Μητροπολίτης Σιδηροκάστρου Βασίλειος: Σε έκθεσή του αποκαλούσε οπισθοδρομικους και άξεστους τους Πόντιους, Μια έκθεση που το κράτος εξαφάνισε.

Στις 8/10/1933, εκτενές άρθρο της ακραιφνώς βενιζελικής (και φιλομουσολινικής) «Μακεδονίας» για την πολιτεία του μητροπολίτη Σιδηροκάστρου περιείχε την πληροφορία πως ο εν λόγω ιεράρχης, «ξένος απολύτως προς την ζωήν του τόπου, τολμά εις επίσημόν του έκθεσιν να χαρακτηρίση μέγιστον μέρος του πνευματικού του ποιμνίου, και δη ακριβώς το ποντιακόν στοιχείον, ως στοιχείον φερέοικον, νωθρόν και ανίκανον προς εργασίαν», συνιστά δε «προς αλλοίωσιν του κομματικού φρονήματος των Ποντίων την εν μέσω αυτών οικογενειών εκ Πελοποννήσου, διότι μόνον διά του ντρόπου αυτού θα καταστή δυνατόν... να εκπολιτισθώσι».

Αντίγραφο της πρωτότυπης έκθεσής του και η «διορθωμένη» εκδοχή της που χαλκεύθηκε μετά τις αποκαλύψεις της «Μακεδονίας» |

Η σχετική αναφορά κατέληγε: «Προκαλούμεν τον Σεβασμιώτατον να διαψεύση την έκθεσίν του ταύτην, έστω και αν ακόμη την κρατή διπλομανταλωμένην στο γραφείο του ο κ. Δραγούμης. Ας μάθη ο Σεβασμιώτατος ότι παρακολουθείται κατά πόδας και ότι δεν θα του επιτραπή να παίξη εν ου παικτοίς. Εστω και την δωδεκάτην ώραν, ας ενθυμηθή το τίμιον ένδυμα το οποίον φέρει».

Δέκα μέρες μετά, κι αφού είχαν προφανώς προηγηθεί ζυμώσεις σε τοπικό επίπεδο, ο διευθυντής του πρωθυπουργικού γραφείου στέλνει στον Δραγούμη το παρακάτω τηλεγράφημα (φ.26, εγγρ.209):

«Παρακαλώ αποστείλατε επειγόντως τω προέδρω υπουργικού συμβουλίου έκθεσιν Μητροπολίτου Σιδηροκάστρου. Διατάξατε διοικητήν χωροφυλακής Σιδηροκάστρου απαγορεύση συγκεντρώσεις διαμαρτυριών κατά Μητροπολίτου».

Ο παραλήπτης έσπευσε ν' απαντήσει καθησυχαστικά: «Μόλις τακτοποιήσω ζήτημα υποβάλω πρόεδρον έκθεσίν μου και αντίγραφον υπομνήματος» (εγγρ.210). 

Για να εισπράξει την κάθε άλλο παρά καθησυχαστική, λακωνική ανταπάντηση: «Πρόεδρος επιθυμεί αυτούσιον υπόμνημα» (εγγρ.211).

Το πρωτότυπο της έκθεσης του μητροπολίτη (Σιδηροκάστρου Βασίλειος προς Υπουργό Γενικό Διοικητή Μακεδονίας Φίλιππο Δραγούμη, Εν Σιδηροκάστρω τη 26η Ιουνίου 1933, αρ.569) φυλάσσεται στον ίδιο φάκελο (εγγρ.213α/3) και το περιεχόμενό του επιβεβαιώνει με το παραπάνω τα γραφόμενα της εφημερίδας:

«Κύριε Υπουργέ.

Κατά την έναγχος γενομένην ανά την επαρχίαν μου περιοδείαν διεπίστωσα ότι εις τα κάτωθι αναφερόμενα χωρία υπάρχουν αρκεταί διαθέσιμοι γαίαι προς εγκατάστασιν είτε προσφύγων, είτε γηγενών ακτημόνων. [...] Αναφέρων ταύτα τη Υμετέρα Εξοχότητι, παρακαλώ όπως συμπληρωθώσι τα ελλείποντα ει δυνατόν εξ ακτημόνων Πελοποννησίων 1) διά λόγους εκπολιτιστικούς, 2) διά λόγους γλωσσικούς και 3) διά λόγους κομματικούς.

Διά της εγκαταστάσεως ταύτης φρονώ ότι θα επέλθη τελεία ζύμωσις μεταξύ των ξενοφώνων οπισθοδρομικών και αξέστων Ποντίων και των νεήλυδων τούτων, των οποίων πάντων ο πολιτισμός θα είναι ανώτερος των πρώτων».

Εξαιρετικά εύγλωττες ήταν επίσης οι διατυπώσεις του κομματάρχη ιεράρχη για κάποια συγκεκριμένα χωριά:

«1) Θεοδωρίτσιον, χωρίον κείμενον πλησίον των Πορροΐων, κατοικούμενον άλλοτε υπό 120 οικογενειών, σήμερον δε μόλις αριθμεί 42 τοιαύτας Ποντίων. Δύνανται όθεν άλλαι 35 οικογένειαι ανέτως να εγκατασταθώσιν εν αυτώ.

Ευδοκιμεί ενταύθα η καπνοφυτεία και η κτηνοτροφία. Εφέτος έπεσαν εις το χωρίον 400.000 δρχ. από καπνόν.

