Περιγραφή τον φρουρίου τον Δεμίρ-Χισάρ (Σιδηροκάστρον), 1667

Περιγραφή τον φρουρίου τον Δεμίρ-Χισάρ (Σιδηροκάστρον).

Κτίτορες αυτού είναι οί "Ελληνες (Ρούμ) βασιλείς. Άφοΰ δέ διήλθε

τούτο διά τόσων καί τόσων βασιλέων, τέλος τφ . . .. έκ τών βεζυρών

τού Γαζή-Μουράτ Χάν τού Α'... έκυρίευσεν αυτό έκ τών χειρών τών απίστων

Ρωμηών. Κατά παραφθοράν έκ τού Τιμούρ-Χισάρ1 τό λέγουν Ντεμΐρ-Χισάρ

(Δεμιρ-Χισάρ). Είναι βοεβοδαλίκιον (ύποδιοίκησις) κείμενον εις

τό έγιαλέτιον3 τής Ρούμελης, έντός τού εδάφους τού σαντζακιού Θεσσαλονίκης,

αποτελούν καί δικαστικήν περιφέρειαν καδή μέ μισθοδοσίαν 150

άσπρων. Οί έξ αυτής έξαρτοόμενοι ναχιέδες (δήμοι) περιλαμβάνουν....

εύημεροΰντα χωρία. "Εχει κεχαγιά-γερή τών σιπαχήδων, σερδάρην (αρχηγόν)

τών γενιτσάρων καί αστυνόμον. Δεν έχει δμως φρούραρχον ούτε

άνδρας φρουράς. Τό οχυρόν της είναι τείχος έκ λίθων, λίαν έρυμνόν,

σχήματος πενταγώνου, έκτισμένον έπί υτμηλής θέσεως. Έντός δμως τού

φρουρίου ψυχή ζώσα δεν υπάρχει. "Ολοι οί κάτοικοι οίκοΰσιν εις την

κάτω πόλιν.

Έπαινος τοϋ «βάρος» (εξω τον φρουρίου τμήματος) τον Δεμίρ-Χισάρ.

Είναι έν συνόλφ χίλιαι εξακόσιοι διώροφοι, λιθόκτιστοι, πέραν καί

πέραν κεραμοσκεπεΐς, καλώς διατηρημένοι οίκίαι. ’Έχει έν συνόλφ..........

ιερά τεμένη, έν οίς καί τό τζαμίον τού . . . ., τό τζαμίον τού .... Έκτος

τούτων..........μεστζίτια,........... τεκκέδες δερβισών,............λουτρώνας, ....

έμπορικά χάνια, ....... σουλτανικούς (βασιλικούς) δρόμους...............Έκ

τών μουσουλμάνων προκρίτων άλλοι μέν ανήκουν εις δημοσίας υπηρεσίας,

άλλοι δέ είναι έμποροι καί τεχνίται. αριθμός τών κήπων καί

άμπέλο:ιν της είναι άπειρος καί μάλιστα τά εις τό Δεμίρ-Χισάρ αυτό πα- * 

----------------------------------------

1 λέξις «ντεμίρ· (σίδηρος) γράφεται τουρκιστί «τιμοΰρ» καί προφέρεται «ντεμίρ». 

2 «Έγιαλέτ» ώνομάζονιο αί πρό τής διαιρέσεως τής Τουρκίας εις βιλαγέτια (νομούς γενικάς διοικήσεις) μεγάλαι διοικητικαί μονάδες αυτής (Ρούμελη, Βουλγαρία, Βοσνία κτλ.). 

ραγόμενα ρωδια με μεγάλους κόκκους δεν υπάρχουν εις κάνέν μέρος τοΰ

κόσμου. Είναι λίαν εΰχυμα. Είναι ωραιότερα και γλυκύτερα από τά ρωδια

τής έν Περσία Μπάν καί από τά τής Ούρφας, τοΰ Μαράς καί τοΰ

Νίκσαρ (Νεοκαισαρείας). Τά γίγαρτα αυτών είναι τόσον μεγάλα όσον

οι κόκκοι τής όπιοφόρου μήκωνος.

Τό Δεμίρ-Χισάρ τοΰτο κεΐται δυτικώς τής πόλεως των Σερρών, εις

άπόστασιν ήμίσεως στάθμου. Καί τούτου ομως οί νεαροί καί αί νεαραί

είναι επιθυμητοί.

