ΜΥΣΤΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΣ ΣΙΡΡΑΙΟΙ, ΣΤΑ ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ του Νίκου Νικολάου

Σερραίοι στα Καβείρια Μυστήρια της Σαμοθράκης όπως μας τα παρουσιάζει ο Νίκος Νικολάου, το 1975

ΝΙΚΟΥ Ζ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ

ΜΥΣΤΑΙ ΕΥΣΕΒΕΙΣ ΣΙΡΡΑΙΟΙ,,

ΣΤΑ ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

*Αν κανεὶς ἔρθη σὲ ἐπαφὴ μὲ κάτι ποὺ νὰ σχετίζεται μὲ τὸ νησὶ τῶν Μεγάλων Θεών, δύσκολα θὰ ξεφύγη ἀπὸ τὸν πειρασμὸ γιὰ μιὰ γνωριμία του καὶ ἀπὸ κοντά.

῎Ετσι, ὁ ἀγαπητός φίλος κ. Ανδρέας Βαβρίτσας μὲ τὶς ραδιοφωνικές του ὁμιλίες καὶ τὴν καλωσύνη ποὺ εἶχε νὰ μοῦ χαρίση τὴν «Samothrace» τοῦ Κ. Lehmann, ἔγινε ο «πειρασμός» καὶ ἡ ἀφορμὴ γιὰ νὰ βρεθῶ ἀνήμερα τῆς γιορτῆς τῆς ἁγίας Παρασκευῆς, στις 26 Ιουλίου τοῦ φετεινού καλοκαι ριοῦ, καὶ νὰ δῶ τοὺς Σαμοθρακίτες καὶ ἄλλους ξένους να δροσίζονται «πί νοντας, τρώγοντας καὶ γλεντώντας» στὰ πλατάνια τοῦ καφενείου τῆς ᾿Αν νώφελλις . . .

Ἡ ἀπρόοπτη συνάντηση στὸ αἴθριο τοῦ Μουσείου τῆς Σαμοθράκης μ᾿ ἕνα Σιρραῖο, σύγχρονο τοῦ Χριστοῦ, τὸν Παράμονο τοῦ Ζωι λου, μοῦ ἐπέβαλε νὰ τὸν παρουσιάσω ἐδῶ, ὅπως μποροῦσα, μαζὶ μὲ τὸ πλαίσιο τῆς ἐποχῆς καὶ τῆς λατρείας του.

Η παρουσίαση τούτη, μὲ τὰ παραδεκτὰ τῆς φιλολογίας στοιχεῖα στὰ ἑπόμενα, δὲν ἐμποδίζει νὰ χαράξω καὶ τοῦτες τις γραμμές, ὅπως τις πέρασα ἀπὸ μέσα μου, ὅταν ἡ μορφὴ τοῦ Φεγγαριοῦ ἔσβησε ἀπ' τὴν ἀπόσταση-τὴν ἴδια ποὺ ἔκανε καὶ ὁ Παράμονος κοντά 2.000 χρόνια πρὶν ἀπὸ μέναἐπι· στρέφοντας ἐδῶ.

Τὰ «Μυστήρια», ποὺ ἡ φύση τους δὲν εἶναι τόσο άγνωστη, όσο πα- ρουσιάζεται, εἶναι συνυφασμένα μὲ τὶς αἰώνιες ἀνθρώπινες ἀδυναμίες καὶ τὶς προσπάθειες θεραπείας τους, τὸ ἀνεξερεύνητο τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς-πρω- τόγονης ἢ προηγμένης καὶ τὶς ἀντινομίες τοῦ ἀνθρώπινου πνεύματος -καλλιεργημένου ἢ ὄχι ἀνεξάρτητα ἀπὸ τόπο και χρόνο.

Γιατί, σὲ τί διαφέρουν τὰ δυὸ ἀντικείμενα στὶς εἰκόνες 1 και 2, ποὺ ἀπέχουν μεταξύ τους χρονικά γύρω στους 25 αἰῶνες καὶ τοπικὰ μιὰ ἀπό σταση γύρω στις 10.000 χιλιόμετρα ἀπ᾿ ὅπου κατασκευάστηκαν καὶ χρησι μοποιήθηκαν ;

Τὸ πρῶτο εἶναι ἕνα δαχτυλίδι ἀπὸ μαγνητίτη ποὺ βρέθηκε στη Σαμο θράκη ἀπὸ κεῖνα ποὺ φοριοῦνταν ἀπ᾿ τοὺς «πιστούς» τῆς ἐποχῆς ἢ τὰ κρεμοῦσαν στὰ εἴδωλα τῶν διαφόρων θεοτήτων, καὶ τὸ δεύτερο ένα γιαπωνέ ζικο μαγνητικό βραχιόλι ποὺ κυκλοφόρησε καὶ στὴ δική μας ἀγορὰ πριν μετ ρικά χρόνια καὶ θεράπευε, ὅπως πιστευόταν, τὰ ἀρθριτικά.

