Στρυμόνας Ποταμός, του Στέργιου Λεβέντη
Στρυμόνας Ποταμός
Η ιστορική διαδρομή του τόπου μας από την αρχαιότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία της κοιλάδας του ποταμού Στρυμόνα. Ένας τόπος που υπήρξε θέατρο συνεχών μετακινήσεων λαών, κυματοθραύστης βαρβαρικών επιδρομών αλλά και θέατρο πολεμικών συγκρούσεων.
Ο ποταμός μαζί με τα στενά του Ρούπελ διαμόρφωναν και το γεωστρατηγικό περιβάλλον της περιοχής. Το όνομα «Στρυμών» θεωρείται θρακικό και από άλλους πελασγικό, προελληνικό. Θρακικό από τη ρίζα sru- και την ελληνική -σρέω που σημαίνει ρέω.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΦΩΣ 26 1 1928 Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Μέτωπο του Στρυμόνα 1916
Ο Στρυμόνας πηγάζει από τα βουνά Βιτόσα και Βίσκερ της Βουλγαρίας και σχηματίζεται στα λεκανοπέδια του Μπρέζνικ και του Πέρνικ στα νοτιοδυτικού της Σόφιας. Η συνολική του διαδρομή είναι 250 χιλιόμετρα εκ των οποίων τα 104.500 τα διέρχεται από το νομό Σερρών.
Την αρχαία εποχή δεν είχε καθορισμένη σταθερή κοίτη. Τα νερά του, όταν έβγαιναν από τα στενά του Ρούπελ, σκόρπιζαν δεξιά και αριστερά και πλημμύριζαν όλο τον κάμπο των Σερρών μέχρι το Μανδράκι. Εκεί βρέθηκαν χαλκάδες που έδεναν τα ποταμόπλοιά τους, οι κάτοικοι.
Ο γεωγράφος Στράβων ( VII.36, C 331 ) γράφει: « Ο Στρυμών εξ Αγριάννων γαρ δι Μαίδων και Σιντών εις τα μεταξύ Βισαλτών και Οδομαντών εκπίπτει » ( Ο Στρυμόνας πηγάζει από τους Αγριάννες και περνάει από το έδαφος των Μαίδων και Σιντών και χύνεται μεταξύ Βασαλτών και Οδομαντών.
Φαίνεται ότι ο Στρυμόνας στην αρχαιότητα ήταν πλωτός μέχρι ενός σημείου. Σύμφωνα με τον Αρριανό, ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την προετοιμασία της εκστρατείας του στην Ασία συγκέντρωσε τα πλοία του στον πλωτό Στρυμόνα, στη λίμνη Κερκινίτιδα, στον Αχινό.
Από τα στενά του Κλειδιού, απ΄ όπου διέρχεται ο Στρυμόνας, κατέρχεται το χειμώνα και ένα δυνατό ρεύμα παγωμένου αέρα, ο Στρυμονίας ο οποίος γίνεται πολύ αισθητός στην επαρχία Σιντικής.
Η μυθολογία του Στρυμόνα
Ο ποταμός Στρυμόνας είναι γνωστός στην αρχαία ιστορία και τη μυθολογία. Ο Ησίοδος τον χαρακτηρίζει «Στρυμόνα Μαίανδρόν τε και Ίστρον καλλιρρέεθρον».
Πολλά γεγονότα του Στρυμόνα δεν τα έσωσε ο γραπτός λόγος, αλλά ο θρύλος και ο μύθος. Στην αρχή λέγονταν Κόνοζος. Μετά ονομάστηκε Παλαιστίνος από το γιο του Ποσειδώνα, Παλαιστίνο που αυτοκτόνησε στον ποταμό, και μετά ονομάστηκε Στρυμόνας.
Ο μύθος λέει πως ο Στρυμόνας ήταν ένας από τους τρεις χιλιάδες γιους του Ωκεανού και της Τροίας, ο οποίος όταν έμαθε το θάνατο του γιου του Ρήσου στην Τροία έπεσε και πνίγηκε στον ποταμό που μέχρι τότε τον έλεγαν Παλαιστίνο. Λόγω του πνιγμού του σ’ αυτόν ο Παλαιστίνος ποταμός μετονομάστηκε σε Στρυμόνα και θεοποιήθηκε από τους κατοίκους. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή της ελληνικής μυθολογίας, ο Στρυμόνας ήταν γιος του Ωκεανού και της Τηθύος. Είχε πολλές Ωκεανίδες αδελφές.
Ο Στρυμόνας, από τις εκβολές του μέχρι τη λίμνη Αχινού, ήταν πλωτός. Στην Αμφίπολη υπήρχαν σπουδαία ναυπηγεία κατασκευής ανθεκτικών πολεμικών τριηρών από τη ξυλεία των βουνών του Παγγαίου και του Ορβήλου. Κατά τον Απολλόδωρο, στην αρχή ο ποταμός ήταν πλωτός αλλά αργότερα γέμισε με πέτρες και έπαψε να είναι πλωτός.
