Οι αλληλένδετοι δεσμοί δυο Φάρων του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας και του Μακεδονικού Αγώνα: Μελένικο – Στάρτσοβο

Ομιλία της κας Φουρτούνα Ευδοκίας στην εκδήλωση του Συλλόγους Σταρτσοβιτών & Φίλων “Ο Άγιος Μηνάς” στις 11/11/2017 στο Θέατρο Μ.Μερκούρη στο Ν.Πετρίτσι

Αρχίζοντας θα ήθελα εγκάρδια να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο της “ Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιστικών Συλλόγων Μακεδόνων” και Πρόεδρο του Συλλόγου Σταρτσοβιτών και φίλων ‘’Ο Άγιος Μηνάς’’ κ. Τάτσιο Γεώργιο, για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου, ώστε να είμαι η ομιλήτρια της σημερινής εκδήλωσης.

Κάθε δένδρο που προσπαθεί να ανοίξει όλο και πιο διάπλατα τα κλαδιά του, να σηκώσει όλο και πιο ψηλά στον ουρανό την κορυφή του, αντλεί την δύναμή του από τις ρίζες του, από το έδαφός του. Έτσι και για τον άνθρωπο, το πάτριο έδαφος του καθενός είναι οι ρίζες του, το παρελθόν, από όπου θα αντλήσει νέα ώθηση για λαμπρότερο μέλλον.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε τις “αλησμόνητες χαμένες πατρίδες” και στην προκειμένη περίπτωση, το Μελένικο και το Στάρτσοβο, που σεργιάνισαν ως φωτεινοί μετεωρίτες στον Μακεδονικό ορίζοντα με τους δυναμικούς αγώνες τους υπέρ της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού και αναλήφθηκαν στην αθανασία, το Μελένικο εν μέσω λεηλασιών και καταστροφών, από τους Βουλγάρους και το Στάρτσοβο εν μέσω φλογών, κατά την μετοίκηση των κατοίκων του, στην μητέρα Ελλάδα.

Μετά από τις παραπάνω σκέψεις μου, μπαίνω στο κυρίως θέμα και αρχίζω με μια σύντομη ιστορική αναδρομή από της ιδρύσεως μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα που ήταν υπό Τουρκική κυριαρχία το ΜΕΛΕΝΙΚΟ. Κατόπιν ιστορικά συμπορεύεται με το Σταρτσοβο.

 Αρχίζω από το Μελένικο :

Διότι ήταν η πρωτεύουσα του Καζά (επαρχίας) Μελενίκου, όπου το Στάρτσοβο ανήκε εκκλησιαστικά, ενώ διοικητικά ανήκε στο Καϊμακλίκι και υποδιοίκησης Πέτριτς (το σημερινό Βουλγάρικο Πετρίτσι), και

Το Μελένικο ιδρύθηκε 11 αιώνες πριν το Στάρτσοβο.

Το Μελένικο αναφέρεται στην ιστορία από τον 8ο αιώνα και μετά. Η ίδρυσή του ανάγεται στους χρόνους του Ιουστινιανού του Ρινότμητου, ο οποίος κατασκεύασε στην τοποθεσία Ζαγόρια (πέρα από τα βουνά) ένα κάστρο προς αναχαίτιση των Βουλγάρων επιδρομέων στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Γύρω από το κάστρο δημιουργήθηκε ένας μικρός Βυζαντινός οικισμός. Παρά τη στρατηγική θέση του κάστρου, και την άμυνα των υπερασπιστών του αυτό μαζί με τον οικισμό στο πέρασμα των αιώνων κατακτήθηκε από τους Βούλγαρους, τους Σέρβους, εναλλάξ με τους Βυζαντινούς, ώσπου το 1371 επανήλθε στους Βυζαντινούς έως τις αρχές του 16ου αιώνα, οπότε περιήλθε στην κυριαρχία των Τούρκων. Για μακρό χρονικό διάστημα, χρησιμοποιούνταν το Μελένικο ως τόπος εξορίας, των υπό δυσμένεια τελούντων αξιωματούχων του Βυζαντίου. Για το λόγο αυτό ο οικισμός ονομάστηκε “Μέλας Οίκος”. Δηλαδή : Μέλας – Μαύρος, οίκος – εδώ η λέξη δεν σημαίνει κατοικία αλλά μικρό οικισμό – χωριό. Με τα χρόνια έγινε Μελάνοικο, Μελένικο.

Το Μελένικο, με την αναμφισβήτητη Βυζαντινή παράδοση, τις 70 εκκλησίες του, τα 4 περιώνυμα Ελληνικά σχολεία του, υπήρξε ανέκαθεν, ο Μυστράς του Βορά, η πηγή του πολιτισμού. Ακούγοντας κάποιος ότι υπήρχαν 70 εκκλησίες σ’ ένα περιορισμένο χώρο, σε ένα βαθύ φαράγγι όπου ήταν κτισμένο το Μελένικο, απορεί, το θεωρεί αδιανόητο. Από τις 70 Εκκλησίες, οι 64 ήταν Βυζαντινά παρεκκλήσια, μικρά τα περισσότερα, που βρισκόταν σε αυλές αρχοντικών αλλά και σε σταυροδρόμια. Αρκετά από αυτά ήταν ξωκλήσια κτισμένα στις ασβεστολιθικές κορυφές του φαραγγιού καθώς και καθολικά των 4 μοναστηριών που στεφάνωναν το φαράγγι που ήταν κτισμένο το Μελένικο. Οι υπόλοιπες 6 ήταν ενοριακοί ναοί.

Επί Τουρκοκρατίας είχε αξιόλογο εμπόριο και τοπική βιοτεχνία μεταξιού. Το βασικό εισόδημα των Μελενικιωτών προερχόταν από την πώληση του περίφημου Μελενικιώτικου κρασιού το οποίο φύλαγαν σε σταθερή θερμοκρασία 9 – 12 oC (χειμώνα – καλοκαίρι) στις περίφημες τρυπητές, που ήταν αποθήκες κρασιού λαξευμένες στο μαλακό ασβεστόλιθο, και η πρόσβαση γινόταν από στενές σήραγγες, για να ελέγχεται η θερμοκρασία του περιβάλλοντος.

Από της καταλήψεως του Μελενίκου από τους Τούρκους μέχρι το 18ο αιώνα, η ζωή της πόλης δεν είχε περιπέτειες, όπως συνέβαινε στα ορεινά διαμερίσματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στις αρχές του 19ου αιώνα όμως ο γνωστός για την ωμότητα και σκληρότητά του, Μουστά – Μπέης, δημιούργησε πολλά προβλήματα στους κατοίκους της περιοχής Μελενίκου, με λεηλασίες περιουσιών, φυλακίσεις, αβάσταχτους φόρους. Χάρη όμως των ενεργειών του Μελενικιώτη προσωπικού γιατρού του Αυτοκράτορα της Αυστροουγγαρίας, Αναστασίου Παλατίδη και του Δεσπότη Διονυσίου, οι Μελενικιώτες απαλλάχτηκαν από τον τύραννο.

Κατά την επανάσταση του Ολύμπου (1878) οι Μελενικιώτες ζήτησαν όπλα από το Ελληνικό Προξενείο Θεσσαλονίκης, πολέμησαν με τους Λιτοχωρίτες και διέσωσαν φέρνοντάς τους στο Μελένικο τους Μερτζαίους και Μπαζιωναίους. Στη μάχη του Δραγατσανίου τον Ιούνιο του 1821 πολέμησε δίπλα στον Αλ.Υψηλάντη ο Μελενικιώτης Ζάνος Διονύσιος. Το 1821 επίσης οι Μελενικιώτες βοήθησαν να διαφύγει στη Βλαχία, ο ήρωας του Μανιακού, Γ. Παπαφλέσσας, όταν τον καταδίωκαν από τις Σέρρες οι Τούρκοι. Όταν δικαζόταν από τους Βαυαρούς ο Γέρος του Μοριά, Θ. Κολοκοτρώνης, ο Μελενικιώτης δικαστής ΑΝ. Πολυζωίδης, τον έσωσε από την κρεμάλα, αρνούμενος να υπογράψει την θανατική του καταδίκη.

