Τα Ευαγγέλια του Σέρβου Μητροπολίτη Σερρών Ιακώβ (1354-55)

Κεφαλή  του Ευαγγελίου του Αγίου Μάρκου διακοσμημένο με πουλιά σε χρωματιστούς ειλητάριους αμπέλου σε χρυσό φόντο. Έγχρωμο αρχικό με πλεκτό και φυλλωτό διάκοσμο στην αρχή του Ευαγγελίου. 

Τα Τέσσερα Ευαγγέλια του Μητροπολίτη Σερρών Ιακώβ είναι ένας από τους πιο εξέχοντες και όμορφα διακοσμημένους σερβικούς μεσαιωνικούς κώδικες, που δημιουργήθηκε το 1354-55, κατά τη μεγαλύτερη ανάβαση του σερβικού μεσαιωνικού κράτους, επί βασιλείας του Στέφανου Ντουσάν, βασιλιά της Σερβίας (1331- 46) και «Αυτοκράτορας των Σέρβων και των Ελλήνων» (1346-55). 

Η στρατιωτική επιτυχία του Στέφανου Δουσάν στέφθηκε με την κατάκτηση της πόλης των Σερρών το 1345. Το σερβικό μεσαιωνικό κράτος ενσωμάτωσε μεγάλα τμήματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σχεδόν όλη τη Μακεδονία, τη Χαλκιδική, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία, καθώς και το Άγιο Όρος, το κέντρο της μοναστικής και πνευματικής ζωής.

Μετά την άλωση των Σερρών, ο Στέφανου Δουσάν στέφθηκε Αυτοκράτορας το 1346 και ο Ιακώβ, πρώην ηγούμενος της Μονής των Αγίων Αρχαγγέλων κοντά στο Πρίζρεν, ανακηρύχθηκε Μητροπολίτης Σερρών. Ο Ιακώβ παρέμεινε Μητροπολίτης μέχρι το θάνατό του, μεταξύ 1360 και 1365. Λίγο μετά την άλωση, η πόλη των Σερρών έγινε εξέχον λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και πολιτικό κέντρο της Σερβικής Αυτοκρατορίας, μαζί με άλλα μεγάλα κέντρα όπως το Νόβο Μπρντο, το Πρίζρεν, τα Σκόπια και Πρίλεπ.

Οι επαφές μεταξύ των Σέρβων μοναχών, γραφέων και φωτιστών και των Ελλήνων γραφέων είχαν ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση και ανταλλαγή υφολογικών και καλλιτεχνικών εκφράσεων των δασκάλων την εποχή της δυναστείας των Παλαιολόγων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Κεφαλή του Ευαγγελίου του Αγίου Λουκά. Η κεφαλή είναι ζωγραφισμένη στο πάνω μέρος της σελίδας στην αρχή κάθε Ευαγγελίου. 

Τα Ευαγγέλια του Μητροπολίτη Σερρών Ιακώβ κατασκευάστηκαν σε περγαμηνή και έχουν 302 φύλλα και ένα μεσαιωνικό φύλλο περγαμηνής. Αποτελείται από τα τέσσερα Ευαγγέλια των οποίων προηγείται κολοφώνιο. Στο τέλος των Ευαγγελίων είναι το συναξάριο και η μηνολογία (κατάλογοι ευαγγελικών αναγνωσμάτων για το λειτουργικό έτος) και ο οκτώηχος (εβδομαδιαίος κύκλος ύμνων). Οι διαστάσεις του κώδικα είναι 315 x 225 mm.

Τα Ευαγγέλια διακοσμούνται με πέντε μεγάλα και πέντε μικρότερα κεφαλάρια, τέσσερα πολυτελώς διακοσμημένα αρχικά και τρία σχέδια στο κολοφώνιο.

Τα Ευαγγέλια του Μητροπολίτη Σερρών Ιακώβ δημιουργήθηκαν υπό την αιγίδα του στη μονή των Αγίων Θεοδώρων ως προϊόν του Σερρικού scriptorium. Το χειρόγραφο είναι γραμμένο στα σερβικά εκκλησιαστικά σλαβονικά και ήταν έργο ενός μόνο γραφέα. Στο κολοφώνιο ο Kalist Rasoder καταγράφεται ως ο γραφέας και ο Μητροπολίτης ως προστάτης του κώδικα.

Η εικασία των ερευνητών είναι ότι ο Kalist Rasoder έφτασε στις Σέρρες από το Άγιο Όρος (πιθανότατα από τη Μονή Χιλανδαρίου), όπου εργάστηκε υπό την αιγίδα του Μητροπολίτη. Στην περίοδο της Σερβοκρατίας η γειτνίαση με το Άγιο Όρος επέτρεψε τη στενή σύνδεση της Μητρόπολης Σερρών και των επαρχιακών αρχόντων με τη Μονή Χιλανδαρίου. Εκείνη την εποχή σημειώθηκε ξαφνική άνοδος και αυξημένη παραγωγή αντιγραφικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Επιπρόσθετα, οι επιρροές της Θεσσαλονίκης και του Trnovo είχαν μεγάλη σημασία για την επιλογή των γραμμάτων και τον πλούσιο διάκοσμο, ιδιαίτερα τον φυτικό διάκοσμο, που είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των χειρογράφων του 14ου αιώνα.

Ολοσέλιδη εικονογράφηση του Μητροπολίτη Σερρών Ιακώβ. 

Αυτό το έργο θεωρείται ως ένα από τα ωραιότερα δείγματα χειρογράφων του 14ου αιώνα που δημιουργήθηκαν με πλούσια τέχνη κατά τη διάρκεια της βασιλείας της δυναστείας των Παλαιολόγων. Εικάζεται ότι τα Ευαγγέλια του Μητροπολίτη Σερρών Ιακώβ δωρήθηκαν στη μονή του Αγίου Παύλου το 1365, ενώ η περιοχή αυτή βρισκόταν ακόμη υπό σερβική κυριαρχία. Η σημασία και η αξία του χειρογράφου αναγνωρίστηκε από τον Σεν. Robert Curzon (1810-1873), περιηγητής και συλλέκτης χειρογράφων, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Κατά την επίσκεψή του στη μονή του Αγίου Παύλου στο Άγιο Όρος απέσπασε  τον κώδικα μαζί με τα Ευαγγέλια του Τσάρου Ιβάν Αλεξάνδρου.

Αυτοί οι κώδικες κληροδοτήθηκαν αργότερα στη Βιβλιοθήκη του Βρετανικού Μουσείου (τώρα Βρετανική Βιβλιοθήκη) το 1917.

Δείτε όλο Τα Ευαγγέλια του Σέρβου Μητροπολίτη Σερρών Ιακώβ ΕΔΩ