Τη μεταβολή αυτή τη δικαιολογούν οι αρχαίοι Έλληνες με το μύθο του ήρωα Ηρακλή. Ο Ευρυσθέας διέταξε τον Ηρακλή να του φέρει τα βόδια του Γηρυόνη, που ήταν τέρας με τρία ενωμένα σώματα στην κοιλιά. Τα βόδια τα φύλαγαν ο Ευρυτίονας και ο 'Ορθρος, ο οποίος είχε δύο κεφάλια σκύλου και εφτά φιδιού σαν τον αδελφό του τον Κέρβερο. Ο Ηρακλής, αφού σκότωσε το Γηρυόνη και εξουδετέρωσε τους φύλακες, πήρε τα βόδια, αλλά στο δρόμο είχε πολλές περιπέτειες γιατί η Ήρα έστειλε μια αλογόμυγα και τσίμπησε τα βόδια. Τα έπιασε στρούκλος και σκόρπισαν στα βουνά της Θράκης. Μάζεψε τα περισσότερα και τα οδήγησε προς το Στρυμόνα. Επειδή νόμισε ότι θα τον εμπόδιζε ο Στρυμόνας να περάσει τα βόδια γι' αυτό και, ενώ μέχρι τότε ήταν πλωτός, τον γέμισε με πέτρες: «Μόλις δε των βοών συνελθουσών, Στρυμόνα μεμψάμμενος τον ποταμόν, πάλαι ρείθρο πλωτός ον, εμπλήσας πέτραις άπλωτον εποίησε και τας βόας Ευρυσθεί κομίσας δέδωκεν».
Ο Αρριανός στην Αλεξάνδρου Ανάβασις (Α. 11) μας πληροφορεί ότι ο στόλος του Μ. Αλεξάνδρου ήταν αραγμένος παρά τη λίμνη Κερκινίτιδα κοντά στην Αμφίπολη και στις εκβολές του Στρυμόνα ποταμού. Κατά το Στράβωνα. «Είσθ' ο Στρυμών και ο ανάπλους εις Αμφίπολιν είκοσι σταδίων».
Στους βαρείς χειμώνες τα νερά του ποταμού πάγωναν. Ο Ηρόδοτος (VIII. 115) και ο Αισχύλος στους Πέρσες (στ. 492-510) διηγούνται ότι κατά την οπισθοχώρηση του περσικού στρατού το 480 π.Χ. προσπάθησαν οι στρατιώτες να διαβούν τον ποταμό πάνω από τους πάγους πριν την ανατολή του ήλιου, αλλά οι πάγοι έσπασαν και πνίγηκαν πολλοί απ' αυτούς.
Ο ποταμός είχε πολλά άλλα ονόματα, ανάλογα από τους τόπους που περνούσε. Από το Μαρμάρι και το Ορφάνι, που βρίσκονται κοντά στην Αμφίπολη, ονομαζόταν στην Τουρκοκρατία Μαρμαράς και αργότερα Ορφάν ή Ορχάν. Παροδικά πήρε τουρκικά και βουλγαρικά ονόματα, όπως Καρασού, Ίσκα και Στρούμα. Στρούμα ονομάζουν τον Στρυμόνα οι Βούλγαροι από τη Στρούμνιτσα. Κατά τον Στράβωνα (VII.318, 11, VII.331) το όνομα Στρυμόνας το πήρε από τον παραπόταμο Πόντο που ενώνεται με τον Στρυμόνα βόρεια της Σιντικής, στην περιοχή που κατοικούσαν οι Αγριάνες. Κατά τον Αριστοτέλη στην περιοχή αυτή υπήρχαν πέτρες (πετροκάρβουνα) που καίγονταν και μέσα στο νερό ακόμη. Πρόκειται για το λιγνίτη που υπάρχει άφθονος στην περιοχή του νομού Σερρών.
Γέφυρες του Στρυμόνα
Ο Αισχύλος στις Ικέτιδες χαρακτηρίζει τον ποταμό Στρυμόνα ως αδιάβατο, ενώ ο Ευριπίδης στον Ρήσο (στίχ. 347) τον ονομάζει καλυγέφυρο ποταμό.
Πιθανόν κατά την εποχή του Αισχύλου να κατέστρεψαν μερικές γέφυρες για να εμποδίσουν τη διάβαση των εχθρών σε εκστρατείες αυτών κατά της Ελλάδος.