Και ενώ οι Μελενικιώτες με διάφορους τρόπους εμπλέκονταν στους αγώνες του Έθνους στην Άνω Κοιλάδα του Στρυμόνα, μεταξύ Πέτριτς και Σφέτι – Βρατς (σημερινό Σαντάνσκι) κάποιοι Βουλγαρόφωνοι με Ελληνική συνείδηση, που δούλευαν μαζί με Τούρκους σε ένα Τούρκικο τσιφλίκι, κοντά στον παραπόταμο του Στρυμόνα Σταρτσοβίτη, αποφάσισαν να κτίσουν χωριό στις όχθες του και να του δώσουν το όνομά του.

Προανέφερα τη φράση “Βουλγαρόφωνοι με “ελληνική συνείδηση”. Στο σημείο αυτό θέλω να κάνω μια παρένθεση για να εξηγήσω τι σημαίνει “Βουλγαρόφωνοι με ελληνική συνείδηση”. Τα άτομα αυτά ήταν Έλληνες που εγκλωβίστηκαν πριν αιώνες σε περιοχή όπου οι γείτονές τους μιλούσαν Βουλγαρικά. Για να επικοινωνούν μαζί τους, σιγά – σιγά, έπαψαν να μιλούν Ελληνικά και τα ήθη και έθιμά τους επηρεάστηκαν από τη Βουλγαρική παράδοση. Όμως η δική τους προφορική παράδοση από γενιά σε γενιά διατηρούσε την ανάμνηση ότι ανήκαν στο ανώτερο πολιτισμικά Ελληνικό γένος. Το ίδιο συνέβει και με τους Καραμανλήδες της Μικράς Ασίας.

Αυτοί οι εργάτες γης δεν είχαν τον υλικό πλούτο των Μελενικιωτών, είχαν όμως ψυχικό πλούτο γεμάτο από :

αφοσίωση στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Ορθοδοξία, και

αγάπη στον Ελληνικό πολιτισμό που έβλεπαν να ανθίζει στην πρωτεύουσα του Καζά τους, το Μελένικο.

Γι’ αυτό στην απόφασή τους να κτίσουν ένα χωριό συμπεριελήφθηκε η ανέγερση εκκλησίας, αφιερωμένης στον προστάτη των γεωργών Άγιο Μηνά, και σχολείο όπου Έλληνες δάσκαλοι, σταλμένοι από το Ελληνικό Προξενείο Σερρών, θα δίδασκαν στα παιδιά τους την Ελληνική γλώσσα, την ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδος.

Μαζί με τις Ελληνικές οικογένειες ζούσαν στο χωριό και 15 Τουρκικές, οι οποίες δυσαρεστήθηκαν βλέποντας την θεμελίωση της Εκκλησίας. Έτσι ένας Τούρκος αφόδευσε στα θεμέλια. Όταν θέλησε να σηκωθεί σε όρθια στάση, παρέλυσε. Μετά την περάτωση του καμπαναριού ένας άλλος Τούρκος πυροβόλησε το σταυρό στην κορυφή του. Και αυτός είχε την ίδια τύχη, παρέλυσε. Όλοι και για τις 2 περιπτώσεις το απέδωσαν σε θαύμα του Αγίου Μηνά.

Στις γραπτές πηγές αναφέρεται το σχολείο Σταρτσόβου το έτος 1883. Ήταν μονοθέσιο με Έλληνα δάσκαλο. Αργότερα έγινε διθέσιο. Οι κάτοικοι παρείχαν στον δάσκαλο τροφή, κατοικία και καύσιμη ύλη και ποτέ δεν επέτρεψαν την εγκατάσταση Βούλγαρου δασκάλου στο χωριό τους. Το Προξενείο Σερρών εξασφάλιζε για το χωριό αυτό τον καλύτερο Έλληνα δάσκαλο και κατά το σχολικό έτος 1883 – 1884 αύξησε το μισθό του κατά 8 Οθωμανικές λίρες. Ο κ. Μπάκιας Ι. στη διατριβή του “Ο Ελληνισμός και η Μητροπολιτική περιφέρεια Μελενίκου” αναφέρει στη σελίδα 132 “το Στάρτσοβο ελληνίζει υπέρ παν άλλο”. Το σχολείο ήταν κοντά στην εκκλησία και σ’ αυτό υπήρχε αρχαία μαρμάρινη λαξευμένη πλάκα με τη λέξη ΚΛΙΤΟΥ. Την έδειχναν στους επισκέπτες ως απόδειξη της Ελληνικότητας του χωριού τους.

Στα μέσα όμως του 19ου αιώνα στην προσπάθεια των Βουλγάρων να δημιουργήσουν Εθνική συνείδηση τους ομοεθνείς τους, η Βουλγάρικη εκκλησία αποστασιοποιήθηκε από την επίσημη Ανατολική Ορθόδοξη εκκλησία και με σουλτανικό φιρμάνι το έτος 1870 αναγνωρίζεται ως αυτόνομη εκκλησία με το όνομα ΕΞΑΡΧΙΑ. Στο άρθρο 10 του φιρμανιού προβλέπεται ότι : “… εάν σε μια περιοχή της Ευρωπαϊκής πλευράς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα 2/3 των χριστιανών κατοίκων δήλωναν προτίμηση στη Βουλγαρική Εξαρχία, τότε η περιοχή αυτή υπαγόταν σ’ αυτή”.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντέδρασε δυναμικά και το 1872 κήρυξε την Βουλγάρικη Εξαρχία Σχισματική. Σε αντίποινα η Βουλγαρία με πραξικοπηματικό τρόπο το 1885 προσήρτησε την Ανατολική Ρωμυλία στη Βουλγαρική Εξαρχία. Παράλληλα το 1890 ιδρύθηκαν 2 σλαβικές οργανώσεις.

1) Η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΕΟ) με σκοπό την αυτονόμηση της Μακεδονίας. Αρχηγός ο Σαντάνσκι που δρούσε στην Ανατολική περιοχή της Άνω κοιλάδας του Στρυμόνα (Μελένικο), και

2) Το Ανώτατο Μακεδονικό Κομιτάτο γνωστό ως Βερχόβεν Κομιτέτ, με σκοπό την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία με αρχηγό τον Σαράφωφ, που δρούσε στη δυτική περιοχή της Άνω κοιλάδας του Στρυμόνα. Στην περιοχή του Σταρτσόβου δρούσε ο Ντόντσιος που ήταν Βερχοβιστής, δηλαδή ανήκε στο Βερχόβεν Κόμιτετ, του Σαράφωφ.

Μελένικο και Στάρτσοβο με την αφοσίωσή τους στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και στον Ελληνισμό βρέθηκαν στη μέση της Βουλγαρικής λαίλαπας.