Η φιλοσοφία γιὰ τὴ διάδοση τοῦ πρώτου δὲν μᾶς εἶναι γνωστή· τὸ βραχιόλι ὅμως, ὅπως φοριέται στὸν καρπὸ καὶ στὸ πόδι, πάνω ἀπὸ τὶς ἀρτη ρίες, ἔλεγαν ὅτι ἐπιταχύνει τὴν κυκλοφο ρία, λόγω τῆς ἕλξης ποὺ ἀσκεῖ στὰ σιδη ροῦχα συστατικὰ ποὺ ἔχει τὸ αἷμα, μὲ τὰ εὐεργετικὰ ἀπ' αὐτὸ ἀποτελέσματα !

Σύγχρονα, ἡ ἔντονη παρουσία του «κατεστημένου» τῆς ἐποχῆς γίνεται απ σθητὴ ἀπ' τὰ ἐντυπωσιακά κτίρια που Ιδρύθηκαν στὸ τελεστήριο τῆς Σαμοθρά τῆς ἀπ' τοὺς Μακεδόνες βασιλιάδες, χω- ρὶς νὰ ἔχη μεγάλη σημασία ἂν ὁ «Περί βολος ἢ Αὐλὴ τοῦ Βωμού» δωρήθηκε ἀπ' τὸν ΑΔΛΙΟ ἢ τὸν ΑΡΙΔΑΙΟ - ἀπὸ τὴν ἀφιερωτήρια ἐπιγραφὴ σώθηκαν τὰ τελευταία γράμματα (ΔΑΙΟΣ) καὶ αὐτὸ δίνει τροφὴ στὴ δουλειὰ τῶν ἀρχαιολόγων καὶ ἐξηγεῖ τὴν ὑπόθεση ὅτι τὰ Μυστήρια βόλευαν αναμφισβήτητα στη

Εικ. 1. Σαμοθρακιώτικο δαχτυ λίδι ἀπὸ τάφο. (Φωτ. Wachmann. ᾿Απὸ τὴν «Samothrace» τοῦ Κ. Lehmann),

διαιώνισή του.

*Ασχετα ἂν πολλά ση μεῖα τοῦ τυπικοῦ τῶν ἱεροτελεστιῶν θὰ παρα μείνουν γιὰ πάντα ἄγνω στα, μιὰ καὶ οἱ ἀρχαίες φιλολογικές πηγές σιω- ποῦν καὶ τὰ εὑρήματα τῶν ἀνασκαφῶν δὲν φωτ τίζουν περισσότερο, ἡ φύση τους, ὅπως διαγρά φηκε πιο πάνω, ἀντι- κατοπτρίζεται σὲ δυὸ ἐπεισόδια ἰσχυρῶν τῆς ἐποχῆς.

Εικ. 2. Σύγχρονο γιαπωνέζικο βραχιόλι, ποὺ ὅπως Τὸ πρῶτο, μὲ ἥρωα λέγεται θεραπεύει τὰ ἀρθριτικά. (Φωτ. Γ. Νικολέρη),

τὸ νικητὴ τῶν Αθηναίων στοὺς Αἰγὸς ποταμούς, τὸ Σπαρτιάτη ναύαρχο Λύσανδρο, ὅπως μᾶς τὸ δια- σώζει ὁ Πλούταρχος στὰ ᾿Αποφθέγματά του : Ὅταν ὁ Λύσανδρος παρουσιάστηκε στὸν ἱερέα Κόη τοῦ ἱεροῦ τῶν Καβείρων γιὰ νὰ μυηθῆ στὰ Μυστή ρια, ἐκεῖνος ἐκτελώντας τὰ λειτουργικά του καθήκοντα, ζήτησε ἀπ' τὸ ναύ αρχα νὰ τοῦ ἐξομολογηθῆ τὸ μεγαλύτερό του ἁμάρτημα.

