Ο Νικηταράς, η Φιλορθόδοξος Εταιρία και «ο Εμμανουήλ Παπά» 1840
Ο Νικηταράς, η Φιλορθόδοξος Εταιρία και «ο Εμμανουήλ Παπά» 1840
Η πρώτη δεκαετία από τη σύσταση του ελληνικού κράτους έκλεισε με μια εξαιρετικά περίεργη ιστορία συνωμοσίας περί σύσταση μυστικής εταιρίας υπό την επωνυμία «Φιλορθόδοξος Εταιρία» με σκοπό δήθεν την ανατροπή του Όθωνα.
Η υπόθεση ήρθε στο φως τρεις μέρες πριν τα Χριστούγεννα του 1839, όταν έγιναν και οι πρώτες έρευνες στα σπίτια των φερόμενων ως μελών της εταιρίας, στην οποία φέρονταν να είχαν την αρχηγία ο Νικήτας Σταματελόπουλος (Νικηταράς) και ο Γεώργιος Καποδίστριας, αδερφός του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας.
Ποιο είναι το σερραϊκό ενδιαφέρον; Η ιστορία αυτή εξακολουθεί να προκαλεί πολλές παρεξηγήσεις και παρερμηνείες 180 χρόνια.
Την πρωτοχρονιά του 1840 η εφημερίδα Αιών ανέφερε λεπτομερώς το ιστορικό σύστασης της εταιρίας, επικεφαλής της οποίας αναφερόταν η τριανδρία των Γ. Α. Καποδίστρια, Ρενιέρη και Εμμ. Παπά, οι οποίοι στην πορεία προσηλύτισαν τον Νικηταρά, ώσπου κάποια στιγμή «ο Εμμ. Παπά, είτε μεταμελημένος εν ειλικρινεία, ως ώφειλεν, είτε υποκινηθείς από εκείνους εκ των σχετικών του, οίτινες ως μέσον πάντοτε έχοντες την διαβολήν και την επιβουλήν μέχρις αίματος, [...] κατεμήνυσε την Εταιρίαν προς τον Αντισυνταγματάρχην Τζάμην Καρατάσσον, και ούτως η υπόθεσις διεβιβάσθη προς τον Βασιλέα διά του Αυλάρχου Κ. Σ. Σούτσου».
Το σφάλμα της εφημερίδας ήταν ότι επέμενε ν’ αναφέρεται στον καταγγέλλοντα ως «ο Εμμανουήλ Παπά» (πάντα χωρίς το τελικό σίγμα και δικαίως αφού αυτό ήταν το πατρώνυμο, προκαλώντας όμως σύγχυση), πλην μιας φοράς που ανέγραψε λανθασμένα το όνομα αυτού ως «Γ. Εμμανουήλ Παπά».
Στο δημοσίευμα αντέδρασε ο...Μ.Ε.Π. ο οποίος έστειλε επιστολή στην εφημερίδα Αθηνά, η οποία δημοσιεύτηκε στις 12.01.1840, υπερασπιζόμενος αφενός τον αδερφό του Γεώργιο (ο οποίος «ευρίσκεται χρόνους πολλούς εις Ελλάδα εκτελών χρέη Ειρηνοδίκου· καμμίαν σχέσιν, μήτε την ελαχίστην γνωριμίαν είχε ποτέ με τον διαληφθέντα Ν.Ρ., μήτε χρείαν είχε μυστικών εταιρειών, μήτε φροντίζει περί άλλου, ειμή πώς δύναται να πορίζηται τα προς το ζην τιμίως και ειρηνικώς, μένων πιστός εις τον Βασιλέα της Ελλάδος, και αφοσιωμένος εις τον Υψ. αυτού Θρόνον, καθώς και όλοι οι αδελφοί του»), όπως και τον Σερραίο οπλαρχηγό σημειώνοντας χαρακτηριστικά:
«Δεν αισχύνεται ο αναίσχυντος Αιών να βλασφημά ούτω κατ' εκείνου του αοιδίμου Εμμανουήλ Παππά, [τον οποίον νομίζει ίσως έτι ζώντα], όστις εδαπάνησεν όλην του την σημαντικήν χρηματικήν κατάστασιν υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδος, θυσιάσας και αυτήν την ζωήν του υπέρ αυτής [καθώς μαρτυρεί ο επί της ενδόξου νήσου Ύδρας τάφος του] μετά τόσας πολεμικάς προς την Ελλάδα εκδουλεύσεις του, αι οποίαι είναι γνωσταί τοις πάσιν; ευσυνείδητε συντάκτα του Αιώνος, διατί δεν αφίνεις καν εις τον τάφον ν' αναπαύηται εκείνος ο ανήρ, όστις υπήρξεν εις των μεγίστων ευεργετών της Ελλάδος; διατί ζητείς ν' αμαυρώσης το λαμπρόν όνομα του αληθούς φιλογενούς και φιλοπάτριδος εκείνου, συ, όστις θέλεις να νομίζησαι φιλογενής και φιλόπατρις;».