Οι προαναφερόμενες Βουλγαρικές οργανώσεις αμέσως μετά την ίδρυσή τους, άρχισαν ληστρικές εισβολές, βίαιες εξολοθρεύσεις προυχόντων, απομάκρυνση Ελλήνων δασκάλων και ιερέων και αντικατάστασή τους με Βούλγαρους. Στόχος τους ήταν η αποδυνάμωση της αντίστασης των ντόπιων πληθυσμών.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ. Στο Μελένικο τον Ιούνιο του 1895 ο βερχοβιστής Σαράφωφ, που ήταν συνεργός του Σαντάνσκι στην προσπάθεια διείσδυσης του Βουλγαρικού επεκτατισμού στον Καζά Μελενίκου, εισέβαλε από την συνοικία της Παναγίας στην πόλη του Μελενίκου και έκαψε με τη συμμορία του, την συνοικία των Τούρκων που βρισκόταν μεταξύ των Ελληνικών συνοικιών, Αγίων Αναργύρων και Αγίων Θεοδώρων. Έβαλαν μάλιστα σε διάφορα σημεία της πόλεως σκοπούς Μελενικιώτες τους οποίους αιχμαλώτισαν στην πορεία τους στην πόλη. Όταν έφυγαν τους σκότωσαν, για να μην πουν την αλήθεια για την αιχμαλωσία τους και να πιστέψει ο Τούρκος διοικητής ότι συνεργάστηκαν Έλληνες και Βούλγαροι, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να εφαρμόσουν αντίποινα στους Έλληνες. Το περιστατικό αναφέρει ο Κ. Τσώπρος Μελενικιώτης στο βιβλίο του ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ. Την ίδια χρονιά δολοφονήθηκε από τους Κομιτατζήδες ο Ι. Τζεβελέκης έξω από το Μελένικο και συνελήφθησαν οι: Δόστου, Ζλάτκος και Χατζηκώτσιος που για να τους ελευθερώσουν ζητούσαν λύτρα. Όλοι οι προαναφερόμενοι ήταν Μελενικιώτες.

Στο Στάρτσοβο οι Βούλγαροι επιχείρησαν πολλές φορές τον εκβουλγαρισμό των κατοίκων. Το 1897 ο κομιτατζής Μπουτσίνας προσπάθησε ανεπιτυχώς να εκβουλγαρίσει το Στάρτσοβο. Μαζί με 5 κομιτατζήδες κρύφτηκε στον αχυρώνα του Κωνσταντινίδη μέχρι να βρει ευκαιρία να συλλάβει τους προύχοντες. Τους αντιλήφθηκε όμως ένα παιδί που ειδοποίησε τον Πρόεδρο του χωριού, Γραμματικόπουλο, ο οποίος κάλεσε Τούρκικο απόσπασμα από το Πέτριτς (σημερινό Βουλγάρικο Πετρίτσι) όπου ανήκε διοικητικά το Στάρτσοβο. Το απόσπασμα ήρθε έγκαιρα και ο Μπούτσινας μαζί με τους συντρόφους του εγκλωβίστηκε στον αχερώνα. Οι Τούρκοι στρατιώτες έβαλαν φωτιά στη στέγη, οπότε οι κομιτατζήδες παραδόθηκαν, ο δε αδελφός του Μπούτσινα κάηκε ζωντανός. Το γεγονός αυτό φόβισε τους Κομιτατζήδες, οι οποίοι για λίγο χρονικό διάστημα δεν ενόχλησαν το χωριό. Ο αρχικομιτατζής Ντόντσιος προσπάθησε να μπει και αυτός με τη συμμορία του στο χωριό, αλλά έφτασε ως το νεκροταφείο. Δεν τόλμησε να προχωρήσει παρακάτω, διότι όπως έλεγε παρέλυσαν τα πόδια του, αποδίδοντας το περιστατικό στη χάρη του Αγίου Μηνά, που ήταν ο προστάτης του χωριού. Ο φόβος και ο τρόμος όμως εγκαταστάθηκε στις καρδιές των κατοίκων του Σταρτσόβου. Το ίδιο συνέβαινε και στην κοινωνία του Μελενίκου.

Το 1897 ήταν έτος μαζικών δολοφονιών δραστήριων μελών της Ελληνικής αντίστασης, που άρχισε να οργανώνεται στη Μακεδονία, χωρίς τη βοήθεια της Ελλάδας. Η αδράνεια αυτή της Ελλάδας όμως ευνοούσε το Βουλγαρικό επεκτατισμό, που χρησιμοποιούσε κατά κόρον την τρομοκρατία προκαλώντας ανασφάλεια, αβεβαιότητα, καχυποψία, κατάλυση της τάξης και της κοινωνικής ηρεμίας στους Έλληνες Πατριαρχικούς.

Στον Καζά Μελενίκου το 1901 δολοφονήθηκαν 25 Έλληνες Πατριαρχικοί μεταξύ των οποίων ήταν και ο Μελενικιώτης Αθαν. Γεωργίου.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Ελληνικό Προξενείο Σερρών αντιλαμβανόμενοι την κρισιμότητα της κατάστασης στην νευραλγική περιοχή Μελενίκου διόρισε στη Μητρόπολη Μελενίκου, Δεμίρ – Ισσάρ (Σιδηροκάστρου σήμερα) τον δυναμικό Αρχιερέα Ιωακείμ Φορόπουλο που εργάστηκε μέχρι το 1903 που μετατέθηκε στα Βιτώλια (σημερινό Μοναστήρι του κράτους των Σκοπίων) ως “πραγματικός Δεσπότης και στρατιώτης”. Μαζί με τους Αρχιερείς της Καστοριάς, Βιτωλίων, Εδέσσης, Θεσσαλονίκης, Δράμας, που διορίστηκαν την ίδια χρονιά, άνοιξαν τον δρόμο για την εξέγερση των Ελλήνων. Παράλληλα το Ελληνικό Προξενείο Σερρών, διόρισε Διευθυντή του Ημιγυμνασίου Μελενίκου τον Σιατιστινό Γεώργ. Σφήκα, ο οποίος παρουσίασε έντονη δραστηριότητα στην οργάνωση του Ελληνισμού κατά τον Μακεδονικό αγώνα, στην περιοχή Μελενίκου. Ήταν ο σύνδεσμος που έπαιρνε εντολές από το Ελληνικό Προξενείο. Ο Μητροπολίτης Ιωακείμ, ο Γ. Σφήκας και ο Γάιος Λαζάρου, οργάνωσαν τριμελή εκτελεστική επιτροπή που διηύθυνε τις κινήσεις των Ελληνικών αντάρτικων σωμάτων στο Μελένικο και την ευρύτερη περιοχή Μελενίκου. Ο Γάιος Λαζάρου το σχ. έτος 1895 – 1896 δίδαξε στο σχολείο Σταρτσόβου, όπου με το γλαφυρό του λόγο μάθαινε στα βλαστάρια των Σταρτσοβιτών, την Ελληνική γλώσσα, την ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδος. Παράλληλα τόνωνε σε συναντήσεις του με τους γονείς το Εθνικό τους φρόνημα και τους παρότρυνε να μάθουν Ελληνικά, όπως αναφέρει ο βιογράφος του.

Εμπόδια στον Βουλγαρικό επεκτατισμό ήταν :

Οι Έλληνες ιερείς, που ήταν αφοσιωμένοι στο Πατριαρχείο

Οι Έλληνες δάσκαλοι, και

Τα ένοπλα αντάρτικα σώματα.

Στόχος των Κομιτατζήδων ήταν η εξόντωσή τους.

Το 1903 ο αρχικομιτατζής Ντόντσιος με τρομοκρατικές πράξεις ανάγκασε τον ιερέα του χωριού Μπογορίτσα Κυριάκο Αργυρίου, που καταγόταν από το Στάρτσοβο, να προσωρήσει στην Εξαρχία. Την ίδια χρονιά δολοφόνησε τον ιερέα και το δάσκαλο Περικλή Αστεριάδη του Κρουσόβου. Στην ευρύτερη περιοχή Μελενίκου δολοφονούνταν σωρηδόν αθώοι Πατριαρχικοί. Το Ελληνικό Προξενείο Σερρών για να αντιμετωπίσει την τρομοκρατική εγκληματικότητα των Κομιτατζήδων, εντείνει τις προσπάθειες για συγκρότηση ενόπλων Ελληνικών σωμάτων στις Σέρρες και κυρίως στην ευρύτερη περιοχή Μελενίκου. Παράλληλα “η τριμελής εκτελεστική επιτροπή Μελενίκου” συγκροτεί :

ένοπλες ομάδες αυτοάμυνας που ονομάστηκαν “Παντούρηδες”, δηλαδή (αυτοί που βρίσκονταν παντού και πολεμούσαν) με αρχηγό τον Γάιο Λαζάρου και στελέχη τους Μελενικιώτες : Γιούρη Μάνο, Μιχάλη Μανασσή, Αναστάσιο Πιτκούση, Στ. Φουρτούνα, Κωνσταντίνο Τσάκη και άλλους, και

“ομάδες αντισχισματικού αγώνα” οι οποίες προστάτευαν την πόλη και τα Πατριαρχικά χωριά Μελενίκου από τις Βουλγαρικές καταπιέσεις για ένταξη των κατοίκων, ιδιαίτερα της συνοικίας Ποταμού Μελένικου, στη Βουλγαρική Εξαρχία. Μέλη των ομάδων αυτών ήταν : Όθωνας και Θόδωρος Σιβάς, Γεώργιος και Δημήτριος Τοπολίγκας, Αναστάσιος Πιτκούσης και άλλοι.

