Αγία Σοφία, Πίστη, Ελπίδα, Αγάπη, 17 Σεπτεμβρίου

Η 17η Σεπτεμβρίου δεν είναι μια κοινή γιορτή. Είναι  μια ιδιαίτερη γιορτή και μάλιστα από τις πλέον σημαντικές μετά το τέλος του καλοκαιριού. Πολλοί πιστεύουν ότι η Σοφία, η Αγάπη, η Πίστη και η Ελπίδα δεν αντιστοιχούν σε πραγματικά πρόσωπα αλλά στις ξεχωριστές ποιότητες του Θεού, δηλαδή στη Σοφία Του, την Αγάπη Του και την Ελπίδα και την Πίστη που εμπνέει σε όσους πιστεύουν και έχουν εναποθέσει την ελπίδα τους σε Αυτόν.

Χωρίς να απέχει αυτή η οπτική από την ουσιαστική αλήθεια, η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική καθώς η Αγία Σοφία και οι τρεις θυγατέρες της Πίστη, Ελπίδα και Αγάπη ήταν πραγματικά και ιστορικά πρόσωπα και μαρτύρησαν στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (117 – 138 μ.Χ.). 

Η Αγία Σοφία είναι ιστορικό πρόσωπο και δεν έχει να κάνει με την Σοφία του Θεού (Αγία Σοφία)  την έννοια στη χριστιανική θεολογία. Η χριστιανική θεολογία έλαβε την προσωποποίηση της Σοφίας στην Παλαιά Διαθήκη (Εβραϊκό Τσοκμάχ) καθώς και την έννοια της Σοφίας από την ελληνική φιλοσοφία, ιδιαίτερα τον πλατωνισμό. Στη Χριστολογία, ο Χριστός ο Λόγος ως Θεός Υιός ταυτίστηκε με τη Θεία Σοφία από τα πρώτα χρόνια. Η ταύτιση της Αγίας Σοφίας με τον Θεό Υιό παραμένει ιδιαίτερα έντονη στην Ανατολική Ορθοδοξία, ενώ το Λατινική δόγμα έχει δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην ταύτιση του Θεού Υιού με τον Λόγο.

Υπήρξε επίσης μια μειονοτική άποψη που ταύτιζε τη Σοφία με το Άγιο Πνεύμα. Επιπλέον, στις μυστικιστικές ερμηνείες που διαβιβάστηκαν στη Ρωσική Ορθοδοξία, γνωστές ως Σοφιολογία, η Αγία Σοφία ως θηλυκή αρχή ταυτίστηκε με τη Θεοτόκο παρά με τον ίδιο τον Χριστό. Παρόμοιες ερμηνείες προτάθηκαν στη φεμινιστική θεολογία ως μέρος της συζήτησης «Θεός και Φύλο» τη δεκαετία του 1990.

Ολοσέλιδη εικονογράφηση της Sapientia (Σοφίας) του 12ου αιώνα. Η σοφία είναι η κεντρική φιγούρα, ανάμεσα στις μορφές του Χριστού (πάνω), του Ζαχαρία, πατέρα του Ιωάννη του Βαπτιστή και του πατριάρχη Ιακώβ (κάτω), του Δαβίδ και του Αβραάμ, του Μαλαχία και του Βαλαάμ, του Ησαΐα και του Δανιήλ (αριστερά και δεξιά, αντίστοιχα.)

Βεβαίως οι τρεις κόρες της Αγίας Σοφίας, πήραν τα ονόματα τους από το χωρίο της επιστολής του Αποστόλου Παύλου στο Α’ Κορινθίους: «Nυνὶ δὲ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δὲ τούτων ἡ ἀγάπη.» ( Α' Κορινθίους. 13:13): Ώστε αυτά τα τρία μένουν: Η Πίστη, η Ελπίδα και η Αγάπη. 

Eις την Σοφίαν.

Eυφραίνεται νυν ως Δαβίδ ψάλλων λέγει,

Mήτηρ κατ’ ευχάς η Σοφία εν τέκνοις.

Eις την Πίστιν, Eλπίδα και Aγάπην.

Τῇ πρὸς σὲ πίστει Πίστις, Ἐλπίς, Ἀγάπη,

Αἱ τρεῖς, Τριάς, κλίνουσιν αὐχένας ξίφει.

Ἑβδομάτῃ δεκάτῃ Ἀγάπην τάμον, Ἐλπίδα, Πίστιν.

