Με Βασιλικό Διάταγμα το «Μπεζεστένι» Σερρών ανακηρύχθηκε διατηρητέο , 19 Ιανουαρίου 1938
Με Βασιλικό Διάταγμα το «Μπεζεστένι» Σερρών ανακηρύχθηκε διατηρητέο με το ΦΕΚ «Περί κηρύξεως διατηρητέων Ιστορικών Μνημείων» (ΦΕΚ 18/Α’/20-01-1938). Ο Τούρκος περιηγητής Ελβιγιά Τζελεπής τον 17ο αιώνα στο «οδοιπορικό» του, το χαρακτηρίζει «ως θαυμάσιον λιθόκτιστον μολυβδοσκέπαστον». Είναι το μοναδικό Μπεζεστένι στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια στον τύπο αυτό.
Το Μπεζεστένι (υφασματαγορά) ήταν ένας πολύ σημαντικός θεσμός των οθωμανικών πόλεων (Τουρκικά: bezesten, Φαρσί: بزستان (bazistān) - η λέξη προέρχεται από την αραβική λέξη μπεζ (bez) η οποία σημαίνει ρούχο - ύφασμα, χρησιμοποιείται και για τα κεντήματα και τα υπόλοιπα ακριβά αντικείμενα και την περσική κατάληξη -ιστάν ).
Τα μπεζεστένια χτίζονταν κατά την διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ο σχεδιασμός-αρχιτεκτονική βασιζόταν στην αρχιτεκτονική των Ισλαμικών Τεμένων . Ήταν σημαντικά κτήρια και οι Οθωμανικές πόλεις χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, σε αυτές που είχαν μεζεστένια και αυτές που δεν είχαν . Εκεί πωλούνταν πολύτιμα αντικείμενα, φυλάσσονταν έγραφα και περιουσιακά στοιχεία, γινόταν έλεγχος της ποιότητας των εμπορευμάτων και καθορίζονταν οι ισοτιμίες των νομισμάτων. Τα κτίρια στα οποία στεγάζονταν οι αγορές αυτές είχαν αρχιτεκτονική με θόλους.
Το Μπεζεστένι των Σερρών ήταν η κεντρική σκεπαστή αγορά της πόλης την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Δε γνωρίζουμε με ακρίβεια πότε κατασκευάστηκε αλλά μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι αυτό έγινε την περίοδο 1383 (κατάληψη των Σερρών από τους Τούρκους)-1499 όπου αναφέρεται σε δωρητήρια πράξη που προέρχεται από τη Μονή του Προδρόμου. Βρίσκεται στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην πλατεία Ελευθερίας και χρησιμοποιείται από το 1970 σαν Αρχαιολογικό Μουσείο.
Πρόκειται για έργο πιθανώς Έλληνα αρχιτέκτονα. Σκεπάζεται από έξι μολυβδοσκέπαστους θόλους. Είναι διαστάσεων 31,45μ Χ 20,60μ, ενώ υπάρχουν δύο τεράστιοι εσωτερικοί πεσσοί (διαστάσεων 3,17μ Χ 3,18μ), οι οποίοι διένειμαν το βάρος των έξη θόλων σε συνεργασία με τους εξωτερικούς τοίχους. Δίπλα στο μπεζεστένι υπάρχει ένας τεράστιος ελεύθερος χώρος (σήμερα πλατεία Ελευθερίας) που συμφωνεί απόλυτα με το πρότυπο της οργάνωσης του εμπορίου κατά την Οθωμανική περίοδο, όπου δίπλα στα μπεζεστένια υπήρχαν μεγάλοι ελεύθερο χώροι για την πραγματοποίηση του συμπληρωματικού παζαριού.
Μετά την απελευθέρωση της πόλεως των Σερρών υπήρξαν πολλές προσπάθειες για να το γκρεμίσουν ώστε να διευρυνθεί η πλατεία Ελευθερίας ή με σκοπό την οικοπεδοποίηση της έκτασης, αλλά διασώθηκε χάρη στη σημαντική του αρχιτεκτονική αξία αλλά και μετά τις μεγάλες προσπάθειες του αείμνηστου Καθηγητή Αν. Ορλάνδου (Διευθυντής άλλοτε της Υπηρεσίας αναστηλώσεως και συντηρήσεως αρχαίων και Βυζαντινών μνημείων του Υπουργείου Παιδείας ) που κατάφερε να το «κηρύξει διατηρητέο μνημείο το 1938.
