν
Τελευταίως ελεγεν
Ούίλσων ότι λεν είνε δυνατόν τού λοιπού νά κανονίζεται τύχη
ιών λαών ιό: αντικειμένων περιοΐΌίακών μεταφερομένων αυθαιρετώ;
άπ.) τής κατοχής τού μέν κρότους εις την του δε,
όλλ'ά μόνον if; βάσει τής θελήσεως αυτών. Καί πώς θα υποβληθώσι
πληθυσμοί Σέρβικοι εις τού; Βουλγάρου; και πως
ihi ύποχρεώσωμεν 'Ελληνικούς πληθυσμούς — δι’ ούς μάλιστα
Ουσία 0ό είνε μεγαλητέρα, <ί>ς ομολογεί καί σύντροφο; ΙΙόποβιτς,
νά ύπ βληθώσιν εις τήν Βουλγαρίαν καί εις τήν Σερ-
(ίίαν, διό τήν ίκανοποιησιν οικονομικό)ν συμφερόντων αύτόιν;
Λί κοαταϋσαι πλουτοκρατίαι δύνανται καί τήν τελευταιαν
όκόμη στιγμήν νά συμβιίιόζωνται προσωρινό); κάμνουσαι μεγάλα;
μικρό; Ουσίας. Άλλα πό)ς ημείς σοσιαλισταί 0ά είπωμεν
εί: εούς λαού; : πρέπει νά Ουσιασθητε εις τήν πολιτικήν
ανάγκην τής στιγμής, όταν μάλιστα διά τούς θυσιασθησοιιένου;
'Ελληνικούς πληΟυσαούς άνάγκη αίττη δέν ύπάρχει;
Άλλα καί αν 0ά ήτο δυνατόν νά γείνπ δεκτή παράδοξο;
αύτΐ| πολιτική, πό)ς 0ά πραγματοποιηθή αυτή ; ΙΙόις ί)ά
καταναγκασιΐή Έλλας καί Ελληνικός λαός να δεχθή τας
προτεινομένα; Ουσιαστικός παραχωρήσεις ; ’Έργον ήμιον τό)ν
σοσιαλιστόιν είνε νά ματαιιόσιομεν τού; πολέμους καί ούχί νά
δημιουργήσωμεν νέους.
Δια τούτο δι’ ήμας τούς σοσιαλιστας μία μόνον πολιτική
ένδεικνύεται, επάνοδος εις τό slatus quo ante bellum
καί εντατική εργασία πόντιον όπως προετοιμάσωμεν τήν Βαλκανικήν
'Ομοσπονδίαν. Έν τώ μεταξύ δέ, ως παρεδέχθη καί
τελευταία Σοσιαλιστ. Σννδιάσκεψις τού Λονδίνου, καί άπεδέχθη
καί τό Σερβικόν καί τό 'Ελληνικόν σοσιαλιστικόν κόμμα,
πολιτική ένιόσεως τελιονειακής καί ταχυδρομικής τό)ν Βαλκανικόιν
κρατόιν, ήτις καί τούς Βαλκανικού; λαούς εις συνεννόησιν
θα σιψπλησιάσι] καί τέι οικονομικέ* συμφέροντα πόντιον
θα εξυπηρετήση.
Α. Δ. ΣΙΔΕΡΙΣ,
Βουλευτής Θεσσαλονίκης.
Αρθρο στην Εφημερίδα Η ΕΣΠΑΡΙΑ
Αριστοτέλης Σίδερης
Ο Αριστοτέλης Σίδερης (ή Σίδερις) (1889-1975) ήταν δικηγόρος, σοσιαλιστής, βουλευτής το 1915, και ιδρυτικό στέλεχος του ΣΕΚΕ. Διετέλεσε επίσης υφυπουργός Οικονομικών και υπουργός Εργασίας.