’Έπαινος της θερμοπηγής τον Δεμιρ-Χισάρ.

Εις άπόστασιν............από τής πόλεως υπάρχει ζωοποιόν ΰδωρ θερμοπηγής.

Οί κάτοικοι τοΰ μέρους εκείνου πλειστάκις παρακολουθούν την

δυσοσμίαν της. Κατ' έτος δε τόν ’Ιούλιον, κατά την εποχήν των άνθέων,

χιλιάδες ανθρώπων συναθροίζονται υπό σκηνάς καί λουόμενοι εις τά

ΰδατα τής θερμοπηγής θεραπεΰουσι τό σώμα. Αί δεξαμεναί καί τά κτήρια

αυτής είναι...............

Έκειθεν έπανελθόντες εις την πόλιν έπεσκέφθημεν τά

Προσκυνήματα του Δεμίρ-Χισάρ. (Έλ-Μεβλα Άβδουλλάχ Τεμαλή. . . .

Διασκεδάσαντες δε τρεις ήμέρας εις αυτό τό Δεμίρ-Χισάρ, έφθάσαμεν

εντός 4 ιόρών εις τον σταθμόν «Σέρεζ».

Λίαν πρωί άποχαιρετίσαντες έν Σέρραις δλους τούς φίλους καί βαδίσαντες

προς Ν. προς τό έσοίτερικόν τής πεδιάδος τών Σερρών, διέβημεν

την μεγάλην ξυλίνην γέφυραν τοΰ ποταμού Δεμίρ-Χισάρ. ποταμός ούτος

πηγάζει έκ Β. έκ τών δρέων τοΰ Σαμακοβίου, τοΰ Ίστίπ (τών Στόβων)

καί τοΰ Κιουστεντίλ, συγκεντροΰμενος δε μεταξύ τών Κοτσάνων

(Κότσανα) καί τής Ντουσπέντζα 1 2, καί διερχόμενος δι’ εκατοντάδων δλων

χωρίων καί πόλεων, διαρρέει τάς πεδιάδας αύτάς τών Σερρών καί εκβάλλει

παρά τό Μπεκλοΰ (ή Μπεσικλέρ). Εις τό μέρος εκείνο διαβαίνουν τόν

ποταμόν διά πλοίων. Συνελόντι ’ είπεΐν, εγώ πτωχός διελθών τούς

ποταμούς τής πεδιάδος τών Σερρών διά τριών ξύλινων γεφυρών, έφθασα

εις τό χωρίον Δεμιρτζή-κιοϊ 3 καί εις τό χωρίον Μπάσ-κιοϊ 4. Αυτά είναι

-----------------------------------

1 Κατ’ άλλην γραφήν «Κεμαλή». ’Εδώ υπάρχει κενόν.

2 Ύποθετέον δτι ένοοεΐ τήν έν Βουλγαρία σήμερον Ντουπνίτσαν (Δουπνίτσα).

ώς άλλως τε σημειοΰται είς άλλο χειρόγραφον.

3 Κατ’ άλλην γραφήν Δεμετρέχ (Ντεμετρέχ ;).

4 Κατ’ άλλην γραφήν Μπάς-κιοπροΰ.