Το Μπεζεστένι των Σερρών ανάγεται στο τέλος του 15ου αιώνα, βρίσκεται στο πιο κεντρικό σημείο της πόλης, στην πλατεία Ελευθερίας και σήμερα χρησιμοποιείται σαν Αρχαιολογικό Μουσείο. Πρόκειται για έργο πιθανώς Έλληνα αρχιτέκτονα. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας η πόλη των Σερρών εξελίχθηκε σε ένα από τα πιο σπουδαία εμπορικά κέντρα, με πολύ σημαντική κίνηση. Στην αγορά της συνέρρεαν έμποροι διαφόρων εθνικοτήτων για να διακινήσουν μια μεγάλη γκάμα αγαθών με κυρίαρχο το βαμβάκι. Ο Henry Holland σημειώνει: "Οι πεδιάδες της Μακεδονίας είναι ανέκαθεν διάσημες για τη μεγάλη παραγωγή σιτηρών, και το βαμβάκι της περιοχής των Σερρών, της αρχαίας Σιντικής, χαίρει επάξια μεγάλης φήμης.
Η καλλιέργεια του καπνού είναι, φυσικά, νεότερη αν και το φυτό αυτό αποτελεί τώρα μια από τις κυριότερες καλλιέργειες στα χωράφια γύρω από τα Μακεδονικά χωριά". Υπήρχαν στην πόλη Σερρών αντιπρόσωποι όλων των παραδουνάβιων και εμπορικών χωρών, οι οποίοι είχαν ιδρύσει εταιρείες διακίνησης προϊόντων, αλλά και πολυάριθμα εμπορικά καταστήματα. Ένας από τους πιο σημαντικούς οίκους ήταν και ο περίφημος εμπορικός Βενετικός οίκος Rotta, Vianello & Cia. Τέλος πλήθος Τούρκων εμίρηδων έρχονταν στην πόλη των Σερρών για να αγοράσουν μεγάλες ποσότητες βάμβακος για εξαγωγή προς την Πολωνία και τις χώρες της Μαύρης Θάλασσας. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, όπου φαίνεται η σπουδαιότητα την πόλης των Σερρών σαν σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο, η παρακάτω περιγραφή του Τούρκου , περιηγητή Εβλιά Τσελεμπί, αν και φαινομενικά υπερβολική, πλησιάζει ίσως την, αλήθεια.
Ο ίδιος στο ταξίδι του στην πόλη των Σερρών το 1667 σημειώνει: "Υπάρχουν δύο χιλιάδες μαγαζιά, που δεν είναι - βέβαια - σκεπασμένα και χτισμένα με πέτρες, σαν κι αυτά των αγορών του Χαλεπιού, της Προύσας, της Δαμασκού και τον Καΐρου. Υπάρχουν ακόμα: εννιά θολωτά μολυβδοσκέπαστα μπεζεστένια, απ' τα οποία τα τέσσερα κλείνουν με σιδερένιες πόρτες. Εκεί βρίσκονται τα εργαστήρια των πιο σπουδαίων μαστόρων της Ρούμελης". Οι παραπάνω πληροφορίες είναι πολύ σημαντικές για να καταλάβουμε τη σημασία της ανάπτυξης των Σερρών τον 17ο αιώνα. Πρόκειται για μια πόλη που διέθετε εννιά θολωτά μπεζεστένια, αριθμό ρεκόρ για την εποχή εκείνη. Το ότι οι περιγραφές πρέπει να πλησιάζουν την πραγματικότητα φαίνεται και από τον λεπτομερή διαχωρισμό που κάνει, αφού αναφέρει ότι τέσσερα από αυτά έκλειναν με σιδερένιες πόρτες. Το μπεζεστένι των Σερρών είναι πανομοιότυπο με το μπεζεστένι της Θεσσαλονίκης αφού έχουν σχεδόν τις ίδιες διαστάσεις, και σκεπάζονται από έξι μολυβδοσκέπαστους θόλους. Είναι διαστάσεων 31,45μ Χ 20,60μ, ενώ υπάρχουν δύο τεράστιοι εσωτερικοί πεσσοί (διαστάσεων 3,17μ Χ 3,18μ), οι οποίοι διένειμαν το βάρος των έξη θόλων σε συνεργασία με τους εξωτερικούς τοίχους. Συνήθως υπήρχε μια περιμετρική στοά που χρησιμοποιούνταν για την διάταξη μικρών καταστημάτων. Σήμερα υπάρχουν ακόμα οι τέσσερις μεγάλες πόρτες, που ασφάλιζαν το μπεζεστένι κατά τις νυκτερινές ώρες.