Στο πολιορκημένο από τις συμμορίες του Ντόντσιου, Μπακάλτσιεφ, Παρθένωφ κ.λ.π. Στάρτσοβο, υπηρετεί από το 1900 ο Μελενικιώτης δάσκαλος Αντώνιος Πλουμής ο οποίος εκτός των εκπαιδευτικών καθηκόντων του είναι και σύνδεσμος του Ελληνικού Προξενείου Σερρών.

Το 1901 το Ελληνικό Προξενείο διόρισε στο Σταρτσοβο την 16χρονη Σερραία απόφοιτο του Παρθεναγωγείου Σερρών, Φωτεινή Αλατά. Η μικρή Σερραία άφησε τη σφραγίδα της στο Στάρτσοβο γιατί έγινε η ψυχή και ο σύμβουλος του χωριού.. Εκτός από το εκπαιδευτικό της έργο στο σχολείο, το Σάββατο μάζευε τους χωριανούς στην Εκκλησία και τους εξηγούσε το Ευαγγέλιο της Κυριακής με απλές Ελληνικές λέξεις για να τους διευκολύνει να μάθουν Ελληνικά. Με τη βοήθεια της μητέρας της Ευδοκίας, μάθαινε στις κοπέλες κέντημα, μαγείρεμα ελληνικών φαγητών, ελληνικά τραγούδια και χορούς.

Μαζί με το Μελενικιώτη συνάδελφό της Αντώνιο Πλουμή ενίσχυαν με πολεμοφόδια Ελληνικά αντάρτικα σώματα που περνούσαν από την περιοχή Σταρτσόβου. Τα πολεμοφόδια μεταφέρονταν από τις Σέρρες στο Πέτριτς μέσα σε ψάθες ή κοφίνια, κρυμμένα ανάμεσα σε λαχανικά κατά την εβδομαδιαία αγορά (το παζάρι). Από το Πέτριτς προωθούνταν σε δάσος κοντά στο Στάρτσοβο υπό την εποπτεία του μουσικοδιδάσκαλου Γεροβασιλείου Ευαγγέλου. (Ο Γεροβασιλείου δολοφονήθηκε 1-11-1907 από τους κομιτατζήδες). Μόλις ειδοποιούνταν οι δυο δάσκαλοι για την άφιξη των πολεμοφοδίων που ήταν σφαίρες, βραχύκαννοι γκράδες και περίστροφα, φορούσαν ειδικά πανωφόρια με εσωτερικές θήκες. Τα μεσάνυχτα μετέβαιναν στο δάσος, έκρυβαν τα πολεμοφόδια στα ρούχα τους και στο νεκροταφείο του χωριού, σε άδειους τάφους καμουφλαρισμένα τα έκρυβαν. Όταν ερχόταν στο Μπέλλες οι αντάρτικες ομάδες, του Μητρούση ή του Βλάχβεη, οι δυο δάσκαλοι τους υποδείκνυαν τους τάφους με τα όπλα. Στην ομάδα του Βλάχβεη υπηρετούσαν οι Μελενικιώτες : Μάνος, Τζεβελέκης, Τζιερόπουλος, Κήπος και άλλοι.

Οι Κομιτατζήδες συχνά εισέβαλαν στο Στάρτσοβο και με απειλές ζητούσαν να εκβουλγαριστεί, διότι για τους Κομιτατζήδες κάθε Βουλγαρόφωνος ήταν Βούλγαρος και κάθε Ελληνόφρονας (με Ελληνική συνείδηση δηλαδή) αλλά Σλαβόφωνος (Σταρτσοβίτες) ήταν πάλι Βούλγαρος. Αυτούς τους Ελληνόφρονες τους ονόμασαν Γραικομάνους. Γι’ αυτό αρχές του Δεκεμβρίου 1904, οι συμμορίτες του Ντόντσιου, Μπακάλιεφ, Παρθένωφ, εισέβαλλαν στο Στάρτσοβο και απαίτησαν με τρομοκρατικές ενέργειες από τους Γκραικομάνους προύχοντες του χωριού :

Να εκβουλγαριστεί το χωριό

Να βοηθήσουν οικονομικά το Κομιτάτο, και

Να διώξουν τους ιερείς και δασκάλους.

Συνεδρίασαν οι προύχοντες και αποφάσισαν με διπλωματικές υποσχέσεις να προσχωρήσουν τάχα στην Εξαρχία, να τους δώσουν χρήματα και να διώξουν τους δασκάλους Αντ. Πλουμή και Φωτ. Αλατά. Παράλληλα συνέταξαν επιστολή για άμεση βοήθεια στον Μητροπολίτη Μελενίκου Ειρηναίο Παντολέοντος. Την επιστολή εμπιστεύτηκαν στους δασκάλους για να την παραδώσουν στον παραλήπτη. Πράγματι οι Δάσκαλοι παρέδωσαν την επιστολή και μέχρι την ολοκλήρωση των ενεργειών του Μητροπολίτη ο μεν Αντ. Πλουμής έμεινε στο πατρικό του σπίτι, η δε Φ. Αλατά με τη χήρα μητέρα της φιλοξενήθηκε στο αρχοντικό του προύχοντα (τσιορπατζή)Κωνσταντίνου Δεσποτίδη, που ήταν αναπληρωτής Γραμματέας της Μητροπόλεως.

Ο Μακαριστός Ειρηναίος αυθημερόν, αναχώρησε έφιππος για τις Σέρρες παρά το δριμύ χειμώνα και παρουσιάστηκε στον Τούρκο Διοικητή Σερρών ζητώντας άμεση βοήθεια. Ο Τούρκος Διοικητής ανταποκρίθηκε αμέσως στο αίτημα και ανήμερα των Χριστουγέννων το χωριό περικυκλώθηκε από Τουρκικό στρατό και έτσι οι Σταρτσοβίτες γιόρτασαν με ηρεμία τα Χριστούγεννα. Στις 18-1-1905 ο Μητροπολίτης Ειρηναίος επισκέφθηκε το χωριό, φέρνοντας πίσω τη δασκάλα, λειτούργησε στον Άγιο Μηνά και με κήρυγμα εμψύχωσε τους κατοίκους. Η δασκάλα Φ. Αλατά συνέχισε το εκπαιδευτικό της έργο ενώ ο Αντ. Πλουμής παρέμεινε στο Μελένικο. Η Τουρκική μονάδα που ήρθε στο χωριό τα Χριστούγεννα του 1904 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Στάρτστοβο και έτσι οι Κομιτατζήδες δεν μπορούσαν να εισβάλουν στο χωριό. Αφήνιασαν όμως όταν έμαθαν την επιστροφή της δασκάλας η οποία με τις νουθεσίες της έκανε τους κατοίκους φλογερούς Πατριαρχικούς. Απείλησαν ότι θα δολοφονούσαν άμεσα τη δασκάλα.

