Γερβάσιος Σουμελίδης (1820 - 1906) ιεροκήρυκας και ιεροδιδάσκαλος στο Σιδηρόκαστρο

Ο Γερβάσιος Σουμελίδης (κατά κόσμον Γεώργιος) γεννήθηκε στη Βαρενού της Κρώμνης το 1820.
Διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα από ιερομόναχο στην πατρίδα του και αργότερα στην Μονή Σουμελά, όπου και έγινε μοναχός με την ονομασία αρχικά Αζαρίας και έπειτα Γερβάσιος.

Το 1845 συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, κάτω από δύσκολες οικονομικές συνθήκες, και αποφοίτησε με άριστα το 1855. 

Το 1862 διορίσθηκε ιεροκήρυκας και ιεροδιδάσκαλος στο Σιδηρόκαστρο (Demirhisar) και αργότερα κατέλαβε τη θέση του πρωτοσύγγελου της μητρόπολης Μελενίκου.

Το 1864 διαδέχθηκε στο θρόνο τον μητροπολίτη Χαλδίας Θεόφιλο. Η ανάρρησή στο μητροπολιτικό θρόνο, πραγματοποιήθηκε με ιδιαίτερα προβλήματα. Πρώτον, διαδόθηκαν από τον ηγούμενο της μονής Σουμελά Παΐσιο στην Κωνσταντινούπολη συκοφαντίες εναντίον του πως κατά τη διαμονή του στη μονή υπεξαίρεσε χρήματα και έπιπλα, συκοφαντίες οι οποίες αργότερα κατέπεσαν. Δεύτερον, η ευρύτερη ελληνορθόδοξη κοινότητα της Χαλδίας διχάστηκε ως προς την εκλογή αυτού ή του Ιερεμία Γεωργιάδη στο μητροπολιτικό θρόνο, με την πλειονότητα να υποστηρίζει την υποψηφιότητα του αντιπάλου του. Αυτό είχε ως συνέπεια αφενός τη
δημιουργία δύο αντίπαλων κομμάτων, που οι ενέργειές τους επεκτάθηκαν τόσο στην Αργυρούπολη όσο και στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να επηρεάσουν την απόφαση της Μεγάλης Εκκλησίας και αφετέρου τη διαμόρφωση επιφυλάξεων -ή και της αρνητικής στάσης- από την πλειονότητα των κατοίκων της επαρχίας μετά την εκλογή του. Σχετικά με την απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την ανάρρησή του στο μητροπολιτικό θρόνο, η αρχική πρόθεση της Μεγάλης Εκκλησίας ήταν να εκλεγεί ο Γερβάσιος Σουμελίδης επίσκοπος Νικοπόλεως, γεγονός που προκάλεσε την αδράνεια των υποστηρικτών του Ιερεμία Γεωργιάδη. Η τελική απόφαση υπήρξε ανατρεπτική και στις 14 Ιουλίου του 1864 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Χαλδίας, ενώ ο Ιερεμίας ορίστηκε επίσκοπος Νικοπόλεως. Αρκετοί πολίτες της ελληνορθόδοξης κοινότητας διατήρησαν αρχικά επιφυλακτική στάση απέναντί του. Κατά την έλευσή του στην Αργυρούπολη, διερχόμενος από την Τραπεζούντα, δεν εκδηλώθηκε κάποια υποδοχή από τους Αργυρουπολίτες της Τραπεζούντας και η επίσκεψή του στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας δεν έτυχε εγκάρδιας υποδοχής. Από
μία χαρακτηριστική αναφορά του Κανδηλάπτη στο έργο του, με τίτλο: «Ξυνωρίς …», μπορεί να εξακριβωθεί το γενικότερο κλίμα που επικρατούσε κατά τη χρονική περίοδο της εκλογής του: «Αλλά δεν ήρκει η αγάπη των τριάκοντα τούτων ανδρών [εννοεί τους υποστηρικτές του], ολόκληρον τάγμα κλήρου εξ εξακοσίων ιερωμένων και εξήκοντα χιλιάδες ομογενείς της επαρχίας ημών ξένον και αντίπαλον εθεώρουν τον Γερβάσιον». Μέσα σε λίγους μήνες, με την πραότητα και την υπομονή του ανέτρεψε το κλίμα και κατάφερε να αποκτήσει την εμπιστοσύνη των προκρίτων της κοινότητας. 

