Τσικνοπέμπτη

Η Τσικνοπέμπτη είναι γιορτή της ορθόδοξης παράδοσης στην οποία καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες κρέατος. Λαμβάνει χώρα την Πέμπτη, λόγω του ότι οι ημέρες Τετάρτη και Παρασκευή είναι "νήστιμοι ημέραι", της δεύτερης εβδομάδας των Αποκριών, της καλούμενης Κρεατινής. Προηγείται αυτής η πρώτη κατά σειρά εβδομάδα, η Προφωνή, και ακολουθεί η τρίτη εβδομάδα της Τυροφάγου. Πραγματοποιείται κάποιες ημέρες πριν από την έναρξη της μεγάλης νηστείας της Σαρακοστής.

«Την Τσικνοπέμπτη, σφάζονται σε πολλά μέρη τα χοιρινά, κυρίως στη νότια Ελλάδα και σε ορισμένα νησιά. Το Σάββατο όμως της ίδιας εβδομάδας, καθώς και τα δύο επόμενα Σάββατα, της Τυρινής και εκείνο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, των Αγίων Θεοδώρων, είναι αφιερωμένα στη μνήμη των πεθαμένων. Στα Ψυχοσάββατα αυτά φαίνεται ότι συνεχίζεται αρχαία συνήθεια, αν λάβουμε υπόψη ότι στα Ανθεστήρια, που τελούνταν στην αρχαία Αθήνα την ίδια περίπου εποχή που σήμερα είναι οι Αποκριές, η τρίτη ημέρα, οι Χύτροι, ήταν ημέρα των ψυχών, με προσφορές πανσπερμίας στους νεκρούς και σπονδές από νερό πάνω στους τάφους».

— Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης

Παρόμοιες γιορτές έχουν και άλλα χριστιανικά έθνη, όπως το Weiberfastnacht στη Γερμανία και τη Mardi Gras (Λιπαρή Τρίτη) στη Γαλλία που όμως αντιστοιχεί στην Ορθόδοξη Καθαρά Δευτέρα. Η τελευταία γιορτάζεται και σε άλλοτε γαλλόφωνες περιοχές, όπως στη Νέα Ορλεάνη.

Η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου (Κρεατινής) ονομάζεται Τσικνοπέμπτη ή Τσικνοπέφτη, επειδή την ημέρα αυτή όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας ή λειώνουν το λίπος από τα χοιρινά και ο μυρωδάτος καπνός (τσίκνα) είναι διάχυτος παντού. Από αυτή την τσίκνα, λοιπόν, έχει πάρει και το όνομά της η Πέμπτη και λέγεται Τσικνοπέμπτη.

Το έθιμο χάνεται στα βάθη των αιώνων, χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή του. Εικάζεται, όμως, ότι προέρχεται από τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, που επιβίωσαν του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με τον λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο, το φαγοπότι και το γλέντι της ημέρας είναι «ομοιοπαθητικές προσπάθειες για την ευφορία της γης».

Τσικνοπέμπτη: Διονυσιακή καταβολή του εθίμου

Αρκετοί μελετητές λαογράφοι πιστεύουν ότι η Τσικνοπέμπτη προέρχεται από τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων κατά τις οποίες γιορταζόταν ο θεός Διόνυσος μέσα από τα εκστατικά τελετουργικά με έντονη την παρουσία της βρώσης κρέατος (αρκετές μαρτυρίες αναφέρονται σε διαμελισμό ζωντανών ζώων από τους μύστες), της οινοποσίας και του μασκαρέματος.

Ας μη ξεχνάμε ότι ο θεός Διόνυσος ήταν ο Θεός που εμφανιζόταν πάντα με μάσκα στους ανθρώπους και ονομαζόταν και Λύσιος.

Δηλαδή, επρόκειτο για το Θεό που έλυνε τους ανθρώπους από τα σαρκικά και κοινωνικά δεσμά του καθωσπρεπισμού.

Μέσα στο τελετουργικό των διονυσιακών εορτών οι άνθρωποι (κυρίως γυναίκες και δούλοι) απελευθερώνονταν από κάθε δεσμά και- όπως πίστευαν- υψώνονταν προς το Θείο μέσα από την έκσταση που τους προκαλούσε ο έντονος χορός και η μουσική του αυλού και των πρωτόγονων κρουστών οργάνων.

Αποτέλεσμα της έκστασης ήταν η πρόκληση μιας οργιαστικής κατάστασης για την οποία ουδεμία έχουμε μαρτυρία. Κάποιοι αναφέρουν ασύδοτα σεξουαλικά όργια, μέθη και διαμελισμό ζωντανών έμβιων οργανισμών.