Η ατμόσφαιρα όταν επισκέπτεσαι τον εσωτερικό χώρο είναι μαγευτική αφού η στιβαρότητα του κτιρίου με τους τεράστιους πεσσούς που στηρίζουν τους τρούλους αλλά και η αιθέρια κομψότητα και κατασκευαστική τελειότητα των θόλων σου δημιουργούν ένα συναίσθημα πληρότητας και ανάτασης. Τα μικρά παράθυρα που βρίσκονται σε μεγάλο ύψος φωτίζουν αμυδρά τον χώρο. Δίπλα στο μπεζεστένι υπάρχει ένας τεράστιος ελεύθερος χώρος (σήμερα πλατεία Ελευθερίας) που συμφωνεί απόλυτα με το πρότυπο της οργάνωσης του εμπορίου κατά την Οθωμανική περίοδο, όπου δίπλα στα μπεζεστένια υπήρχαν μεγάλοι ελεύθερο χώροι για την πραγματοποίηση του συμπληρωματικού παζαριού. Μετά την απελευθέρωση της πόλεως των Σερρών υπήρξαν πολλές προσπάθειες για να το γκρεμίσουν ώστε να διευρυνθεί η πλατεία Ελευθερίας ή με σκοπό την οικοπεδοποίηση της έκτασης, αλλά διασώθηκε χάρη στη σημαντική του αρχιτεκτονική αξία αλλά και μετά τις μεγάλες προσπάθειες του αείμνηστου Καθηγητή Αν. Ορλάνδου που κατάφερε να το «κηρύξει διατηρητέο μνημείο το 1938.
Το μπεζεστένι χρησιμοποιούνταν ως και τους πρώτους μεταπολεμικούς χρόνους σαν αγορά, οπότε και εγκαταλείφθηκε αφού η αγορά μετακινούνταν σιγά-σιγά στους γύρω από το μπζεστένι δρόμους, με αποτέλεσμα το ίδιο το μπεζεστένι να μετατραπεί κατ' αρχήν σε αποθήκη αρχαιολογικού υλικού, και από το 1970 σε Αρχαιολογικό Μουσείο, χρήση που εξακολουθεί ως και σήμερα, και βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με την ιστορία του μνημείου. Παρ' όλο που έχει καταβληθεί προσπάθεια για την αξιόλογη οργάνωση του Μουσείου, ένα μέρος του χώρου παραμένει νεκρός, αφού χρησιμοποιείται σαν αποθήκη αρχαίων ευρημάτων.
Πιστεύουμε ότι η πρόσφατη μελέτη για την πλήρη αξιοποίηση του μουσείου, που έχει εκπονηθεί από ομάδα αρχιτεκτόνων, θα βοηθήσει στην ολόκληρομένη απόδοση του μνημείου στον πολιτισμό. Τέλος θα πρέπει να υπογραμμίσουμε, ότι η παρουσία του ανθρώπινου στοιχείου στο μνημείο είναι ελάχιστη, αφού υπάρχει πολύ μικρή προσέλευση επισκεπτών στο μουσείο, που οφείλεται κυρίως στην κακή σχέση των "νεοελλήνων" με τον πολιτισμό. Θα έπρεπε να ήταν πρόκληση σε κάθε επισκέπτη της πόλης των Σερρών να επισκεφθεί το μοναδικό αυτό μνημείο με τα σημαντικότατα αρχαιολογικά ευρήματα. Ανάμεσα στα πιο αξιόλογα είναι η μαρμάρινη ανάγλυφη εικόνα του "Χριστού Ευεργέτη", ένα μοναδικό κομμάτι εικονογραφίας εξαιρετικής τέχνης σκαλισμένο σε μάρμαρο του 12ου-13ου αιώνα μ.Χ., ενώ διασώζεται και το κάτω μέρος της αντίστοιχης μαρμάρινης εικόνας της Παναγίας. Σπουδαία είναι και τα μαρμάρινα θωράκια της Πρωτοχριστιανικής περιόδου (2ος αιώνας μ.Χ), ενώ από τη Βυζαντινή περίοδο σημαντικό είναι και το εντοίχιο ψηφιδωτό του Αποστόλου Ανδρέα του 18ου αιώνα, που προέρχεται από τη παλιά μητρόπολη Σερρών, τους Αγ. Θεόδωρους.