Οι Σταρτσοβίτες μέχρι το τέλος του σχολικού έτους περιφρουρούσαν το σπίτι της και την ίδια. Το επόμενο σχολικό έτος 1905 – 1906 τοποθετήθηκε από τον Δεσπότη που την προστάτευε στο Δεμίρ – Ισσάρ (Σιδηρόκαστρο) για την ασφάλεια της ζωής της. Η θέση της όμως έμεινε κενή, διότι κανείς δεν αναλάμβανε να διδάξει στο χωριό από τον φόβο των Κομιτατζήδων. Επιτροπή Σταρτσοβιτών μεταβαίνει στο Μελένικο και με τη συμπαράσταση Μελενικιωτών προυχόντων απέσπασαν την υπόσχεση του Μητροπολίτη ότι το σχολικό έτος 1906 – 1907 η δασκάλα θα επέστρεφε στο χωριό.Για το σχολικό έτος 1905-1906 έστειλε ο Δεσπότης στο Στάρτσοβο την Μελενικιώτισσα δασκάλα Κομνηνή Πλουμή, ξαδέλφη του Αντώνιου Πλουμή η οποία δραστηριοποιούνταν στο χωριό όπως η συνάδελφος της Φ.Αλατά.

Το μένος όμως των Κομιτατζήδων εναντίον των Σταρτσοβιτών δεν μειώθηκε. Δεν μπορούσαν να εισβάλουν στο χωριό, μπορούσαν όμως να συνεχίσουν την τρομοκρατία τους στους αγρούς. Έτσι τον Ιούλιο του 1906 συνέλαβαν τους Σάββα και Νικ. Κυριακού, Στάθη και Κωνσταντίνο Ματρούνη και Γεώργ. Τσιμπάλη, ενώ φόρτωναν χόρτο στα ζώα για να το μεταφέρουν στο χωριό και τους κατακρεούργησαν με ξιφολόγχες, ενώ τον 18ετή Δημ. Κυριακού αφού τον ξυλοκόπησαν άγρια τον άφησαν ελεύθερο για να μεταφέρει στο χωριό το μήνυμά τους, ότι την ίδια τύχη των 5 δολοφονημένων συγχωριανών τους, θα είχαν όλοι οι κάτοικοι.

Τότε οι προύχοντες του χωριού σε συνεννόηση με το Ελληνικό Προξενείο και με τις οδηγίες του Μελενικιώτη Γάιου Λαζάρου (που δίδαξε το 1895 – 1896 στο Στάρτσοβο και ήταν μέλος της επιτροπής που οργάνωνε την ελληνική αντίσταση στην ευρύτερη περιοχή Μελενίκου) καθώς και την ηθική υποστήριξη της ΦΆλατά που επέστρεψε στο χωριό από τοΔεμίρ-Ισσάρ συγκρότησαν μυστική ομάδα αυτοάμυνας με αρχηγό τον Θεοδόσιο Γιάντσιου Καπετανόπουλο, που είχε το ψευδώνυμο Τότσκας. Στην ομάδα εντάχθηκαν οι τρεις γιοι του αρχηγού, ο Νίκος, ο Χρήστος και ο Σπάσης που ήταν μονόφθαλμος, καθώς και οι Μπελεβτζής, Περίγγος, Σμηλιάνης, Ραφτόπουλος (από το Σιαρπάνοβο), Κυριακός, Πασχάλης, Βακουφτσής και τα αδέλφια Πέτρος και Ηλίας Μπογορίτσας. Η δασκάλα Φ. Αλατά με τον τρόπο που ήξερε εφοδίασε την ομάδα με βραχύ-κανους γκράδες και σφαίρες.

Η ομάδα προχώρησε σε αντίποινα στα γύρω Βουλγαρικά χωριά. Ήταν ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής. Μεσα στο χωριο περιπολούσαν μικρές ένοπλες ομάδες αυτοάμυνας. Όταν οι κομιτατζήδες σκότωσαν στους αμπελώνες του Μελενίκου τον Ταμία της Δημογεροντίας Μελενίκου Γιούρη Μάνο κατ’ εντολή του Βούλγαρου παράγοντα Πότσκα από το χωριό Βουλγαροχώρι Βρανά το Ελληνικό Προξενείο Σερρών έδωσε εντολή στην ομάδα των Σταρτσοβιτών να εξοντώσει τον Πότσκα.Οδηγός της ομάδας ήταν Μελενικιώτης. Πράγματι έκαψαν όλη του την οικογένεια και τον ίδιο στο σπίτι του. Θα διερωτηθεί όμως κανείς. Οι Μελενικιώτες, δεν είχαν δικές τους ομάδες αντίστασης για να εκδικηθούν τον θάνατο του συμπατριώτη τους;

Στο Μελένικο εκτός από τα αντάρτικα σώματα του Βλάχβεη και Αϊβαλιώτη που μετακινούνταν συνέχεια μεταξύ Μελενίκου, Πέτριτς και Μπέλλες, δρούσε και ομάδα αυτοάμυνας που ονομαζόταν “Παντούρηδες” όπως προανέφερα.

Η ομάδα αυτή όπως η αντίστοιχη του Σταρτσόβου εφάρμοζε αντίποινα σε Βουλγάρικα χωριά της περιοχής. Οι γραπτές πηγές δεν αναφέρουν για ποιο λόγο δεν αντέδρασε η ομάδα Μελενίκου. Ίσως ήταν δεσμευμένη σε άλλη περιοχή.

Το Ελληνικό Προξενείο Σερρών εκτός από τις ένοπλες ομάδες αντίστασης και αυτοάμυνας οργάνωσε και μυστικές οργανώσεις με τη μορφή Συλλόγων που ήταν η ψυχή και το οπλοστάσιο της Ελληνικής άμυνας στην Ανατολική Μακεδονία. Οι Σύλλογοι αυτοί με το πρόσχημα της φιλανθρωπίας ή της αγάπης στη μουσική δρούσαν εθνικά. Στο Μελένικο υπό την αιγίδα του Μητροπολίτη συστάθηκε φιλανθρωπικός σύλλογος ανδρών με την επωνυμία Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου. Ο Σύλλογος ήταν νόμιμος με Δ.Σ. εκλεγμένο σε γενική συνέλευση των μελών καθώς και καταστατικό που εγκρίθηκε από την Τουρκική Διοίκηση το 1906. Τα καθήκοντα των μελών του Συλλόγου ήταν : να επανδρώνουν την ομάδα των “Παντούρηδων” από απώλειες, να εργάζονται ως οδηγοί στα αντάρτικα σώματα του Αϊβαλιώτη, Βλάχβεη, Παντούρηδων, της ομάδας των Σταρτσοβιτών του Γιάντσου, όταν δρούσαν στην περιοχή Μελενίκου, να κρύβουν τα πολεμοφόδια που έρχονταν από τις Σέρρες, καμουφλαρισμένα σε άδεια βαρέλια κρασιού φορτωμένα σε μουλάρια κλπ. Παντού όμως είτε σε πόλεμο είτε σε ειρήνη είναι απαραίτητη η παρουσία της γυναίκας που με το δικό της τρόπο συμβάλλει στην επιτυχία των διαφόρων δραστηριοτήτων. Έτσι στις 26 Απριλίου 1906 ημέρα γιορτής της Μεσοπεντηκοστής ο Μητροπολίτης Μελενίκου Ειρηναίος με το πρόσχημα της γιορτής προσκάλεσε με τους καβάσηδες (φύλακες) της Μητροπόλεως, όλες τις Μελενικιώτισσες στο Μοναστήρι των Ταξιαρχών που βρισκόταν στην κορυφή του φαραγγιού πάνω από το Παρθεναγωγείο για να τους μιλήσει. Μετά τη θεία λειτουργία, στο κήρυγμα τόνισε στις γυναίκες ότι ήταν επιτακτική ανάγκη να βοηθήσουν τους άντρες του Συνδέσμου Ευελπίδων Μελενίκου στον Μακεδονικό Αγώνα. Οι Μελενικιώτισσες δέχθηκαν να βοηθήσουν και μπροστά στην εικόνα της Παναγίας της Θεοσκέπαστης, ορκίστηκε το πρώτο Δ.Σ. της γυναικείας Φιλανθρωπικής Αδελφότητας Μελενίκου με την επωνυμία ΑΡΜΟΝΙΑ. Το καταστατικό της Αδελφότητας εγκρίθηκε το 1909 από την Τουρκική Διοίκηση. Τα μέλη της Αδελφότητας ίδρυσαν Υφαντουργείο όπου απασχολούνταν σύζυγοι, θυγατέρες κλπ. δολοφονηθέντων ή κακοποιηθέντων από τους Βούλγαρους Μελενικιωτών καθώς και Ελληνίδες γυναίκες από τα γύρω χωριά. Τα έσοδα από την πώληση των υφαντών μοιραζόταν : ένα μέρος για φιλανθρωπία, ένα μέρος για αγορά πρώτων υλών, και το μεγαλύτερο μέρος για τις ανάγκες του Μακεδονικού Αγώνα. Επίσης μέλη της Αδελφότητας φυγάδευαν μεταμφιεσμένους σε γυναίκες καταζητούμενους Μακεδονομάχους από την κεντρική εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο μοναστήρι του Σπηλαίου (Αγίας Ζώνης) που ήταν κτισμένο στην κορυφή λόφου και επικοινωνούσε με τον Άγιο Νικόλαο με υπόγεια σήραγγα. Επίσης φυγάδευσαν στις Σέρρες παλικάρια του Κατεχάκη μεταμφιεσμένα σε γυναίκες που συνόδευαν μια υποτιθέμενη νύφη που θα παντρευόταν στις Σέρρες.