Ο Αριστοτέλης Σίδερης γεννήθηκε το 1889 στην Κέρκυρα. Σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως δικηγόρος στην Κέρκυρα, όπου συμμετείχε στην έκδοση της εφημερίδας Σοσιαλιστική Δημοκρατία και στην ίδρυση του τοπικού Σοσιαλιστικού Ομίλου.[1]
Ως στρατιώτης στο Μακεδονικό Μέτωπο το 1913 ήρθε σε επαφή με τη Φεντερασιόν, και το 1915 εκλέχθηκε βουλευτής Θεσσαλονίκης, με την υποστήριξη των σοσιαλιστών, συνεργαζόμενος με τους αντιβενιζελικούς, στη βάση της κοινής αντίθεσης στη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Συμμετείχε στη Βαλκανική Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη στο Βουκουρέστι το 1915 και στη Διασυμμαχική Σοσιαλιστική Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, το 1918, οπότε καταγγέλθηκε για συνεργασία με την κυβέρνηση Βενιζέλου
Πήρε μέρος στο ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ το 1918 και μέχρι το 1923 ήταν μέλος της ηγεσίας του.[3] Στο ιδρυτικό συνέδριο συντάχθηκε με τη δεξιά πτέρυγα του κόμματος, μαζί με τον Παναγή Δημητράτο και τον Νικόλαο Γιαννιό. Στην Α' Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΣΕΚΕ (Κ) το Φλεβάρη του 1922 εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και ήταν υπέρμαχος της θέσης της "Μακράς νομίμου υπάρξεως", σύμφωνα με την οποία: "Το Κόμμα διατρέχον ακόμη περίοδον οργανώσεως και προπαγάνδας, έχει ανάγκην μακράς νομίμου υπάρξεως".[4] Η θέση αυτή απέκλινε από την επαναστατική γραμμή του κόμματος και μερικούς μήνες αργότερα ανατράπηκε.
Το Μάιο του 1922 ο Σίδερης μαζί με ηγετικά στελέχη του ΣΕΚΕ (Κορδάτος, Γεωργιάδης, Παπανικολάου κ.α) και της ΓΣΕΕ (Ευαγγέλου) φυλακίστηκαν στις φυλακές Συγγρού για εσχάτη προδοσία (διάδοση ηττοπαθών συνθημάτων) και κινδύνευσαν με εκτέλεση. Απελευθερώθηκαν στις 5 Οκτωβρίου του 1922, αμέσως μετά την πτώση της φιλοβασιλικής κυβέρνησης Τριανταφυλλάκου.[5] Μετά την αποφυλάκισή του τάχθηκε με το μέρος των μετριοπαθών ιδρυτικών στελεχών του ΣΕΚΕ που θεωρούσαν ότι το κόμμα για το επόμενο διάστημα πρέπει να κινηθεί με συντηρητικά βήματα, να αποφύγει την υπεραριστερή στροφή και να μην ενταχθεί (προς το παρόν τουλάχιστον) στην Κομμουνιστική Διεθνή. Αυτή η πτέρυγα ήρθε σε αντιπαράθεση με τα στελέχη του κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών με αρχηγό τον Παντελή Πουλιόπουλο, που απαιτούσαν την άμεση μπολσεβικοποίηση του κόμματος.
Το 1923 καταγγέλθηκε για τη συμμετοχή του στον "Σύνδεσμο προς υπεράσπιση των δικαιωμάτων", που στρεφόταν και κατά του σοβιετικού καθεστώτος.
Τελικά διαγράφηκε από το ΣΕΚΕ (Κ) το 1923 ως οπορτουνιστής, διαφωνώντας με τον κομμουνιστικό του προσανατολισμό και τη σύνδεση με την Κομμουνιστική Διεθνή.
Μετά τη διαγραφή του από το ΣΕΚΕ συμμετείχε στην ίδρυση της Εργατικής Σοσιαλιστικής Ένωσης Ελλάδας.
Στις εκλογές του 1926 ήταν υποψήφιος με το κόμμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, στην κυβέρνηση του οποίου, το 1932, έγινε υφυπουργός Οικονομικών. Το 1945 έγινε υπουργός Εργασίας. Απ' το 1927 έως το 1960 ήταν πανεπιστημιακός καθηγητής, ενώ υπήρξε και διοικητής της Αγροτικής Τράπεζας.[6]
Παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1975, μετριοπαθής σοσιαλδημοκράτης.
Παραπομπές
Αλεξάτος (2008), σελ.375
Αλεξάτος (2008), σελ.375
Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α' Τόμος, (2012), σελ.95
Το ΚΚΕ. Επίσημα κείμενα, τόμος πρώτος, σελ.213
Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), σελ. 124
Αλεξάτος (2008), σελ.375
Αλεξάτος (2008), σελ.375