Εκαστος δε έχει ανά 10-15 μεγάλα ζώα εκτός των μικρών. Κλίμα θαυμάσιον.

Υπάρχουν και έργα αρδευτικά. Κατά το φρόνημα είναι ακραιφνείς Βενιζελικοί, ων αρχηγός είναι Κλήμης τις παντοδύναμος.

Ανάγκη να αλλοιωθή το φρόνημα διά της εγκαταστάσεως γηγενών ακτημόνων οι οποίοι πρέπει όμως να ενισχυθούν κρατικώς και να αλλαγή ο πάρεδρος. [...]

3) Προμαχών και Καπνότοπος, έναντι ακριβώς της Κούλας. Σήμερον μόλις και μετά βίας κατωρθώθη να κρατηθώσιν ενταύθα 60 μεν οικογένειαι εν Προμαχώνι, 25 δε εν Καπνοτόπω.

Δύνανται δε να ζήσωσι ανέτως 150 οικογένειαι. Ολα τα χωράφια των είναι ποτιστικά. Παράγουν καπνόν. Εχουσι και Εκκλησίας. Είχον εν αρχή εγκατασταθή τόσαι οικογένειαι, συν τω χρόνω όμως διέρρευσαν λόγω της γειτονιάς των συνόρων. Ιδού τα παλληκάρια του πολλού Ιασωνίδου» − του επικεφαλής του βενιζελικού προσφυγικού λόμπι στη Βουλή.

Ολως παραδόξως, και σε αντίφαση με τα προηγούμενα, ο Αγιος Σιδηροκάστρου διευκρινίζει παρακάτω πως, «εκ των 60 οικογενειών του Προμαχώνος, αι 40 ήλθαν μόναι των γυμναί και ανυπόδητοι προ δύο ετών και εγκατεστάθησαν αυτόσε, τους οικίσκους μόνον παρέσχε το Κράτος».

Ακόμη και στο τεχνικό σκέλος τους, οι πληροφορίες του ιεράρχη διαψεύδονται άλλωστε από τις λεπτομερείς κι εμπεριστατωμένες απαντήσεις των αρμόδιων υπηρεσιών προς τη Γενική Διοίκηση. Προφανώς, αυτό που τον ενδιέφερε ήταν κυρίως ο εποικισμός με ομόφρονες «εκπολιτιστές»...

Οι γραπτές εξηγήσεις του Δραγούμη προς τον πρωθυπουργό (Εν Θεσ/νίκη 24/10) ήταν έκδηλα απολογητικές:

«Ο Μητροπολίτης Σιδηροκάστρου υπέβαλε την 26 Ιουνίου ε.έ., δηλαδή την παραμονήν των επαναληπτικών εκλογών, το υπ’ αριθ. 569 υπόμνημά του, αντίγραφον του οποίου σας επισυνάπτω.

Το υπόμνημά του παρεδόθη υπό του ιδιαιτέρου γραφείου μου, χωρίς να λάβω γνώσιν εγώ ή να πρωτοκολληθή, εις την υπηρεσίαν του εποικισμού ίνα αναφέρη τας επ’ αυτού απόψεις της.

Αύτη διεβίβασε το υπόμνημα προς το Γεωργικόν Γραφείον Σιδηροκάστρου ίνα εξετάση τα αναφερόμενα υπό του Μητροπολίτου. Παραδόξως η ενταύθα εφημερίδα "Μακεδονία" της 8 Οκτωβρίου, εις ανταπόκρισίν της εκ Σιδηροκάστρου, μεταξύ άλλων καταγγελιών κατά του Μητροπολίτου Σιδηροκάστρου αναφέρει και ορισμένας φράσεις ληφθείσας εκ του ανωτέρω υπομνήματος, θιγούσας τους εκ Πόντου πρόσφυγας».

Αξιοσημείωτη αφέλεια, βέβαια, να θεωρεί κοτζάμ υπουργός «παράδοξη» την αξιοποίηση από τον αντιπολιτευόμενο Τύπο ενός ντοκουμέντου που ταξίδευε από υπηρεσία σε υπηρεσία.

Δεν ισχύει όμως καθόλου το ίδιο με την επόμενη παράγραφο, όπου αναλύεται καταλεπτώς το οργουελιανό, κυριολεκτικά, τεχνικό κουκούλωμα της υπόθεσης:

«Απέστειλα εις Σιδηρόκαστρον υπάλληλον εμπιστοσύνης με την εντολήν όπως παραδώση το πρωτότυπον του υπομνήματος εις τον Μητροπολίτη, από τον οποίο να παραλάβη άλλο με απηλειμμένας τας φράσεις τας θιγούσας τους πρόσφυγας. Συγχρόνως έδωσα εντολήν όπως από τον φάκελλον τον ευρισκόμενον εις το Γεωργ. Γραφείον Σιδηροκάστρου αφαιρεθή το αντίγραφον του παλαιού υπομνήματος και αντικατασταθή διά του νέου. Πράγματι, ο Μητροπολίτης παρέλαβε το παλαιόν υπόμνημα και το αντικατέστησε διά νέου (αντίγραφον του οποίου σας επισυνάπτω), ο δε προϊστάμενος του εκεί Γεωργικού Γραφείου μας επέστρεψε το αντίγραφον του υπομνήματος δι’ αναφοράς του επί των τεθεισών υπόψει του ζητημάτων. Εννοείται ότι έλαβα τα κατάλληλα μέτρα ώστε να μην επαναληφθή το σφάλμα».