Εκτός των φιλανθρωπικών συλλόγων προανέφερα ότι ιδρύθηκαν και φιλόμουσοι σύλλογοι με τους ίδιους εθνικούς σκοπούς. Το 1905 ιδρύθηκε στις Σέρρες ο ΟΡΦΕΑΣ ενώ το Δεκέμβριο του 1908 η Μελενικιώτισσα δασκάλα μουσικής Μαρ. Θεοφάνους ίδρυσε στο Στάρτσοβο Φιλόμουση Αδελφότητα “δια την διανοητικήν ανάπτυξη της κοινότητας και τη σύσταση Αναγνωστηρίου” όπως αναφερόταν στο καταστατικό. Ήταν όμως και η Αδελφότητα αυτή άλλη μια μυστική εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση. Το έτος αυτό, με τη σθεναρή αντίσταση των ανταρτικών σωμάτων και των ομάδων αυτοάμυνας Μελενίκου, Σταρτσόβου κ.λ.π. όλα έδειχναν ότι ο αγώνας θα τελείωνε υπέρ των Ελλήνων. Το έργο της Ελληνικής άμυνας όμως ανέκοψε η επανάσταση των Νεότουρκων που με τη διακήρυξη του Συντάγματος (Ιούλιος 1908) χορηγούσε αμνηστία σε όλους τους αντάρτες, ανεξαρτήτου Εθνικότητας, με το σύνθημα “Ισότης, Αδελφόσύνη, Ελευθερία”. Μέχρι τα τέλη Ιουλίου 1908, 26 Ελληνικά αντάρτικα σώματα και 55 Βουλγάρικα κατάθεσαν ΤΥΠΙΚΑ τον οπλισμό τους στις Τουρκικές αρχές. Σε έκθεση όμως του Γερμανικού Προξενείου Θεσσαλονίκης (7-8-1908) αναφέρεται ότι οι Βούλγαροι κομιτατζήδες φρόντισαν να κρύψουν μεγάλο μέρος του οπλισμού τους σε ορεινά κρησφύγετα. Ενώ στην αρχή φάνηκε ότι με την επικράτηση των Νεότουρκων θα καλυτερέψει κάπως η θέση των Ελλήνων, αργότερα ξέσπασε άγρια εκστρατεία εκτουρκισμού των Ελλήνων από Τουρκικές συμμορίες. Έτσι οι Έλληνες είχαν να αντιμετωπίσουν και τις Τουρκικές και τις Βουλγαρικές συμμορίες. Ο περιβόητος Σαντάνσκι με την ομάδα του συνεργάστηκε με τον Τούρκο Διοικητή του Γ’ Σώματος Στρατού Θεσσαλονίκης και μαζί πορεύτηκαν στην Κωνσταντινούπολη για την ανατροπή του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ.

Σε αντάλλαγμα οι Νεότουρκοι τον διόρισαν Τοπάρχη (πολιτικό Διοικητή) Μελενικου, ενώ υπήρχε και Τούρκος στρατιωτικός Διοικητής. Το 1910 στην ευρύτερη περιοχή Μελενίκου συνεργάστηκαν στενά Βούλγαροι κομιτατζήδες και Νεότουρκοι. Μέσα στην πόλη του Μελενίκου ευηπόληπτοι πολίτες δολοφονούνταν εν ψυχρώ είτε από Βούλγαρους συμμορίτες είτε απο Νεότουρκους. Ο Μητροπολίτης Μελενίκου Αιμιλιανός σε επιστολή του στις Τουρκικές αρχές στην Κωνσταντινούπολη ζητά να τιμωρηθούν οι υπαίτιοι των δολοφονιών καθώς και οι υπάλληλοι της Τουρκικής Διοίκησης Μελενίκου για την αδράνειά τους στις προαναφερόμενες δολοφονίες. Στο Στάρτσοβο υπό την αιγίδα της ομάδας του Γιάντσιου η οποία τυπικά είχε διαλυθεί ουσιαστικά όμως δρούσε και ήταν ο φόβος και ο τρόμος της περιοχής δεν συνέβησαν τρομοκρατικές ενέργειες ούτε από Τούρκους ούτε από Βούλγαρους, εκτός από κάποιες συκοφαντίες Βουλγάρων κομιτατζήδων προς την Τούρκικη Υποδιοίκηση Πέτριτς για υπόθαλψη ενόπλων Ελληνικών ομάδων που αποδείχθηκαν ψεύτικες.Οι Σταρτσοβ’ιτες με το ευρ’υ δ’ικτυο κατασκοπείας που ε’ιχαν,’εμαθαν για την Τουρκική ομ’αδα που ερχόταν στο χωριό για έρευνα και έκρυψαν τον οπλισμό σε άδειους τάφους του Νεκροταφείου.

Στο Μελένικο στο τέλος του 1911 η κατάσταση ήταν τραγική, λόγω των κακουργηματικών πράξεων των Βουλγάρων.

Στο Στάρτσοβο το 1911 αποχώρησε από την ενεργό εκπαιδευτική υπηρεσία λόγω γάμου η δασκάλα Φ. Αλατά η οποία υπηρέτησε στο χωριό επί μία δεκαετία. Η υπέροχη αυτή Ελληνίδα τίμησε και δόξασε όσο λίγοι, τον Ελληνισμό, την Ορθοδοξία και την Ελληνική Παιδεία. Η σύζυγος του ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα Παύλου Μελά με επιστολή της την συνεχάρη για το Εθνικό της έργο, ενώ η Ακαδημία Αθηνών το 1958 της απένειμε βραβείο αρετής και αυτοθυσίας.