Από την κλασική περίοδο πολύ αξιόλογο εύρημα είναι η ερυθρόμορφη πελίκη (αγγείο αττικής προέλευσης) με εξαιρετικής τέχνης ζωγραφικές απεικονίσεις που προέρχεται από το νεκροταφείο της αρχαίας Τραγίλου, μοναδικής ζωγραφικής τέχνης αγγείο, που χρησιμοποιήθηκε σαν τεφροδόχο αγγείο. Παράλληλα εκτίθεται και μαρμάρινο επιτύμβιο μνημείο του 4ου π.Χ. αιώνα που έχει μορφή υδρίας . Από την Ελληνιστική περίοδο σημαντικότατο έκθεμα είναι ο ιππέας που βρέθηκε στον Νέο Σκοπό Σερρών (κατά πάσα πιθανότητα προ. έρχεται από Θρακική πόλη) που παρουσιάζω Θράκα Ιππέα ή Ήρωα Ιππέα σε καλπασμό Ο ιππέας απεικονίζεται με κοντό χιτώνα θώρακα και χλαμύδα που ανεμίζει πίσω του Πρόκειται για την μορφή ανώνυμου ήρωα που απεικονίζεται έφιππος. Ο εικονογραφικός αυτός τύπος είναι συνήθης και στην ρωμαϊκή εποχή σε πόλεις της αρχαίας Θράκης. Πανομοιότυπο ανάγλυφο βρίσκεται στο Μουσείο Κομοτηνής και προέρχεται από τη Γαλήνη στα βόρεια του Νομού Έβρου. Αξίζει να αναφερθεί, ότι στην ίδια εικονογραφική παράδοση θα κινηθούν αργότερα οι ιππείς-άγιοι της χριστιανικής εικονογραφίας, όπως ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Δημήτριος. Τέλος σημαντικά είναι τα ευρήματα που βρέθηκαν στην ανασκαφή του προϊστορικού οικισμού "Κρυονέρι" που βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από την Αμφίπολη, στα Βορειοδυτικά, με πιο χαρακτηριστική τη συλλογή των πήλινων αγγείων της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου που προέρχεται από την παραπάνω ανασκαφή• Ελπίζουμε ότι στο μέλλον ο αξιολογότατος αυτός χώρος θα αξιοποιηθεί πολύπλευρα - αλλά και θα διαφημιστεί κατάλληλα μέσα από προγράμματα των σχολείων του Νομού Σερρών, αλλά και γειτονικών Νομών, έτσι ώστε οι επόμενες γενιές να αποκτήσουν αυτό που καταφανώς λείπει από τις σημερινές Το ελάχιστο ενδιαφέρον για την ιστορική μνήμη αλλά και μια γνωριμία με την τέχνη που που περίτρανα παρουσιάζεται στο μουσείο αυτό.
Είναι ίσως και μια αφορμή για μια πάνω στην εκμετάλλευση των ευρημάτων που τόσο πλουσιοπάροχα π ο Νομός Σερρών συνολικά. Κατάλογος 4ης έκθεσης αρχιτεκτονικού έργου / Θεσσαλονίκη. Έκδοση Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης ΤΕΕ -Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, 1999 Περιοδικό ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ Αριθ. Τεύχους 30 - 2002
Πηγές
Zeitschrift für Ethnologie. Springer-Verlag. 1974. σελ. 226. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2011.
Norris, H. T. (1993). «Glossary». Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. London: Hurst. σελ. xiv. ISBN 9781850651673. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2011.
Kreiser, Klaus: „Bedesten-Bauten im Osmanischen Reich. Ein vorläufiger Überblick auf Grund der Schriftquellen.“, in: Istanbuler Mitteilungen (Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung Istanbul) 2, pp.367-400 (Tübingen 1979), reprint in Istanbul und das Osmanische Reich. Derwischwesen, Baugeschichte, Inschriftenkunde. Istanbul: Isis 1995. 286 S. (Analecta Isisiana. 14) pp.61-96.
J. G. Krünitz. «Άρθρο Besistan». Γερμανική Εγκυκλοπαίδεια "Oekonomische Encyklopädie". Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2011.
Αλίκη Σαμουηλίδου; Αιμιλία Στεφανίδου-Φωτιάδου (Μάιος 1983). «Η Θεσσαλονίκη κατά την Τουρκοκρατία - Τα τουρκικά μνημεία». Περιοδικό Αρχαιολογία 7: 62. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-04-02. Ανακτήθηκε στις 2011-11-05.
«Μπεζεστένι Σερρών». Το απόσπασμα που δημοσιεύεται στην Ιστοσελίδα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών προέρχεται από το εξής άρθρο: Κωστοβασίλης, Βασίλης, "Τα μπεζεστένια, οι μεγάλες σκεπαστές αγορές", Ελληνικό Πανόραμα, τχ. 30 (2002), σ. 102-132. Ιστοσελίδα Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Νοεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2011.
«Gazi Husrev-beg bezistan with shops, the architectural ensemble». Bosna i Hertegovina - Commission to Preserve National Momuments. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2011.
«Brusa bezistan (Rustem Pasha bezistan, Small bezistan) with shops, the architectural ensemble». Bosna i Hertegovina - Commission to Preserve National Momuments. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2011.