Η Αγία Σοφία, ήταν μια τίμια και θεοσεβής γυναίκα από εύπορη οικογένεια. Μια πραγματική Χριστιανή που χήρεψε πολύ νωρίς, ζώντας με σοφία, πίστη, ελπίδα και αγάπη στο Χριστό και με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ανέτρεφε και τις τρεις κόρες της. Δεν έπαυε να τις μαθαίνει πόσο ασύγκριτα μεγαλύτερη αξία έχουν η ωραιότητα και τα χαρίσματα της ψυχής από την ομορφιά του σώματος που εκείνες διέθεταν. Αυτά όμως, όπως τις νουθετούσε, «είναι πρόσκαιρα, δεν κρατούν ούτε καν σε ολόκληρη αυτή τη γήινη ζωή, αλλά πολύ γρήγορα μαραίνονται και χάνονται· ενώ τα άλλα μας προετοιμάζουν για να αντέξουμε μια ζωή αιώνια και να χαιρόμαστε για πάντα κοντά στον Θεό, στη Βασιλεία των Ουρανών».

Όταν τις πήρε σε ένα ταξίδι για να έρθει στη Ρώμη άλλοι χάρηκαν, πολλοί ζήλεψαν και κάποιοι έσπευσαν στον αυτοκράτορα Αδριανό να φανερώσουν ότι μητέρα και κόρες δεν σέβονταν τους θεούς του ούτε λάτρευαν τα είδωλα της θρησκείας του. Εκείνος διέταξε αμέσως να τις φέρουν μπροστά του. Φυσικά δεν μπόρεσε να κρύψει το θαυμασμό του για την ομορφιά που αντίκρισε. Πήρε ιδιαιτέρως τη μητέρα και της μίλησε για την Πίστη. Κατάλαβε όμως ότι ήταν πολύ γενναία και δεν φοβόταν τίποτα.

Έπειτα ζήτησε να παρουσιαστούν οι κόρες όλες μαζί. Άρχισε να τις κολακεύει και να τις καλοπιάνει με διάφορους τρόπους. Επειδή όμως αντιλήφθηκε ότι δεν κολακεύονταν, γιατί ο νους τους δεν ήταν σε υλικά και κοσμικά πράγματα, όπως ωραία φορέματα, ακριβά κοσμήματα, διασκεδάσεις, πλούτη, δόξες, τιμές και παρόμοια γήινα αγαθά, τις πήρε μία - μια χωριστά.

Πρώτη παρουσιάστηκε στον αυτοκράτορα η δωδεκάχρονη Πίστη. Με δελεαστικούς λόγους ο Ανδριανός προσπάθησε να πείσει την Πίστη να αρνηθεί το Χριστό και θα της χορηγούσε τα πάντα, για να ζήσει ευτυχισμένη ζωή, αλλά αντιμετώπισε το άκαμπτο φρόνημα της νεαρής κοπέλας. Τα λόγια της Αγίας Γραφής αποτέλεσαν δυναμική απάντηση της Πίστης: «ἐν πίστει ζῶ τῇ τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀγαπήσαντός με καὶ παραδόντος ἑαυτὸν ὑπὲρ ἐμοῦ» (Γαλ. 2: 20) δηλαδή «ζω εμπνεόμενη από την πίστη μου στον Χριστό, που με αγάπησε και έδωσε τον εαυτό Του για τη σωτηρία μου». Τότε, μετά από βασανιστήρια, την αποκεφάλισαν.

Επίσης με τα λόγια της Αγίας Γραφής απάντησε και η κατά δύο χρόνια μικρότερη αδελφή της, 10χρονη Ελπίδα, όταν τη ρώτησαν αν αξίζει να υποβληθεί σε τέτοια βασανιστήρια: «ἠλπίκαμεν ἐπὶ Θεῷ ζῶντι, ὅς ἐστι σωτὴρ πάντων ἀνθρώπων, μάλιστα πιστῶν» (Α΄ Τιμοθ. 4:10). Δηλαδή, «ναι, διότι έχουμε στηρίξει τις ελπίδες μας στον ζωντανό Θεό, που είναι σωτήρας όλων των ανθρώπων και ιδιαίτερα των πιστών». Αμέσως τότε και αυτή αποκεφαλίστηκε από τους ανθρώπους του Αδριανού.

Αλλά δεν υστέρησε σε απάντηση και η εννιάχρονη Αγάπη. Είπε ότι η ύπαρξή της είναι στραμμένη «εἰς τὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ καὶ εἰς τὴν ὑπομονὴν τοῦ Χριστοῦ» (Β’ Θεσσαλ. 3: 5). Όπως είναι φυσικό, οι στρατιώτες του αυτοκράτορα δεν άργησαν να αποκεφαλίσουν και αυτή.

Περήφανη για τα παιδιά της η Σοφία, τις ενταφίασε με τιμές τις και παρέμεινε για τρεις μέρες στους τάφους τους, παρακαλώντας το Θεό να την πάρει κοντά Του. Ο Θεός άκουσε την προσευχή της και η Σοφία παρέδωσε το πνεύμα της δίπλα στους τάφους των παιδιών της.

Λειτουργικά κείμενα

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.