Στις αρχές του 1912 ο Σαντάνσκι για να αυξήσει τον αριθμό των Βουλγάρων στην πόλη του Μελενίκου απαίτησε από τις Τουρκικές αρχές την παραχώρηση οικοπέδων μέσα στο Μελένικο για να κτιστεί Βουλγάρικη Εκκλησία και σχολείο. Οι Τουρκικές αρχές του παραχώρησαν οικόπεδα στη συνοικία Αρμενιά, που δεν είχαν επαρκείς τίτλους ιδιοκτησίας. Αργότερα κατά την μετοίκηση βρέθηκαν οι τίτλοι στο αρχείο της Μητροπόλεως. Οι Μελενικιώτες άμεσα αποφάσισαν να αγοράσουν τα οικόπεδα και να πληρώσουν τους κτηματικούς φόρους, μετά από γενναίο μπαξίσι στους Τούρκους υπαλλήλους της Διοίκησης. Ωστόσο οι Βούλγαροι εργάτες αγόρασαν οικοδομικά υλικά και άρχισαν την ανοικοδόμηση. Τότε με παρότρυνση του Προέδρου του Συνδέσμου Ευελπίδων Μελενίκου Γ. Σφήκα, του Γάιου Λαζάρου και άλλων μελών του Συνδέσμου Ευελπίδων Μελενίκου, οι γυναίκες της Αδελφότητας ΑΡΜΟΝΙΑ με αρχηγό την πρόεδρο Ευαγγ. Παπανούσκα, και τα μέλη του Δ.Σ. Σωκρατίδου Δέσποινα, Βασιλική Σφήκα, Καλλιόπη Μήτραινα, ανέλαβαν να σταματήσουν τις οικοδομικές εργασίες μεταβαίνοντας στο χώρο και σκορπίζοντας τα οικοδομικά υλικά. Συνελήφθησαν από τους Τούρκους και μετά από συνοπτική δίκη φυλακίστηκαν.

Σε απάντηση του προαναφερθέντος γεγονότος ο Σαντάνσκι κήρυξε εμπορικό αποκλεισμό σε ορισμένα καταστήματα της αγοράς Μελενίκου και απαγόρευσε στους Βούλγαρους να ψωνίζουν από αυτά. Επίσης απαγόρευσε στους Βούλγαρους εργάτες να εργάζονται στη συγκομιδή των σταφυλιών, με μεγάλο κίνδυνο για την οικονομία του Μελενίκου που στηριζόταν στην σταφυλοπαραγωγή.Οι Σταρτσοβ’ιτες όμως ανταποκρινόμενοι στο αίτημα των Μελενικιωτών για την αποκομιδή των σταφυλιών,αψήφισαν το εμπαρκο του Σαντάνσκι και εργάστηκαν στους αμπελώνες αντικαθιστώντας τους Βούλγαρους εργάτες. Στα μέσα του 1912 η Ελληνική διπλωματία χαρακτήρισε την κατάσταση στο Μελένικο εξαιρετικά έκρυθμη, εξαιτίας του μαρασμού της οικονομίας και των συνεχιζόμενων δολοφονιών. Στα μέσα Αυγούστου 1912 η οικονομική κατάσταση ήταν τέτοια που οι δάσκαλοι των σχολείων Μελενίκου δεν πληρώθηκαν για το προηγούμενο διδακτικό έτος 1911 – 1912. Με ενέργειες όμως του Μητροπολίτη πληρώθηκαν τον Σεπτέμβριο από το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών.

Το έτος 1912 στο Βαλκανικό χώρο, οι Σέρβοι, Μαυροβούνιοι και Βούλγαροι σύναψαν μεταξύ τους συμμαχία για την αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού. Αλλά από την πρώτη κιόλας μέρα του Βαλκανοτουρκικού πολέμου φάνηκε ο Βουλγαρικός επεκτατισμός. Μετά την ήττα των Τούρκων στα στενά της Κρέσνας, ο Βούλγαρος στρατηγός Θεοδώρωφ, δια μέσου της κοιλάδας του Στρυμόνα, κατευθυνόμενος προς Θεσσαλονίκη, με στόχο την κατάληψή της, παρέκαμψε και με αιφνιδιασμό κατέλαβε το Μελένικο στις 24-10-1912. Εν τω μεταξύ συνεχίζονταν οι δολιοφθορές και οι δολοφονίες των Μελενικιωτών από τους Βούλγαρους. Οι απελπισμένοι κάτοικοι του Μελενίκου αναρωτιόνταν. Πότε θα έρθει ο λυτρωμός; Πότε η μητέρα Ελλάδα θα ενεργοποιούνταν; Η κήρυξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου με τη συμμετοχή της Ελλάδας έδωσε χαρά και ελπίδα στους Μελενικιώτες. Τον Μάιο 1913 υπογράφτηκε ειρήνη μεταξύ των αντιπάλων. Τον Ιούνιο όμως του 1913 ξέσπασε ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος που τον προκάλεσαν οι Βούλγαροι με την επεκτατική συμπεριφορά τους. Στα μέσα Ιουνίου 1913 ο Ελληνικός στρατός ξεκίνησε την νικηφόρα προέλασή του προς Βορρά, ελευθερώνοντας το Δεμίρ – Ισσάρ (Σιδηροκάστρο), το Στάρτσοβο, όπου οι κάτοικοί του με φρενήρη ενθουσιασμό υποδέχθηκαν τους νικητές και αυθόρμητα 83 νέοι Σταρτσοβίτες κατετάγησαν εθελοντές στον Ελληνικό στρατό ως μάχιμοι αλλά και ως οδηγοί – ανιχνευτές. Ο ακραιφνής ‘Ελληνας ιερ’εας του χωριού παπα-Κυριάκος Σαμαρίδης όταν Έλληνας Εύζωνος θ’ελησε να του ασπαστεί το χέρι αυτ’ος τον αγκάλιασε κλαίγοντας και φίλησε το Εθνόσημο του πηλικίου του. Η νικηφόρα πορεία των Ελλήνων συνεχίστηκε και στις 30 Ιουνίου 1913 λόχος Ευζώνων με επικεφαλής τον ήρωα Βελισσαρίου μπήκε ελευθερωτής στο Μελένικο. Οι Μελενικιώτες προύχοντες (Τσιορμπατζήδες) για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους στους ελευθερωτές πρόσφεραν στους αξιωματικούς πλούσια δώρα και στο βασιλιά Κωνσταντίνο, που είχε το στρατηγείο του 5 χλμ. έξω από το Μελένικο στο χωριό Λιμπούνοβο, μια αυτοκρατορική ράβδο και ένα αδαμαντοκόλλητο ξίφος, κληρονομικά κειμήλια των Βυζαντινών προγόνων τους. Βάσκανη μοίρα όμως ζήλεψε τη χαρά των απελευθερωμένων. Στις 28-7-1913 υπογράφτηκε ανακωχή μεταξύ των αντιπάλων και τα σύνορα της Ελλάδος ορίστηκαν μέχρι την οροσειρά του Μπέλλες. Οι Μελενικιώτες και οι Σταρτσοβίτες συγκλονίστηκαν. Μετά από σύσκεψη όλων των κατοίκων αποφασίστηκε η μετοίκηση στην Ελλάδα, υπό την προστασία του αποσυρόμενου Ελληνικού στρατού. Οι Σταρτσοβίτες, προτού φύγουν, λειτουργήθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Μηνά, φόρτωσαν στα μεταγωγικά του στρατού την εικόνα του προστάτη τους αγίου και ελάχιστα πράγματα από τα σπίτια τους και παρέδωσαν το χωριό στις φλόγες εκτός από την εκκλησία και το σχολείο. Μετά από μικρή περιπλάνηση στην Ελλάδα και προσωρινή εγκατάσταση στον Πλαταμώνα Πιερίας, εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην κάτω κοιλάδα του Στρυμόνα, στη δεξιά όχθη του ποταμού, μαζί με πρόσφυγες από τη Μπογρόβιτσα, Πέτριτς κλπ. Το καινούργιο χωριό το ονόμασαν Βέτρινα και είναι το σημερινό Ν. Πετρίτσι Την θαυματουργ’η εικ’ονα του προστάτη τους Αγίου Μηνά την τοποθέτησαν στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρ’ιου Ν Πετριτσ’ιου ‘οπου βρίσκεται μέχρι σήμερα Στις 11 Νοεμβριου ημερα γιορτης της μνημης του Αγίου Μηνά και την επόμενη πραγματοποιούνται ποικίλες εκδηλώσεις στο Ν.Πετρίτσι.