πλέον χ(ορία τοϋ καζα Θεσσαλονίκης. Έκεΐθεν έγενόμην εΐς τον σταθμόν

«χωρίον Καμπα-Γιάννη» (ή Καμπά-γιανί). Είναι χωρίον απίστων

καί ζιαμέτιον εύημεροΰν εν τφ δήμφ Θεσσαλονίκης. Έκεΐθεν όδεΰσαντες

επί 5 ώρας, ότέ μέν προς Ν. ότέ δε προς ΝΑ., κατελυσαμεν εις τον

παρά την όχθην τής λίμνης Γιαϊτζηλάρ

σταθμον χωρίου Γιαϊτζηλάρ,

δπου καί διεσκεδάσαμεν επί μίαν νύκτα. Τό εύημεροΰν τούτο χωρίον

είχε 500 οικίας, τών οποίων αί ήμίσειαι είναι τών απίστων Ρωμηών

καί Βουλγάρων, αί δε λοιπαί τών Μουσουλμάνων.'Όλοι είναι άνθρωποι

αθλητικοί καί τοξόται, διά τοΰτο δε τό χωρίον ωνομάσθη «Γιαϊτζηλάρκιοί>

1 Είναι χωρίον ευημεροΰν, κείμενον εις τό προς την Θεσσαλονίκην

μέρος τής λίμνης. ’Έχει τζαμίον καί μεστζίτιον (μικρότερον τέμενος) καί

τινα πρατήρια ως καί εν καλώς διατηρούμενον χάνιον. Η λίμνη του κεΐται

Δ. τής Θεσσαλονίκης εις άπόστασιν μικροτέραν τοϋ ενός στάθμου. Ταΰτης

η περίμετρος είναι πέντε μιλλίων. ’Αλλά τό ύδωρ της ξηραίνεται ευκόλως

μη άνανεοΰμενον καί διά τοΰτο δεν υπάρχουν εντός αυτής πολύχρωμοι
ίχθΰς καί τον χειμώνα παντοειδή πτηνά, έχει δμως πολλούς μύακας (μύδια),
όστρεα καί θαλασσινά L, τά όποια τρώγουν οι άπιστοι. Τό βάθος
αυτής είναι δέκα δργυιών, εΐς τινα δμως μέρη κατέρχεται καί εις επτά.
’Αλλά, κελεΰσει Θεοϋ, τοΰ άϊδίου πλάστου τών πάντων, εις τάς δχθας
τής άλμυράς ταΰτης λίμνης παράγεται γλυκΰτατον άλας. Τοΰτο δίδεται
εις τά πρόβατα, τούς ίππους καί άλλα κτήνη, τά όποια ούτω παχΰνον-

-------------------------------------
1 Μήπως είναι τό Άϊτζηλάρ; Η λέξις «γιαϊτζή» παράγεται έκ τοΰ «γιαϊ», τό
όποιον σημαίνει «τόξον» (καί έλατήριον άμάξης), επομένως «γιαϊτζή» = οξότης
(αν καί η λέξις «γιαϊτζή» δέν υπάρχει είς τά τουρκικά λεξικά). Σημειωιέον, ότι χωρίον
Γιαϊτζηλάρ δέν εύρίσκομεν είς τούς χάρτας. Υπάρχει όμως έν τή ύποδιοικήσει
Λαγκαδά, επί τής πρός τήν Θεσσαλονίκην όδοΰ, χωρίον Άϊτζιλάρ, φερόμενον
σήμερον έπισήμως ώς συνοικισμός άνήκων είς τό χωρίον Μπαϊράμ-δερέ-Μαχαλάδες
τής ύποδιοικήσεως Λαγκαδά. Άϊτζιλάρ σημαίνει τουρκιστί «άρκουδιάραι»,
(έκ τοΰ άϊ = άρκτος). Ενδέχεται νά παρέφθειραν άλλοιε οί Βούλγαροι τό «Γιαϊτζιλάρ»
είς «Άϊτζιλάρ», μή δυνάμενοι ώς γνωστόν νά προφέρουν τό «γι» είς τήν
αρχήν τών λέξεων (λέγουν π. χ. «Ίλδίζ» αντί «Γιλδίζ»), Αλλά τό «Άϊτζιλάρ» κεΐται
άνατολικώς τής Θεσσαλονίκης. Τοΰτο όμως οϋδέν σημαίνει, διότι εΐδομεν ότι
ο Έβλιά, ο θεωρούμενος καί ώς καλός γεωγράφος, πλανάται συχνά είς τά Α. Δ.,
Β. Ν.
2  Ο Έβλιά γράφει «ντεριά-μποτζεγί» (κυριολεκτικώς : θαλάσσια έντομα).
’Άγνωστον όμως εάν εννοεί τούς αστακούς, τών όποιων έν είδος καλείται «μποτζέκ» η
άλλα θαλασσινά.

ται. Εις ολόκληρον τόν καζάν Θεσσαλονίκης και εις τά εξω τοΰτου χωρία
καί πόλεις τό αλας πηγαίνει από εδώ, παραγόμενον άφθόνως.
Έκκινήσας έκεϊθεν καί πορευθείς προς Α., εφθασα εις τά χωρία Γκιουβέζ
(ίσως Γκιουβέζνα1, Βοϊβοδαλή, Έκινό καί Λενίτ, καί ταϋτα υπαγόμενα
εις τόν καζάν Θεσσαλονίκης' διελθών δέ ταΰτα εντός 6 ωρών1 καί
τραπείς προς Ν., εφθασα εις Θεσσαλονίκην.

"Επεται συνέχεια.

Η Ελλάς κατά τον Εβλιά Τσελεμπή