Κύριλλος Ε΄ (τέλη 17ου αι. - 1775), ο Μητροπολίτης Μελένικου (Demir hissar) που έγινε Οικουμενικός Πατριάρχης
Ο Κύριλλος Ε΄ (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Καράκαλλος) ήταν Οικουμενικός Πατριάρχης κατά τα έτη 1748-1751 και 1752-1757.
Γεννήθηκε στη Δημητσάνα στα τέλη του 17ου αιώνα, αν και κάποιοι υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε στο Ναύπλιο και κατόπιν μαθήτευσε στη σχολή της µονής Φιλοσόφου στην ∆ηµητσάνα. Το 1715, κατά την επανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς, ο Κύριλλος συνελήφθη και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την εξαγορά και απελευθέρωσή του πήγε για σύντομο χρονικό διάστημα στο Άγιο Όρος και στη συνέχεια στην Πάτμο, για να σπουδάσει στην Πατμιάδα Σχολή. Παραδίδεται όμως ότι δεν αποφοίτησε από αυτή, καθώς απεβλήθη λόγω κακής συμπεριφοράς. Στην Πάτμο χειροτονήθηκε μοναχός, έχοντας πνευματικό του πατέρα τον όσιο Αυξέντιο[εκκρεμεί παραπομπή].
Το 1737 εξελέγη Μητροπολίτης Μελενίκου, αλλά αναφέρεται ότι «άρπαξε» τη Μητρόπολη με τη βοήθεια εξωτερικών παραγόντων και ότι η ποιμαντορία του ήταν τόσο κακή, που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη για να μην τον σκοτώσει το ποίμνιό του. Το 1745 εξελέγη Μητροπολίτης Νικομηδείας και στις 30 Σεπτεμβρίου του 1748 Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Περιγράφεται από άλλους ως λόγιος και ασκητικός[α], με καλή μόρφωση, ο οποίος ανέβηκε στην ιεραρχία με την αξία του, ενώ άλλοι τον περιγράφουν ως ύπουλο και αρχομανή.
Οι Πατριαρχίες του
Σε επιστολή του (25 Οκτωβρίου 1748) προς τον πατριάρχη Αντιοχείας Σίλβεστρο, µε την οποία τον πληροφορεί για την εκλογή του, αναφέρει ότι παρέλαβε υπέρογκα χρέη. Για την αποπληρωμή αυτών, επιβάρυνε φορολογικά τις Μητροπόλεις και τις πλουσιότερες Επισκοπές, ενώ ελάφρυνε τις φτωχότερες ενορίες. Το 1748 έκανε έκκληση και προς τους Χριστιανούς να συνεισφέρουν στη Μονή της Πάτμου, που χρειαζόταν επισκευή. Τα μέτρα αυτά του δημιούργησαν εχθρούς μεταξύ των Μητροπολιτών, οι οποίοι έπλασαν συκοφαντίες εναντίον του. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την εκπαίδευση. Επί των ημερών της ποιμαντορίας του μάλιστα, ιδρύθηκε η Αθωνιάδα Ακαδημία στο Άγιο Όρος. Το πατριαρχικό σιγίλιο που εκδόθηκε από τον Κύριλλο, το οποίο ρυθμίζει τον τρόπο λειτουργίας της σχολής και τον τρόπο οικονομικής συντήρησής της, έχει ημερομηνία έκδοσης τον Μάιο του 1750[. Επί των ημερών του ιδρύθηκαν δύο νοσοκομεία με δαπάνες του Δημήτριου Ιωσήφ του Αργυροκαστρίτη, στην Αδριανούπολη, το 1752 και στην Κωνσταντινούπολη (1753) με δαπάνες της συντεχνίας των μπακάληδων.
