Πριν την μάχη του Δεμίρ Χισάρ (Βέτρινας), 1913
Φωτο: 1912-1913 Rhomaides-Zeitz
Η ΜΑΧΗ της ΒΕΤΡΙΝΑΣ!!!
Γνωστή και ως Μάχη του Δεμίρ Χισάρ (Σιδηρόκαστρο). Με αυτή τη νίκη ο ελληνικός στρατός ανάγκασε τους Βουλγάρους να εγκαταλείψουν την ευρύτερη περιοχή των Σερρών, για να γίνει δυνατή η απελευθέρωση της Αν. Μακεδονίας.
Η Βέτρινα (Νέο Πετρίτσι) καταλείφθηκε από τους Βουλγάρους στις 19 Οκτ. 1912, στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο. Μέχρι τότε ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Βούλγαροι την οχύρωσαν για να χρησιμοποιηθεί ως προγεφύρωμα, ώστε σε περίπτωση ελληνοτουρκικού πολέμου να εμποδίσουν την πορεία του ελληνικού στρατού προς τα στενά του Ρούπελ.
Ο Στρατός μετά τη νικηφόρα μάχη της Δοϊράνης (23 Ιουν. 1913) συνέχισε την πορεία του. Συμμετείχαν δύο Μεραρχίες, η Ι (Αντιστράτηγος Εμμ. Μανουσογιαννάκης) και η VI (Συνταγματάρχης Νικ. Δελλαγραμάτικας), με συμμετοχή Μονάδων της VII Μεραρχίας.
Το βράδυ της 25ης Ιουνίου στο ελληνικό Στρατηγείο έμαθαν ότι τη Βέτρινα υπεράσπιζαν 12 Βουλγαρικά Τάγματα, ενώ άλλα 10 Τάγματα βρίσκονταν στην αν. όχθη του Στρυμόνα μπροστά από το Δεμίρ Χισάρ (Σιδηρόκαστρο Σερρών). Στις 26 Ιουνίου, οι ελληνικές δυνάμεις συνέκλιναν στην περιοχή της Βέτρινας, χωρισμένες σε δύο φάλαγγες. Η πρώτη φάλαγγα ευρισκόμενη πλησίον του Χατζημπεϋλίκ (Βυρώνεια Σερρών) δέχθηκε βουλγαρικά πυρά, αλλά ήταν ως επί το πλείστον ήταν άστοχα. Η δεύτερη φάλαγγα κατέλαβε μερικά υψώματα της περιοχής και προκάλεσε ρήγματα στην Βουλγαρική άμυνα.
Νωρίς το πρωί της 27ης Ιουνίου οι ελληνικές δυνάμεις επανέλαβαν την επίθεση στο μέτωπο της Βετρίνας και γύρω στις 09:30 κατόρθωσαν να κάμψουν την άμυνα των Βουλγάρων. Οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και υποχώρησαν ανατολικά του Στρυμόνα, αφού πρώτα ανατίναξαν το μεσαίο τόξο της γέφυρας. Η VI Μεραρχία τους καταδίωξε, αφού πέρασε από ένα βατό σημείο του ποταμού, την ίδια ημέρα απελευθέρωσε το Σιδηρόκαστρο. Πριν αποχωρήσουν από το Σιδηρόκαστρο, οι Βούλγαροι προέβησαν σε σφαγές κατοίκων και πήραν ως ομήρους τον Επίσκοπο Πολυανής Φώτιο, τριάντα προκρίτους, καθώς και ιερείς και δασκάλους.
Ο πρώτος Αξιωματικός που μπήκε στο Σιδηρόκαστρο ήταν ο Ταγματάρχης Θεο. Πάγκαλος, Διοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων. Αυτές είναι οι πρώτες του εντυπώσεις, όπως τις περιγράφει στα «Απομνημονεύματά» του:
[…] Απέστειλα αμέσως δύο εκ των προυχόντων μετά τινών ιππέων όπως σταματήσουν τον φεύγοντα πληθυσμόν, ο οποίος μετά την μεσημβρίαν ήρχισεν επανερχόμενος εις τας οικίας του. Μετά σύντομον εξέτασιν ανεύρον εν των προαυλίω της Σχολής τεράστιον λάκον, ο οποίος περιείχε άνω των 60 πτωμάτων εκ των σφαγέντων την προηγουμένην. Μεταξύ αυτών ήταν και ο μητροπολίτης Μελενίκου. Εις έτερον τάφον επί αμμώδους εδάφους ήσαν περί τα 30 πτώματα, εν οις και δύο ιερείς της πόλεως. Περί τα 20 ακόμη πτώματα εύρομεν εις μεμονωμένους τάφους και τινά άταφα. Οι κάτοικοι και ιδία τα γυναικόπαιδα με σπαρακτικούς θρήνους παρηκολούθουν την εκταφήν των οικείων των. Μετά την σύνταξιν λεπτομερούς καταλόγου των ανεγνωρισθέντων θυμάτων ανεχώρησα μ.μ προς συνάντησιν της Μεραρχίας βαδιζούσης επί της αμαξιτής οδού προς βορράν εις Μαρτικοστίνοβο".
Οι απώλειες ανήλθαν, για μεν την Ι Μεραρχία σε 3 αξιωματικούς και 4 οπλίτες νεκρούς, 75 οπλίτες τραυματίες και 36 αγνοούμενους, ενώ για την VI Μεραρχία, σε 1 αξιωματικό και 35 οπλίτες νεκρούς και 1 αξιωματικό και 132 οπλίτες τραυματίες. Η μάχη της Βέτρινας ή Δεμίρ Χισάρ, όπως έμεινε στην ιστορία, σήμανε την οριστική απελευθέρωση της περιοχής των Σερρών και την ενσωμάτωση της στον εθνικό κορμό.