«Πότερον οὖν, σοῦ τοῦτο κελεύσαντος ἢ τῶν θεῶν τοῦτο δεῖ ποιεῖν ;» ρώτησε ὁ ναύαρχος. «Φαμένου δέ: Τῶν θεῶν» ὁ ναύαρχος τὸν κεραυνοβόλησε: «Σὺ τοῦτο, ἔφη, ἐκ ποδῶν μοι κατάστηθι, κακείνοις ἐρῶ, ἐὰν πυνθάνωνται». Τὸ δεύτερο, μὲ τὸ Δημήτριο τον Πολιορκητή, πάλι ἀπὸ διήγηση τοῦ

Πλουτάρχου :

Ο Δημήτριος Πολιορκητής, ἀφοῦ ἐκδίωξε την Κασσάνδρα ἀπ' τὴν

Πελοπόννησο, έγραψε στὴν ᾿Αθήνα ὅτι ἐπιστρέφοντας ἐπιθυμοῦσε νὰ μυηθῆ

στὰ Μυστήρια τῆς Ἐλευσίνας καὶ μάλιστα στὸν ἀνώτερο βαθμὸ τοῦ ἐπόπτη. «Τοῦτο δ' οὐ θεμιτὸν ἦν, οὐδὲ γεγονὸς πρότερον, ἀλλὰ τὰ Μικρὰ τοῦ *Ανθεστηριώνος [ Απριλίου] ἐτελοῦντα, τὰ δὲ Μεγάλα τοῦ Βοηδρομιώνος [Σεπτεμβρίου]· ἐπόπτευον δὲ τουλάχιστον ἀπὸ τῶν Μεγάλων, ἐνιαυτὸν δια- λιπόντες».

Η συνέχεια είναι γνωστή. Μ' ένα διάταγμα οἱ ἀρχὲς ἄλλαξαν τὸ ὄνομα τοῦ μήνα ποὺ ἔτρεχε, ονομάζοντάς τον Ανθεστηριώνα (᾿Απρίλη) καὶ μετὰ τὴ μύηση τοῦ Δημητρίου στὰ Μικρά Μυστήρια ὁ ἴδιος μήνας μὲ ἄλλο διά ταγμα γινόταν Βοηδρομιώνας (Σεπτέμβρης).

᾿Αλλὰ ὕστερα ἀπ' τὴν παραπάνω ἀπόπειρα απομυστηριοποίησης τῶν Μυστηρίων, ἂς δοῦμε τὰ πράγματα ἀπ' τὴν κλασική τους πλευρὰ καὶ ἂς χα ράξουμε τὴν ἀρχὴ σ᾿ ἕνα κεφάλαιο τῆς ἀρχαίας Σερραϊκής Ιστορίας, ποὺ ἔλειπε ὡς τώρα, γιὰ τὴ συμμετοχὴ τῶν μακρινῶν κατοίκων τῆς πόλης μας στὰ μυστήρια τῆς Σαμοθράκης, δίνοντας ἐνημερωτικὰ τὸ γενικό πλαίσιο τῆς θρησκείας καὶ τῆς λατρείας τῶν Μεγάλων Θεῶν καὶ τοῦ χώρου ποὺ τελοῦν των τὰ Μυστήριά τους.

Κλείνοντας θὰ πρέπει νὰ εὐχαριστήσω ἀπ᾿ τὴ θέση αὐτὴ τὴ σύγχρονη «Μεγάλη Μάνα» τῆς Σαμοθράκης, τὴν ἀρχαιολόγο κ. Phyllis Williams Lehmann, τὸ νέο αρχαιολόγο κ. Γιάννη ᾿Ακαμάτη καὶ τὸν ἀρχαιοφύλακα κ. Δούκα Χαλκιά, γιὰ τὴν πρόθυμη βοήθειά τους σὲ ὅ,τι ζήτησα στὴν ἐπίσ σκεψή μου στὸ νησί.

Τὸ ἴδιο καὶ τὸν ἔφορα Αρχαιοτήτων κ. Ανδρέα Βαβρίτσα, γιὰ τὴ διάθεση τῆς βιβλιοθήκης του καὶ τὴ γενική παρουσία του σὲ τοῦτο τὸ δημοσίευμα. 

Σέρρες, Δεκέμβριος 1975