Αγία Ανυσία η Οσιομάρτυς από τη Θεσσαλονίκη

 

Eις δεξιάν νύττουσι πλευράν καιρίως,

Πλευράς Aδάμ κύημα την Aνυσίαν.

Πλευρήν Aνυσίης τριακοστή έγχος ένυξεν.

Η Αγία Ανυσία της Θεσσαλονίκης ήταν χριστιανή οσία και μάρτυρας του 4ου αιώνα. Η Ανυσία γεννήθηκε σε μια πλούσια και ευσεβή χριστιανική οικογένεια στη Θεσσαλονίκη. Αφιερώθηκε σε όρκους αγνότητας και φτώχειας, προσευχόμενη και βοηθώντας τους φτωχούς.

Όταν πέθαναν οι γονείς της, η Ανυσία στάθηκε κυρία του εαυτού της. Ούτε τα πλούτη που κληρονόμησε τη μέθυσαν, ούτε η ορφάνια της την παρέσυρε. Αλλά με φρόνηση και εγκράτεια, προσπαθούσε πάντα να μαθαίνει «τι εστίν ευάρεστον τω Κυρίω». Τι δηλαδή, είναι ευχάριστο και ευπρόσδεκτο στον Κύριο. Η ευσέβειά της αυτή, την έκανε γνωστή στους ειδωλολάτρες. 

Ο θρύλος του μαρτυρίου της αναφέρει ότι, το 304, ένας Ρωμαίος στρατιώτης την συνέλαβε καθώς πήγαινε για Λειτουργία ανακαλύπτοντας ότι ήταν Χριστιανή, και σκόπευε να την σύρει σε έναν ειδωλολατρικό ναό για να θυσιάσει στους Ρωμαίους θεούς. Η Ανυσία ομολόγησε ότι πιστεύει στον Ένα και αληθινό Θεό, τον Ιησού Χριστό, και Αυτόν αγωνίζεται να ευχαριστεί κάθε μέρα.  Ο στρατιώτης εξαγριωμένος, άρχισε να βλασφημεί το Θεό. Όταν της έσκισε το πέπλο (υπενθύμιση του όρκου της αγνότητας), η Ανυσία τον έφτυσε στο πρόσωπο. Ντροπιασμένος αυτός, έσυρε το σπαθί του και διαπέρασε τα πλευρά της. Έτσι η Ανυσία, πήρε το αμαράντινο στεφάνι του μαρτυρίου.

Αργυρή λειψανοθήκη Ανυσίας Θεσσαλονίκης στη Βασιλική Δημητρίου Θεσσαλονίκης

Ιστορία και Αρχαιολογία

Πάνω από τον τάφο της Ανυσίας χτίστηκε παρεκκλήσι με μαρτύριο, το οποίο έγινε μοναστήρι αφιερωμένο σε αυτήν. Έγγραφο από την Άθω μονή Ιβήρων του 1104 περιγράφει Μονή της Αγίας Μάρτυρος Ανυσίας στον κεντρικό δρόμο ανατολικά της Κασσανδρείας Πύλης Θεσσαλονίκης. Το μοναστήρι περιγράφεται λεπτομερώς σε αυτό το κείμενο και επομένως πρέπει να ήταν αξιοσημείωτης σημασίας το 1104. Ο ναός της Αγίας Αυσίας θα είναι σταυροειδής με στοές στα δυτικά που στηρίζονται σε τριβήλων που σχηματίζει νάρθηκα. Στο μέσο της εκκλησίας υπήρχε μια κρύπτη σε σχήμα σταυρού, η οποία ήταν προσβάσιμη μέσω μιας σκάλας έντεκα σκαλοπατιών. Στο βόρειο τμήμα υπήρχαν τα λείψανα διαφόρων αγίων, στο νότιο η λειψανοθήκη της Αγίας Ανυσίας, το ανατολικό ήταν παρεκκλήσιο. Στα νότια της εκκλησίας ήταν προσαρτημένα δύο κτίρια, το καθένα με εσωτερική αυλή, το ένα από τα οποία χρησίμευε ως κουζίνα και το άλλο ως τραπεζαρία. Έξω από το εκκλησιαστικό αυτό συγκρότημα, στην ανατολική πλευρά, υπάρχει ένα διώροφο κτίριο, αποτελούμενο από ισόγειο με δύο δωμάτια που δεν προσδιορίζεται η χρήση τους, και στον πρώτο όροφο, προσβάσιμο μέσω εξωτερικής σκάλας από τοφ, δύο παρακείμενα δωμάτια που χρησιμοποιούνται ως ο τρίκλινος (τραπεζαρία) και το Κουμπούκλειο (υπνοδωμάτιο), με κοινή, πιθανώς προεξέχουσα βεράντα.