Ο Μ.Ε.Π. δεν αποκάλυπτε αν ήταν συγγενής του οπλαρχηγού, αναγνώριζε όμως την προσωπική εμπλοκή του στην καταγγελία της «συνομωσίας» με το ρητό «Άμμες δε γ’ ειμές· αι δε λης, πείραν λαβέ», δηλαδή «Εμείς είμαστε· αν θέλετε, δοκιμάστε».
Η απάντηση του Αιώνα ήρθε στις 21.01.1840. Η εφημερίδα αναγνώρισε το τυπογραφικό λάθος και πέρασε στην αντεπίθεση: «Την κόνιν του αποθανόντος πατριώτου Εμμανουήλ Παπά, ως και των πεσόντων υπέρ Πατρίδος υιών του, δεν εκινήσαμεν ποσώς, και μάταιον ως προς τον απολογούμενον ήτο το σοφιστικόν τούτο επιχείρημα. Άλλως τε, έπρεπε να μη καταδικάσωμεν και τον Γ. Καποδίστριαν, ως τυχόντα αδελφόν του μεγαλοφυούς Ιωάννου, του οποίου δεν ήτο υπέροχος βέβαια».
Παρόλα αυτά η εφημερίδα συνέχισε στα περισσότερα -σχετικά με την υπόθεση- δημοσιεύματα την ακατανόητη επιλογή ν’ αποκαλεί τον Μ.Ε.Π. ως «ο Εμμανουήλ Παπά», πλην ενός εξαιρετικά διαφωτιστικού δημοσιεύματος στις 31.01.1840, όταν περιγράφοντας για ακόμη μια φορά το ιστορικό της υπόθεσης ο συντάκτης του Αιώνα σημείωνε ότι «Προ εξ ή επτά περίπου μηνών έφθασεν ενταύθα κάποιος Μιχαήλ Εμμανουήλ Παπάς από Βιένην της Αουστρίας διά του Τριεστίου, νέος τριάκοντα περίπου ετών ηλικίας, και μετ' αυτού ομοίως εκ Τριεστίου κάποιος Ν. Ρενιέρης. Ο πρώτος είναι αδελφός του Κυρίου Αναστασίου Εμμ. Παππά, Δικαστού εις Πάτρας και μη Κυβερνητικού».
Με βάση όλα τα δεδομένα που έχουμε δει μέχρι στιγμής γεννιέται η απορία αν ο Μ.Ε.Π. θα μπορούσε να είναι ο Μιχαήλος, γιος του Σερραίου ήρωα Εμμανουήλ Παπά, για την τύχη του οποίου -τυχαία;- τίποτα δεν είναι γνωστό. Νομίζω ότι η απάντηση είναι ξεκάθαρη ανατρέχοντας στα δημοσιεύματα των εφημερίδων κατά την περιγραφή της πολύκροτης δίκης του Νικηταρά και των υπολοίπων κατηγορουμένων στις 12/24 Ιουλίου 1840.
Ιδιαίτερα αποκαλυπτική για την πραγματική ταυτότητα του Μ.Ε.Π., που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να στιγματίσει τα υπόλοιπα μέλη της ένδοξης οικογένειάς του, ήταν η εφημερίδα Αθηνά (η υπογράμμιση δική μου):
«Η δίκη αυτή εν τοσούτω ήτο αρκετά περίεργος· εις αυτήν εξετέθησαν κάμποσα περίεργα· παρουσιάσθησαν μάρτυρες, πρώτος των οποίων ήτο ο κύριος Μ. Εμ. Παπά, ο καταμηνύσας την περί ης ο λόγος εταιρείαν, και διά την καταμήνυσίν του ταύτην απαλλαχθείς της ενοχής· αλλ' ούτος από τας διακεκομμένας αποκρίσεις του, και από άλλα περιστατικά, εφαίνετο ότι δεν έλαβεν ανατροφήν αξιέπαινον, αλλ' ούτε ότι είναι άξιος υιός του μακαρίτου Εμ. Παπά, του οποίου αι αρεταί έμειναν παραδειγματικαί εις την ιστορίαν του αγώνος μας. Η εξέτασις ωσαύτως του κυρίου Βενθύλου απέδειξεν ακόμη τρανώτερον όλα τα όσα είπομεν περί της διαγωγής του Κ. Μ. Εμ. Παπά[...]».