Εργάστηκε ιδιαίτερα για τον περιορισμό της προπαγάνδας της Καθολικής Εκκλησίας. Εκτός αυτού, θεώρησε το διά ραντίσματος βάπτισμα, που καθιέρωσε η Καθολική Εκκλησία με την εν Τριδέντω Σύνοδο, ως «μεμολυσμένον» και πήρε το μέτρο του αναβαπτισμού των Καθολικών που επανέρχονταν στην Ορθοδοξία[ ξεκινώντας έτσι την «Έριδα του Αναβαπτισμού» που σημάδεψε την Ορθόδοξη Εκκλησία τον 18ο αιώνα. Επίσης και στις δύο πατριαρχίες του, περιόρισε τους ενδημούντες αρχιερείς της Κωνσταντινούπολης στέλνοντάς τους στις επαρχίες τους με αποφάσεις που έλαβε δύο φορές, τον Ιανουάριο του 1751 και το 1755, αποφάσεις που φαίνεται ότι ήταν η αρχή της αντιπαλότητάς του με την Σύνοδο.
Εξαιτίας των μέτρων αυτών, ο Κύριλλος επαύθη το 1751 με ενέργειες του Γάλλου πρέσβη και της Ρωμαιοκαθολικής κοινότητας του Πέραν και εξορίστηκε στη μονή της Θεοτόκου στη Χάλκη. Όταν το 1752 παραιτήθηκε ο Παΐσιος Β΄, ο Κύριλλος επανήλθε στο Θρόνο. Στις 16 Ιανουαρίου 1757 καθαιρέθηκε ξανά και εξορίστηκε στην Κύπρο. Αργότερα, όταν ο Πατριάρχης Σεραφείμ Β΄ ανακάλεσε την εξορία που του είχε επιβληθεί, πήγε στο Άγιο Όρος και έμεινε στη Σκήτη της Αγίας Άννας έως το θάνατό του, στις 27 Ιουλίου του 1775, αν και αναφέρεται ότι στο μεσοδιάστημα μετέβη κρυφά στην Κωνσταντινούπολη και επεδίωξε ανεπιτυχώς να επανεκλεγεί το 1763. Το 1774 συμμετείχε σε Σύνοδο που συνεκλήθη στο Άγιο Όρος για την αντιμετώπιση της έριδας των Κολλυβάδων.
Το Όρος και η εγκυρότητα των βαπτίσεων
Από την αρχή της βασιλείας του, ο Κύριλλος πήρε θέση ενάντια στην εγκυρότητα του αρμενικού και καθολικού βαπτίσματος, και κατά συνέπεια όλων των άλλων μυστηρίων τους. Αυτή η άποψη ήταν γνωστή ως Αναβαπτισμός, όρος και δόγμα που δεν σχετίζεται με τον Προτεσταντικό Αναβαπτισμό. Το ζήτημα είχε τις ρίζες του στη βαριά αντικαθολική πολεμική τυπική του 18ου αιώνα, που πιθανώς τροφοδοτήθηκε από τον συναγερμό που προκάλεσε ο καθολικός προσηλυτισμός. Κύριοι εκπρόσωποί της ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης, ο λαϊκός Ευστράτιος Αργέντης και ο θαυματουργός και δημαγωγός μοναχός Αυξέντιος, που μπόρεσε να ξεσηκώσει αντικαθολικούς όχλους.
Το ζήτημα της εγκυρότητας των βαπτίσεων προέκυψε μετά τον Οθωμανικό-Βενετικό Πόλεμο, όταν η Βενετοκρατούμενη Πελοπόννησος ανακατακτήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί κυβέρνησαν τους Χριστιανούς μέσω του συστήματος του μιλλέτ και υπέταξαν τους Καθολικούς στην πολιτική εξουσία του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, προκαλώντας πολυάριθμους προσηλυτισμούς στην Ορθοδοξία. Οι ενέργειες του Κυρίλλου να απαιτήσει το εκ νέου βάπτισμα των προσήλυτων οφείλονταν τόσο στην σκληρή αντικαθολική του θέση όσο και στην ειλικρινή επιθυμία του να προσφέρει αυτό που θεωρούσε έγκυρο βάπτισμα.