Στις 4 Ιουλίου 1980, κατά τις οικοδομικές εργασίες στη νέα οδό Τρίτης-Σεπτεμβρίου, στα όρια της παλαιοχριστιανικής ανατολικής νεκρόπολης που βρίσκεται έξω από το ανατολικό τείχος της Θεσσαλονίκης, βρέθηκε παλαιοχριστιανικό παρεκκλήσι που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως σταυρομαρτύριο. Πιστεύεται ότι το Μαρτύριο, η παρακείμενη βασιλική και το νεκροταφείο καταστράφηκαν γύρω στο 618 κατά τη διάρκεια πολιορκίας της Θεσσαλονίκης από τους Αβάρους.

Στην αψίδα βρέθηκε τάφος, ο οποίος ερμηνεύτηκε ως μαρτυρικός τάφος. Ο τάφος και τα οστά ερμηνεύτηκαν ως της Ανυσίας Θεσσαλονίκης από τον Καθ. Θεόδωρο Ζήση στο Συνέδριο Χριστιανικής Αρχαιολογίας το 1980 στη Θεσσαλονίκη. Στη συνέχεια, τα λείψανα μεταφέρθηκαν από το παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο στη Βασιλική του Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη. Εδώ τα οστά βρίσκονται σε μια ασημένια λειψανοθήκη, όπου αναφέρονται τώρα πολλές θαυματουργές θεραπείες.

Ωστόσο, η Μαρκή αντικρούει την απόδοση του Μαρτυρίου στην Αγία Ανυσία. Η εκκλησία των Ανυσίων περιγράφεται σε έγγραφο της Μονής Ιβήρων του 1115 ως σταυροειδής βασιλική, κάτω από την οποία υπήρχε κρύπτη σταυρού με τη λάρνακα της Αγίας στο βόρειο βραχίονα του σταυρού, αλλά το Μαρτύριο που βρέθηκε βρίσκεται στη δεξιά πλευρά. του δημόσιου δρόμου. Στην αγιογραφία όμως ο τάφος της Ανυσίας βρίσκεται ρητά στα αριστερά του δρόμου. Σε άλλο βυζαντινό έγγραφο, το μαρτύριο της Αγίας Ανυσίας απεικονίζεται στο ύψος της «Πύλης των Αρχαγγέλων» (πύλη των αρχαγγέλων), που βρίσκεται επίσης στα αριστερά. Για το λόγο αυτό ο Μάρκη προτείνει να ανατεθεί το ανασκαμμένο Μαρτύριο στον Άγιο Αλέξανδρο Θεσσαλονίκης.

Λειτουργικά κείμενα

Ἀπολυτίκιον  

Ήχος δ'. Ταχύ προκατάλαβε.

Οσίως ανύσασα, των αρετών την οδόν, τω Λόγω νενύμφευσαι, ω Ανυσία σεμνή, και χαίρουσα ήθλησας, αίγλη δε απαθείας, λαμπρυνθείσα Μελάνη, ήστραψας εν τω κόσμω, αρετών λαμπηδόνας, και νυν ημίν ιλεούσθε, Χριστόν τον Κύριον.