Ο Ηρόδοτος (VII.114) μας πληροφορεί ότι για να περάσει ο στρατός του Ξέρξη τον ποταμό Στρυμόνα «προσετέτακτο [ο Ξέρξης] και τον Στρυμόνα ποταμόν ζεύξαντες γεφυρώσαι».
…ὡς μὲν ἐμὲ συμβαλλόμενον εὑρίσκειν, μεγαλοφροσύνης εἵνεκεν αὐτὸ Ξέρξης ὀρύσσειν ἐκέλευε, ἐθέλων τε δύναμιν ἀποδείκνυσθαι καὶ μνημόσυνα λιπέσθαι· παρεὸν γὰρ μηδένα πόνον λαβόντας τὸν ἰσθμὸν τὰς νέας διειρύσαι, ὀρύσσειν ἐκέλευε διώρυχα τῇ θαλάσσῃ εὖρος ὡς δύο τριήρεας πλέειν ὁμοῦ ἐλαστρεομένας. τοῖσι δὲ αὐτοῖσι τούτοισι, τοῖσί περ καὶ τὸ ὄρυγμα, προσετέτακτο καὶ τὸν Στρυμόνα ποταμὸν ζεύξαντας γεφυρῶσαι.
Ο Αισχύλος στους Πέρσες (στίχ. 495 και επ.) γράφει ότι κατά τη φυγή των Περσών από την Ελλάδα ο Στρυμόνας πάγωσε μια νύκτα: «Νυκτί δε ταύτη θεός/χειμών άωρον ώρσε, πύγνυσι παν/ρέεθρον αγνού Στρυμόνος».
Εκεί τη νύχτα ο θεός ξαφνικά έριξε κρύο μεγάλο, ο Στρυμόνας πάγωσε και τότε εκεί όποιος δεν πίστευε θεό τώρα προσεύχονταν και προσκυνούσε και παρακαλούσε Ουρανό και Γη. Και όταν ο στρατός τέλειωσε τα προσκυνήματα άρχισε να περνά το ποτάμι. Πάνω στον πάγο. Και τότε όσοι πέρασαν πριν να σκάσουν οι ακτίνες του Ήλιου σώθηκαν. Αλλά του Ήλιου, οι ακτίνες του φλόγα έβγαζαν και έμπαιναν στου πάγου τα σπλάχνα έως μέσα. Τον έλιωναν. Και έπεφταν τότε ο ένας με τον άλλον και βούλιαζαν και όποιος πνίγονταν αμέσως ήταν τυχερός. Όσοι σωτηρία έτυχαν και πέρασαν στη Θράκη και γλίτωσαν κι απ’ αυτήν με τα πολλά – όχι πολλοί – αυτοί έφτασαν στην πατρική γη για να στενάζει η πατρίδα μας να λαχταρά τα αγαπημένα της χαμένα νιάτα. Αυτή είναι η αλήθεια Βασίλισσα. Και πολλά απ’ τα δεινά που σώριασε στους Πέρσες ο θεός αυτά δεν τα λέω.
Οι Πέρσες πέρασαν πάνω από τους πάγους πριν ανατείλει ο ήλιος.
Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου κατασκεύασαν μερικές γέφυρες, αλλά δεν γνωρίζουμε αν ήταν από ξύλα ή από πέτρες. Φαίνεται ότι δεν ήταν μεγάλης αντοχής, διότι ο Θουκυδίδης (IV.103-104 και 108) γράφει πως «εκείνη τη νυκτί κατέστησε τον στρατόν προ έω επί την γέφυραν του ποταμού», αλλά «της γέφυρας μη κρατούντων άνωθεν μεν μεγάλης ούσης επί πολύ λίμνης του ποταμού».
Οι γέφυρες που κτίζονταν σε στενά περάσματα του ποταμού με πέτρες, σε είδος αρχιτεκτονικής καμάρας, ήταν αντοχής. Στενά περάσματα του Στρυμόνα υπάρχουν κοντά στο Νέο Πετρίτσι, την Αμφίπολη και σε άλλα κατά μήκος μέρη, τα οποία η αρμόδια υπηρεσία οδοποιίας τα εκμεταλλεύθηκε για την ανέγερση γεφυρών.
Κατασκευάστηκαν αρκετές πέτρινες θολωτές αψιδωτές γέφυρες για στρατιωτικούς λόγους. Στη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή εποχή μέσα στον Στρυμόνα, μετά από το φράγμα, σε βάθος δύο μέτρων βρέθηκε ενεπίγραφη με λατινικά γράμματα πλάκα της εποχής των αυτοκρατόρων Τιβερίου και του διαδόχου του Αυγούστου, που μας πληροφορεί ότι ο αρχηγός της δέκατης λεγεώνας (Lucius Tarius Rufos) κατασκεύασε στην περιοχή αυτή του Στρυμόνα γέφυρα.
- Λεβέντης Στέργιος