Όσα, όμως, γνωρίζουμε τα οφείλουμε σε καλλιτεχνικές αναφορές, στις Βάκχες του Ευριπίδη και σε ελάχιστα κείμενα που δεν έχουν καμία απολύτως επιστημονική γνωμάτευση.

Τσικνοπέμπτη: Λουπερκάλια

Μια ρωμαϊκή γιορτή που πιστεύεται ότι επιβίωσε του χριστιανισμού και μοιάζει τόσο με την Τσικνοπέμπτη όσο και την περίοδο της αποκριάς εν γένει ήταν και τα Λουπερκάλια τα οποία λάμβαναν χώρα κάθε Φεβρουάριο και τελούνταν για ευετηριακούς και εξαγνιστικούς λόγους και ήταν αφιερωμένα στο Ρωμαίο θεό της γονιμότητας Λούπερκους.

Στη συγκεκριμένη ποιμενική γιορτή οι Ρωμαίοι γιόρταζαν το συγκεκριμένο θεό Λούπερκους προστάτη των βοσκών προς τιμήν των ιδρυτών της Ρώμης Ρέμου και Ρωμύλου οι οποίοι και ανατράφηκαν από ένα βοσκό όταν διώχθηκαν από το θείο τους και καπηλευτή του θρόνου Αμόλλιο και έζησαν θηλάζοντας μια λύκαινα.

Σύμφωνα με άλλες αναφορές η γιορτή των Ρωμαίων μιμείτο παλαιότερες ελληνικές γιορτές προς τιμήν του Πάνα οι οποίες διασώθηκαν και εισήχθησαν στην Ιταλία από τους πρώτους Αρκάδες Έλληνες που είχαν μετοικήσει στην εκεί περιοχή.

Ο μύθος, μάλιστα, φέρει ως πρώτο εισηγητή των ευετηριακών εορτών της γονιμότητας τον Εύανδρο από την Αρκαδία και τη μητέρα του Νικοστράτη.

Τα Λουπερκάλια πραγματοποιούνταν κάθε Φεβρουάριο (μήνα εξαγνισμού των Ρωμαίων) και γιορτάζονταν με τη θυσία κριαριών, αμνών και κατσικιών.

Ο Ιερέας μετά τη σφαγή έβαφε με αίμα από τα θυσιαζόμενα ζώα ένα σπαθί με το οποίο ακουμπούσε τα κεφάλια των ευγενών νέων.

Έπειτα, οργανώνονταν μεγάλα γλέντια με βρώση κρέατος και οινοποσίας με τους συμμετέχοντες να μεταμφιέζονται φορώντας τα δέρματα των σφαγμένων ζώων και να τρέχουν ημίγυμνοι ανάμεσα στους πολίτες στις πόλεις με έντονη διάθεση για σκώμματα και αστεϊσμούς.

Στα χέρια τους κρατούσαν λωρίδες από το δέρμα των ζώων με τις οποίες χτυπούσαν ελαφρά τις γυναίκες προκειμένου να γίνουν γόνιμες και να γεννήσουν πολλά παιδιά.

Τσικνοπέμπτη: Σατουρνάλια ή Κρόνια

Η ρωμαϊκή γιορτή των Σατουρναλίων ήταν αφιερωμένη στο Θεό Σατούρνους – τον Έλληνα Θεό Κρόνο- πραγματοποιείτο κάθε Δεκέμβρη και διαρκούσε μία εβδομάδα εντός της οποίας –σύμφωνα με τους πατέρες της χριστιανικής εκκλησίας- λάμβανα χώρα θυσίες ζώων, κρεοφαγία, έντονες ερωτικές ακολασίες, οινοποσία με τη συμμετοχή των πολιτών, των αρχόντων και των δούλων.

Τα Σατουρνάλια ήταν η πιστή αντιγραφή της αρχαιοελληνικής γιορτής των Κρονίων η οποία εορταζόταν προς τιμή του Θεού Κρόνου τους καλοκαιρινούς μήνες.

Επρόκειτο για μια γιορτή ερωτικών παρεκτροπών, μέθης, θυσιών και κρεοφαγίας με τη συμμετοχή δούλων και αρχόντων. Ήταν η μέρα όπου οι δούλοι αποκτούσαν δικαιώματα και μπορούσαν να μετέχουν στους εορτασμούς και στις ακολασίες με τους υπόλοιπους ελέυθερους πολίτες.