Το 1875 προσκλήθηκε συνοδικός στην Κωνσταντινούπολη και το 1889 ήταν υποψήφιος για τον μητροπολιτικό θρόνο της Τραπεζούντας. Το Πατριαρχείο τον τίμησε για την προσφορά του με τον τίτλο του Υπερτίμου και εξάρχου Ελενοπόντου, αλλά και η Υψηλή Πύλη αναγνώρισε τις επωφελείς δράσεις του για τους υπηκόους της περιφέρειάς του και του απένειμε το παράσημο μετζητιέ (mecidiye) γ΄ τάξεως. 

Το 1902 ασθένησε σοβαρά και φοβούμενος μήπως δεν προλάβει να εκπληρώσει τις ευεργεσίες που σχεδίαζε, προσκάλεσε τη Δημογεροντία της πόλης, στην οποία δήλωσε ότι αφιερώνει την αρχιερατική του στολή στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γεωργίου και τη βιβλιοθήκη του, που περιελάμβανε περίπου 300 βιβλία, στο Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Το επόμενο έτος ο μητροπολίτης υπέβαλε την παραίτησή του αλλά δεν έγινε αποδεκτή. Η Ιερά Σύνοδος έστειλε για βοηθό του τον Γερβάσιο Σαρασίτη, που μετά από λίγους μήνες χειροτονήθηκε μητροπολίτης Ροδοπόλεως. Ο μητροπολίτης Γερβάσιος Σουμελίδης συνέχισε να ασκεί τα ποιμαντορικά του καθήκοντα μέχρι το 1905, όταν υπέβαλε για δεύτερη φορά την παραίτησή του, γραμμένη από τον διδάσκαλο Μιλτιάδη Γ. Οικονομίδη.
Στο κείμενο, που παραθέτει ο Κανδηλάπτης, υποδηλωνόταν το υψηλό αίσθημα ευθύνης που τον διακατείχε για το ποίμνιό του. Ο μητροπολίτης δήλωνε την αδυναμία του να εκπληρώσει τα καθήκοντά του λόγω ασθένειας και γήρατος και, φοβούμενος μη βλάψει οποιονδήποτε εξαιτίας της ανεπάρκειά του, ζητούσε την αποδοχή της παραίτησής του. Το αίτημά του έγινε αποδεκτό την 12η  ή 17η  Μαΐου του ιδίου έτους από την Ιερά Σύνοδο κι αντικαταστάθηκε άμεσα από τον Λαυρέντιο Παπαδόπουλο. Ο μητροπολίτης Γερβάσιος Σουμελίδης έζησε τους τελευταίους μήνες σε δωμάτιο του μητροπολιτικού κτιρίου και κοιμήθηκε στις 6 Μαρτίου 1906. 

Βιογραφικό

Ο Γερβάσιος Σουμελίδης γεννήθηκε στο χωριό Βαρενού της Κρώμνης του Πόντου το 1820 και πέθανε στην Αργυρούπολη το 1906. Στη Βαρενού έμαθε και τα πρώτα του γράμματα. Συνέχισε τις σπουδές του στην Ίμερα και αργότερα στην Αργυρούπολη. Χειροτονήθηκε κληρικός στην Παναγία Σουμελά και συμπλήρωσε τη μόρφωσή του στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Στη συνέχεια φοίτησε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, από την οποία αποφοίτησε αριστούχος το 1858.