Από το 1752, ο Κύριλλος αποφάσισε ότι σε κάθε περίπτωση οι Αρμένιοι και οι Καθολικοί προσήλυτοι έπρεπε να βαφτιστούν εκ νέου. Η Ιερά Σύνοδος συνήλθε στις 28 Απριλίου 1755 και καταψήφισε επίσημα τη θέση του Κυρίλλου, θεωρώντας την καινοτομία που δεν προβλεπόταν από τους αρχαίους κανόνες και αντίθετη με τη λειτουργική πράξη. Στο σημείο αυτό ο Κύριλλος εξόρισε τα μέλη της Ιεράς Συνόδου που ήταν αντίθετα με την άποψή του.
Τον Ιούνιο του 1755, ο Κύριλλος εξέδωσε εγκύκλιο με τίτλο «Ανάθεμα όσων δέχονται παπικά μυστήρια» και ένα μήνα αργότερα εξέδωσε την επίσημη διαταγή «Όρος της Αγίας Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας» που απαιτούσε την επαναβάπτιση στο κάθε περίπτωση για τυχόν μετακλητούς. Το Oros είχε τουλάχιστον επτά εκδόσεις.: 197
Καμία άλλη Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, εκτός από τις ελληνικές εκκλησίες, δεν δέχτηκε το Όρος. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία συνέχισε να ακολουθεί την πρακτική που είχε υιοθετήσει τον προηγούμενο αιώνα, η οποία αναγνώριζε τα βαπτίσματα που πραγματοποιούνταν στην Καθολική και τη Λουθηρανική Εκκλησία ως έγκυρα και δεν τα επαναλάμβανε. Το Όρος δεν αποσύρθηκε ποτέ επίσημα, αλλά από τις αρχές του 20ου αιώνα η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία επέτρεψε διαφορετικές μορφές υποδοχής για τους προσήλυτους. Το Όρος εξακολουθεί να θεωρείται δεσμευτικό από ορισμένους συντηρητικούς ορθόδοξους κύκλους.
Σύμφωνα με τον μελετητή C.A. Το Frazee, το Όρος, αντί για τα γεγονότα του 1054, σημάδεψαν το αληθινό Σχίσμα Ανατολής-Δύσης.
Πέθανε στις 27 Ιουλίου 1775.. Η διαθήκη του, η οποία συνετάγη το 1763, βρίσκεται στην Μονή Μεγίστης Λαύρας].
Υποσημειώσεις
Κατά τον Σέργιο Μακραίο, ο Κύριλλος «ην ... την γνώμην ευθύς, τον τρόπον απλούς, ει και τισι ποικίλος εδόκει, προς τας πολλάς μηχανάς των αντιπάλων πολλαχώς αντιτασσόμενος, φιλάρετος, φιλάγαθος, επιεικής, φιλομαθής, τη αναγνώσει των θείων βιβλίων προσκείμενος, βίον ηρημένος τον τελεώτερον, διο και αγρυπνίας μείζονας και νηστείας συνεχεστέρας εποίει, και ακολουθίας εκκλησιαστικάς εφίλει, και προς πάντα γενναίος εδόκει, οξύς τε περί τα πρακτέα, και σφοδρός προς τα δόξαντα, άτρεπτος και αδεής προς τα αντιπίπτοντα. Εντεύθεν και ζηλωτής των ορθοδόξων δογμάτων διάπυρος εγνωρίζετο και παρά παντός του λαού διεθρυλλείτο και διαφερόντως ηγαπάτο, τη αγλαΐα των ιδίων αρετών συμπάντων τας ψυχάς καταθέλγων και εφελκόμενος, ει και τον αληθή ζήλον του ανδρός ποικίλως συγκαλύψαι ετεχνώντο οι διαβάλλοντες, πανούργον αυτόν αποκαλούντες, ώσπερ οι αιρετικοί αιρετικόν εδυσφήμουν τον ορθοδοξότατον...»
«… καταβεβαρημένην τήν ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ μεγάλην Ἐκκλησίαν.»