Σοφία ἐκθρέψασα, κατὰ τὴν κλῆσιν σεμνή, τᾶς τρεῖς θυγατέρας σου, ταύτας προσάγεις Χριστῷ, ἀθλήσεως σκάμασιν ὅθεν τῆς ἄνω δόξης, σὺν αὐταὶς κοινωνοῦσα, πρέσβευε τῷ Σωτήρι, καλλιμάρτυς Σοφία, δοῦναι τοὶς σὲ τιμώσι, χάριν καὶ ἔλεος.

Έτερον Ἀπολυτίκιον

Χαίρει ἔχουσα ἡ Ἐκκλησία, σὲ καὶ τέκνα σου καύχημα θεῖον, καὶ γηθοσύνως εὐφημεῖ σε κραυγάζουσα. Σύ μου ὑπάρχεις τὸ καύχημα, καὶ τῶν σῶν τέκνων τὰ πάντιμα λείψανα, μάρτυρες ἔνδοξοι, Σοφία, Πίστις, Ἐλπὶς καὶ Ἀγάπη, Χριστῷ τῷ Θεῷ πρεσβεύσατε σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Έτερον Ἀπολυτίκιον  (Κατέβασμα)

Ὡς ἐλαία κατάκαρπος ἀνεβλάστησας ἐν ταῖς αὐλαῖς τοῦ Κυρίου, Σοφία μάρτυς σεμνὴ καὶ προσήγαγες Χριστῷ καρπὸν ἡδύτατον τοὺς τῆς νηδύος σου βλαστούς, δι' ἀγώνων εὐαγῶν, Ἀγάπην τε καὶ Ἐλπίδα σὺν τῇ θεόφρονι Πίστει· μεθ' ὧν δυσώπει ὑπὲρ πάντων ἡμῶν.

Έτερον Ἀπολυτίκιον

Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.

᾿Εν ταῖς μάρτυσι λάμπεις Σοφία ἔνδοξε, καὶ στεφάνοις τῆς νίκης περι­κοσμεῖσαι λαμπροῖς· δι᾿ ὃ ἐν ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς εὐφημοῦμέν σε, ὅτι θυγάτρια σεμνὰ τῷ μαρτυρίῳ ὁδηγεῖς, ᾿Αγάπην Πίστιν ᾿Ελπίδα· μεθ᾿ ὧν μὴ παύσῃ πρεσβεύειν, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Κοντάκιον

Ἦχος α’. Χορὸς ἀγγελικὸς.

Σοφίας τῆς σεμνῆς, ἱερώτατοι κλάδοι, ἡ Πίστις καὶ Ἐλπίς, καὶ Ἀγάπη δειχθεῖσαι, σοφίαν ἀπεμώραναν, τῶν Ἑλλήνων ἐν χάριτι, καὶ ἀθλήσασαι, καὶ νικηφόροι φανεῖσαι, στέφος ἄφθαρτον, παρὰ τοῦ πάντων Δεσπότου, Χριστοῦ ἀνεδήσαντο.

Ὁ Οἶκος

Ὅτε εἰς πάντα τὰ πέρατα, τὸ ἀθέμιτον ἐξελήλυθε πρόσταγμα, θύειν εἰδώλοις καὶ σπένδεσθαι, καὶ βωμοὺς δαιμόνων, καὶ ναοὺς εὐτρεπίζεσθαι, πρὸς ἀνθρώπων ἀπώλειαν, τότε αἱ πανεύφημοι καὶ καλλιπάρθενοι, ὡς ἀστέρες ἐξέλαμψαν, ζόφον ἀθεϊας καὶ ἀγνωσίας ἐλαύνουσαι, καὶ φέγγος εὐσεβείας ἐν ταῖς καρδίαις τῶν πιστῶν ὑπανάπτουσαι, τρανῶς ἀνεβόων, Θεὸς μέγιστός ἐστιν ὁ σταυρωθεὶς βουλήματι, καὶ ἀναστὰς τριήμερος, ἐν ὧ καὶ καυχώμεθα, ὅθεν καὶ ἐπαξίως, στέφος ἄφθαρτον παρὰ Χριστοῦ ἀνεδήσαντο.

Κάθισμα

Ἦχος πλ. δ’. Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον.

Τὰς ψυχὰς δεσμευθεῖσαι πόθω Χριστοῦ, τῶν φθαρτῶν καὶ προσκαίρων τὴν καλλονήν, ἐν λήθῃ παρεδραμετε, ὡς τοῦ Λόγου μαθήτριαι, ἀσκητικῶς τὸ πρῶτον, τὰ πάθη νεκρώσασαι, καὶ ἀλγειναὶς βασάνοις, στερρῶς ἐναθλήσασαι, ὅθεν ὁ Δεσπότης, τῆς διπλῆς μαρτυρίας, στεφάνους ἐδωρήσατο, καὶ νυμφῶνος ἠξίωσε, Παμμακάριστοι Μάρτυρες, πρεσβεύσατε Χριστῷ τῶ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοὶς ἑορτάζουσι πόθω, τὴν ἁγίαν μνήμην ὑμῶν.