Έγινε Μητροπολίτης Χαλδίας το 1864 και στα 40 χρόνια της αρχιερατείας του ανέπτυξε εξαιρετικά πλούσια δραστηριότητα όχι μόνο θρησκευτική αλλά και κοινωνική, πνευματική και εθνική. Τρεις φορές παρασημοφορήθηκε από τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ και είναι ο πρώτος που υποκίνησε το Σταυριωτικό ζήτημα, ενώ μεγάλο μέρος της ζωής του το αφιέρωσε στην εξύψωση της παιδείας σε όλη την περιοχή της Χαλδίας.

Η δημιουργία του Φροντιστηρίου Αργυρουπόλεως

Για να εξασφαλίσει την οικονομική λειτουργία του Φροντιστηρίου της Αργυρούπολης, το εφοδίασε με ακίνητη περιουσία, που του απέφερε σταθερό εισόδημα, εκποιώντας όσα ιερά αναθήματα περίσσευαν και δεν ήταν σε χρήση. Η απόφαση του Γερβασίου να τα διαθέσει για τη μόρφωση των νέων της Χαλδίας, αποτέλεσε την καλύτερη επένδυση στην παιδεία. Έλιωσε ιερά σκεύη εκκλησιών και με το ασήμι τους, 45 οκάδες, έχτισε γυμνάσιο. Η μετατροπή των κειμηλίων σε μάζες πολύτιμων μετάλλων έγινε από τον ίδιο τον Γερβάσιο το 1871. Όταν φώναξε έναν τεχνίτη να τα σπάσει και να τα λιώσει κι εκείνος αρνήθηκε, διότι θα αμάρτανε, τότε το έκανε ο Γερβάσιος για να του δείξει ότι δεν είχε να πάθει τίποτα[2]. Τα έσοδα από την πώληση των κειμηλίων ανήλθαν σε 1200 λίρες. Η πράξη του Γερβασίου δεν άρεσε στον Πατριάρχη ΄Ανθιμο, αποδείχθηκε όμως από την πορεία του Φροντιστηρίου ότι το δίκαιο βρισκόταν με το μέρος του.

Το Φροντιστήριο αποκτά αίγλη ξεχωριστή, όταν τη διεύθυνσή του αναλαμβάνει ο Γεώργιος Παπαδόπουλος - Κυριακίδης, που εργάζεται με αυταπάρνηση για την αναβάθμισή του. Με τις όντως ηρωικές  ενέργειες του Γεωργίου Παπαδοπούλου Κυριακίδη, τη συνδρομή του Χαλδίας Γερβασίου, την οικονομική στήριξη των κατοίκων της Χαλδίας θεμελιώθηκε το 1875, την ημέρα των Αγίων Πάντων, το κτίριο του Φροντιστηρίου, όπως εύγλωττα  φαίνεται  από την ακόλουθη  επιγραφή του κτιρίου, του οποίου η αποπεράτωση συντελέστηκε το 1879: «Δι’  εράνου των κατοίκων της Χαλδίας και καμάτων Γεωργίου Κυριακίδου, ως εστία των γραμμάτων τόδ’ εκτίσθη το σχολείον, ποιμενάρχου τότε όντος Γερβασίου του μεγάλως την παιδείαν εκτιμώντος»

Εν Αργυροπόλει τη  5η Ιουλίου 1875.

Το Παρθεναγωγείο Αργυρουπόλεως

Παράλληλα με το Φροντιστήριο, και χάρη στις  άοκνες προσπάθειες  του αναμορφωτή της πατρίδας του Γεωργίου Παπαδοπούλου, ιδρύθηκε το 1873 στην Αργυρούπολη το πρώτο Παρθεναγωγείο στην επαρχία Χαλδίας. Στην προσπάθεια αυτή είχε συμπαραστάτη  και τον ολοπρόθυμο σε κάθε θεοφιλές έργο μητροπολίτη Γερβάσιο  Σουμελίδη.