Οι Μελενικιώτες πριν τη μετοίκηση, άνοιξαν τις κάνουλες των κρασοβάρελών τους και ο χείμαρος που διασχίζει μέχρι και σήμερα το Βουλγάρικο Μέλνικ, βάφτηκε κόκκινος από το κρασί που έρεε από τις αποθήκες κρασιού που βρισκόταν στις πλαγιές του φαραγγιού, όπου ήταν κτισμένο το Μελένικο. Συσκεύασαν σε σακιά όλα τα ιερά σκεύη των εκκλησιών, καθώς και τις εικόνες, ενώ ιερείς συνόδευσαν μαζί με ομάδα στρατιωτών ως την Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, Βυζαντινά κειμήλια, κρυμμένα σε σιδερένια κιβώτια. Τα κειμήλια ήταν : 4 χειρόγραφα Ευαγγέλια 13ου, 16ου και 18ου αιώνα, ένας αρχιερατικός σάκος τους 18ου αιώνα θαύμα κεντητικής που ανήκε στον Μητροπολίτη Ιωαννίκιο, την επισκοπική του μήτρα, τη ράβδο του, 2 επιγονάτια και 2 ασημένιους σταυρούς. Τα σιδερένια κιβώτια φυλάχτηκαν σε αποθήκη της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης. Αργότερα συντηρημένα εκτέθηκαν τα μεν χειρόγραφα στο τμήμα χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών, τα δε άμφια, η μήτρα, η ράβδος και οι σταυροί στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Από το 2010 ο αρχιερατικός σάκος και τα παρελκόμενά του εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Μετά την αποχώρηση των Βυζαντινών κειμηλίων, οι πρόσφυγες πλέον Μελενικιώτες φόρτωσαν σε μεταγωγικά του Στρατού λίγα πράγματα από τα σπίτια τους, και:

το αρχείο του κληροδοτήματος Αν. Παλατίδη, μεγάλου Ευεργέτη των Ελληνικών σχολείων Μελενίκου και μετά τη μετοίκηση στο Δεμίρ – Ισσάρ (Σιδηρόκαστρο) των σχολείων της προαναφερόμενης πόλης

το αρχείο των δυο Φιλανθρωπικών Σωματείων, Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου και Αδελφότητας Αρμονία, και

το αρχείο του “Κοινού Μελενίκου” που ήταν ένα δημοκρατικό σύστημα αυτοδιοικήσεως των σκλαβωμένων από τους Τούρκους Μελενικιωτών. Το 1813 ψηφίστηκε σε συνέλευση των πολιτών το καταστατικό του Κοινού Μελενίκου. Το καταστατικό αυτό που είχε τίτλο “Σύστημα ή διαταγαί Κοινού – Μελενίκου” , Κοινό σημαίνει κοινωνία, ήταν το πρώτο που εφαρμόστηκε επί Τουρκοκρατίας στην Μακεδονία και ήταν το πρότυπο ρυθμίσεων της τοπικής αυτοδιοίκησης για πολλές Ελληνικές Κοινότητες όπως της Σμύρνης, της Χίου, της Κέρκυρας και άλλες.

Όλοι οι πρόσφυγες στα μέσα Αυγούστου του 1913 εγκαταστάθηκαν στο Δεμίρ – Ισσάρ (Σιδηροκάστρο) διότι ισχυροί οικογενειακοί και επαγγελματικοί δεσμοί ένωναν τους Μελενικιώτες και Σιδηροκαστρινούς. Η θαυματουργή εικόνα της Αγίας Ζώνης ήρθε στο Σιδηρόκαστρο τον Σεπτέμβριο του 1913, διότι αυτός που ανέλαβε την μεταφορά της, Κυριάκος Παζιώνης, φοβούμενος ότι πιθανόν να κλαπεί από τους Βούλγαρους, πήγε τον Αύγουστο στη Στρώμνιτσα και μετά την προσωρινή εγκατάσταση των συμπατριωτών του ήρθε το Σεπτέμβριο στο Σιδηροκάστρο. Μέχρι 1933 ο Παζιώνης φιλοξενούσε την εικόνα στο σπίτι του.Όταν την ίδια χρονιά αποπερατώθηκε η επέκταση του ναού του Αγίου Δημητρίου Σιδηροκάστρου οι δύο Μελενικιώτικοι Σύλλογοι κατέθεσαν αίτημα στον Μητροπολίτη Βασίλειο η εικόνα να φιλοξενηθεί στον προαναφερόμενο ναό διότι η τοποθεσία και το εσωτερικό του ναού θύμιζε τον ναό της Παναγιάς της Σπηλιώτισσας στο Μελένικο.Μετά από πολλές συσκέψεις Μητροπολίτου και Δ.Σ των Μελενικιωτικών Συλλόγων αποφασίστηκε η εικόνα να μεταφερθεί πανηγυρικά στο ναό του Αγίου Δημητρ’ιου ανήμερα της γιορτής της καταθέσεως της τιμίας ζώνης της Θεοτόκου .Ηεικόνα φιλοξενείται από τότε εκεί και η γιορτή της Αγίας Ζώνης είναι η πάνδημη γιορτή και κεντρική πανήγυρι του Σιδηροκάστρου.

Τα 2 Μελενικιώτικα σωματεία Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου και Αρμονία με την εποπτεία του Εκπαιδευτικού Γάιου Λαζάρου βοήθησαν παντοιοτρόπως τους πρόσφυγες συμπατριώτες τους, στη νέα πατρίδα.

Οι Μελενικιώτες και οι Στραρτσοβίτες μεγαλούργησαν στις νέες τους πατρίδες και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να προσφέρουν πολιτισμό στις τοπικές κοινωνίες που ζουν.

Κάνοντας μια σύντομη ανασκόπηση όλων όσων αναφέρθηκαν στη σημερινή διάλεξη, διαπιστώνουμε ότι ήταν αρκετοί οι δεσμοί των Σταρτσοβιτών και των Μελενικιωτών. Δηλαδή:

Ήταν ακραιφνείς Έλληνες και Ελληνίδες και αγαπούσαν με πάθος την Ορθοδοξία, το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον Ελληνισμό.

Ήταν λάτρεις της Ελληνικής Παιδείας και της Ελληνικής παράδοσης.

Συνεργάστηκαν άρρηκτα κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα.

Με γενναιότητα αντιμετώπισαν την Βουλγαρική σχισματική τρομοκρατία.

Οι Μελενικιώτισσες και οι Σταρτσοβίτισσες ήταν εξίσου γενναίες και τολμηρές με τους άντρες. Οι Μελενικιώτισσες του Δ.Σ. της Αδελφότητας ΑΡΜΟΝΙΑ αντιμετώπισαν με θάρρος και τόλμη τους Βούλγαρους οικοδόμους και Τούρκους στρατιωτικούς κατά τις οικοδομικές εργασίες ανέγερσης Βουλγάρικου σχολείου και εκκλησίας στο Μελένικο. Οι Σταρτσοβίτισσες και κατά την διάρκεια του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα αλλά και μετά οπλοφορούσαν (είχαν κρυμμένα περίστροφα στις φούστες τους) για να αντιμετωπίσουν τους Κομιτατζήδες εισβολείς, και

Δεν ξέχασαν τις αλησμόνητες χαμένες πατρίδες. Συχνά κάνουν προσκυνηματικές επισκέψεις στον τόπο των προγόνων τους. Στις νέες πατρίδες αναβιώνουν τα ήθη και τα έθιμα των χαμένων πατρίδων για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.

Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενίκου και Αδελφότητα Γυναικών "Η Αρμονία"

Ευδοκία Καλαφατοπούλου – Φουρτούνα