Όσιος Θεοφάνης ο Ομολογητής της Συγριανής, 12 Μαρτίου

 Θεόφανες, φάνηθι πιστοῖς προστάτης,

Τιμῶσι πιστῶς σὸν μετ' εἰρήνης τέλος,

Δωδεκάτῃ φθινύθοντος ἀπῆρε βίου Θεοφάνης.

Ο Όσιος Θεοφάνης ο Ομολογητής,ς (περ. 760 - 12 Μαρτίου 817 ή 818 ήταν Βυζαντινός μοναχός (ηγούμενος) και χρονογράφος, υπέρμαχος της εικονολατρίας.

Γεννήθηκε περί το 760 μ.Χ. και καταγόταν από πλούσια και αριστοκρατική γενιά. Έμεινε ορφανός από τον πατέρα του Ισαάκ και τον μεγάλωσε η μητέρα του Θεοδότη. Παντρεύτηκε σε νεαρή ηλικία, χωρίς να το θέλει, και έζησαν με τη σύζυγό του Μεγαλώ (μετέπειτα μοναχή Ειρήνη) για 8 χρόνια εν παρθενία. Κατόπιν συμφώνησαν με τη σύζυγό του (στα χρόνια της βασιλείας Ειρήνης της Αθηναίας και του υιού της Κωνσταντίνου) να ακολουθήσουν και οι δύο το μοναχικό βίο.

Έλαβε το μοναχικό σχήμα στο μοναστήρι Πολίχινον (ή Πολυχρόνιον) στο όρος Σιγριανή, κοντά στην Κύζικο, στην μικρασιατική πλευρά της θάλασσας του Μαρμαρά, όπου αργότερα έγινε ηγούμενος.

Ο Ναός της του Θεού Σοφίας στη Νίκαια της Μικράς Ασίας, όπου συνήλθε η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος το 787.

Πήρε μέρος στις εργασίες της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου στη Νίκαια της Βιθυνίας, στο Ναό της Αγίας Σοφίας, το 787 μ.Χ., κατόπιν αίτησης του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ταρασίου, όπου αποφασίστηκε η αναστήλωση των εικόνων και η καταδίκη της Εικονομαχίας.

Μετά την επιστροφή του, στο μοναστήρι της Σιγριανής εγκατέστησε άλλον ηγούμενο κι αυτός ίδρυσε άλλο μεγαλύτερο μοναστήρι, το επονομαζόμενο του Μεγάλου Αγρού στη μικρασιατική νήσο Καλώνυμο ή Καλόλιμνο (στη θάλασσα του Μαρμαρά), στο οποίο και έγινε ηγούμενος. Παράλληλα ασχολήθηκε με τη συγγραφή, την καλλιγραφία και την αντιγραφή κωδίκων.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λέοντα Ε’ με την επανέναρξη των εικονομαχικών διώξεων ο Θεοφάνης, που ήταν σοβαρά άρρωστος στα νεφρά, κλείστηκε στη φυλακή δύο χρόνια για τα εικονολατρικά του φρονήματα και κατόπιν εξορίστηκε από τους εικονομάχους στη Σαμοθράκη όπου και πέθανε το 815 ή κατ'άλλους το 818.

Ανακηρύχτηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται στις 12 Μαρτίου.

Έργο

Το πιο γνωστό του έργο είναι η Χρονογραφία, η εξιστόρηση δηλαδή των ιστορικών γεγονότων από την εποχή της ανάρρησης του Διοκλητιανού το 284 μ.Χ. έως και την πτώση του Μιχαήλ Α΄ (813 μ.Χ). Το έργο του, γραμμένο από την οπτική γωνία των εικονόφιλων, αποτελεί τη σημαντικότερη ιστορική πηγή γι' αυτή την ιστορική περίοδο.

Λειτουργικά κείμενα

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος πλ. δ’.

Ὀρθοδοξίας ὁδηγέ, εὐσεβείας Διδάσκαλε καί σεμνότητος, τῆς Οἰκουμένης ὁ φωστήρ, τῶν Μοναζόντων θεόπνευστον ἐγκαλλώπισμα, Θεοφάνη σοφέ, ταῖς διδαχαῖς σου πάντας ἐφώτισας, λύρα τοῦ Πνεύματος. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.

Έτερον Ἀπολυτίκιον

Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.

Θεῶ τῷ ἐν σώματι, ἐπιφανέντι ἠμίν, ὁσίως ἐλάτρευσας δι' ἐνάρετου ζωῆς, Θεόφανες Ὅσιε, πᾶσαν γὰρ τὴν προσοῦσαν, ὕπαρξιν ἀπορρίψας, ἄθλους ὁμολογίας, τὴ ἀσκήσει συνάπτεις, ἐντεῦθεν δι' ἀμφοτέρων, φαίνεις τοὶς πέρασι.

Κοντάκιον

Ἦχος β’. Τά ἄνω ζητῶν.

Ἐξ ὕψους λαβών, τὴν θείαν ἀποκάλυψιν, ἐξῆλθες σπουδῇ, ἐκ μέσου τῶν θορύβων, καὶ μονάσας Ὅσιε, τῶν θαυμάτων εἴληφας τὴν ἐνέργειαν, καὶ προφητείας χάρισμα, συμβίου καὶ πλούτου στερούμενος.

Έτερον Κοντάκιον

Ἦχος πλ. β’. Τὴν ὑπὲρ ἡμῶν.

Τῆς ζωαρχικῆς, τοῦ Λόγου θεοφανείας, σκεῦος ἐκλεκτόν, Θεόφανες καὶ θεράπων, τῷ ἐνθέῳ σου βίῳ, θεόφρον γενόμενος, τὴν Εἰκόνα τὴν ἐνσώματον, τοῦ Χριστοῦ σεπτῶς ἐτίμησας, ὁμιλήσας πολλαῖς θλίψεσιν· ἀνθ’ ὧν θαυμάτων πηγήν, εἴληφας ἐκ Θεοῦ.

Μεγαλυνάριον

Τῆς θεοφανείας τῆς μυστικῆς, βίῳ ὑπερτέρῳ, θησαυρίσας τὴν μετοχήν, θέσει ἐθεώθης, Θεοφάνες θεόφρον, καὶ ὤφθης Ἐκκλησίας, στῦλος θεόφωτος.

Ὁ Οἶκος

Ἐπὶ τῆς γῆς μηδὲν προτιμήσας, ἠκολούθησας χαίρων τῷ καλοῦντί σε Χριστῷ, καὶ τὸν ζυγὸν αὐτοῦ ἔλαβες ἐπὶ τῶν ὤμων τῶν σῶν προθύμως, καὶ ἀνάπαυσιν εὗρες τῇ ψυχῇ σου, ἣν περ κἀμοὶ τῷ πτωχῷ καὶ ῥαθύμῳ κατάπεμψον τῷ λέγοντι, καὶ μηδόλως ἐκτελοῦντι, ἀλλ' ἔτι σχολάζοντι, ἐν τοῖς τοῦ βίου πράγμασι, καὶ θαυμάζοντι, πῶς πάντα ἔφυγες, συμβίου καὶ πλούτου στερούμενος.

Κάθισμα

Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.

Ζῆλον ἔνθεον προσκεκτημένος, δόγμα ἄθεον ἀπεβδελύξω, καὶ κινδύνοις πολυτρόποις ὡμίλησας, ὑπερορίαις ἀδίκως στελλόμενος, καὶ εὐσεβῶς παμμάκαρ τελειούμενος, Πάτερ Θεόφανες, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.