Οι χορηγίες του στην Παιδεία

Πολλές φορές η αγάπη των Ποντίων για την παιδεία και τα γράμματα έρχονταν σε σύγκρουση με την οικονομική δυσπραγία η οποία τους απαγόρευε να παρακολουθήσουν απρόσκοπτα τις σπουδές τους. Αυτό που τους επέτρεπε να συνεχίζουν ήταν οι χορηγίες των φιλόμουσων συμπατριωτών τους. Από τα πολλά παραδείγματα που υπάρχουν ενδεικτικό είναι αυτό του Δημοσθένη Οικονομίδη, ο οποίος λόγω έλλειψης χρημάτων, στην παιδική του ηλικία, βάδισε με τα πόδια, μαζί με τον πατέρα του, τρεις ημέρες δρόμο και γράφτηκε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Όντας ήδη φοιτητής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή το 1880, βρέθηκε σε μεγάλη χρηματική ανάγκη. Μην έχοντας που αλλού να απευθυνθεί, ζήτησε από το μητροπολίτη Χαλδίας Γερβάσιο Σουμελίδη να διενεργήσει έναν άτυπο έρανο στην πόλη για να μπορέσει να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκείνος του απάντησε ως εξής: «Επαίνεσα το σκοπό σου και την προσπάθεια σου, αλλά η δυστυχία που επικρατεί εδώ δεν επέτρεψε τη συγκέντρωση συνδρομών. Από το υστέρημά μου και μη ευκολυνόμενος να σου στείλω δια μιας ένα ποσό, διέταξα να δίνουν για λογαριασμό μου 100 γρόσια κάθε μήνα. Είναι λίγο, αλλά τουλάχιστον εξυπηρετείς τις πρώτες ανάγκες σου. Και πάλι, όταν ευκολυνθώ, θα σε βοηθήσω περισσότερο. Εσύ παιδί μου να ασχολείσαι με τις σπουδές σου, καθώς είσαι φρόνιμος και μια μέρα να φανείς χρήσιμος στην πατρίδα σου». Και οι προβλέψεις του μητροπολίτη επαληθεύτηκαν. Ο Δημοσθένης Οικονομίδης συνέχισε τις σπουδές του στο εξωτερικό και εξελίχθηκε σε ένα διακεκριμένο διδάκτορα της φιλολογίας σε σημείο που ανέλαβε και τη διεύθυνση του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών.

Το μοναστήρι της Πράσαρης

Το 1901 ίδρυσε τη μονή Πρασάρεως, όπου ο διάδοχός του Χαλδίας Λαυρέντιος λειτούργησε το ομώνυμο Ιεροδιδασκαλείο με πρώτο διευθυντή τον ανιψιό του ιεροδιάκονο Γερβάσιο Σουμελίδη, μετέπειτα επίσκοπο Σεβαστείας και μητροπολίτη Γρεβενών.

Πηγές

Κανδηλάπτης, Γ. (2000[1911]). Ξυνωρίς …, όπ.π., σσ. 98-108, 112, 113, 122, 148, 152-153,
155-159· Κωσταρίδης, Ευγ. (1929). Χριστιανικόν Ημερολόγιον 1930, έτος Στ΄, τόμ. 6, σ. 361· Χρύσανθος
(Φιλιππίδης), Μητροπολίτης Τραπεζούντος (1933). Η Εκκλησία Τραπεζούντος, όπ.π., σ. 658· Κανδηλάπτης,
Γ. (Κάνις) (2002[1953]). Η Ζωή μου …, όπ.π., σ. 210· Aktsoglou, I. (2007). “Population in the Province of Trabzon …”, όπ.π., p. 27.

Φώτιος Δ. Κουτσουπιάς, Μητροπολίτης Χαλδίας του Πόντου Γερβάσιος Σουμελίδης (1864-1905) : ο Αγιος της παιδείας. Βέροια, 2002

Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού, εκδόσεις Μαλλιάρη-Παιδεία, τ.2

Ευσταθίου Ι. Ταξίδη, Η εκπαίδευση των Ελλήνων στον Πόντο, Θεσ/νίκη 2013.

Γ. Θ. Κανδηλάπτου-Κάνεως, Ο Πνευματικός Φάρος της Επαρχίας Χαλδίας, Θεσ/νίκη 1970.