Οι Γάλλοι και η Ελληνική Επανάσταση

Ο φιλελληνισμός απετέλεσε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρεύμα στην Γαλλία τον 18^ο και 19^ο αιώνα, που στήριξε την Επανάσταση του 1821 και τη σύσταση του σύγχρονου Ελληνικού κράτους.

Κατά τη διάρκεια του 18^ου αιώνα η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός έχουν δημιουργήσει ένα ρεύμα επιστροφής στην κλασσική Ελλάδα, η οποία αναγνωρίζεται πλέον ως η μητέρα του δυτικού πολιτισμού. Πολλοί επιστήμονες, αρχαιολόγοι, ιστορικοί, διανοούμενοι, άνθρωποι των τεχνών, ταξιδεύουν στην Ελλάδα ως περιηγητές ήδη από τα τέλη του 18^ου αιώνα και καταγράφουν στα αχνάρια του Παυσανία τον Ελληνικό πολιτισμό. Ιδιαίτερα εμβληματικό είναι το έργο του Γάλλου ακαδημαϊκού και πρέσβη της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, κόμη Σουαζέλ – Γκουφφιέ Choiseu l-Gouffier (1752-1817), με τίτλο: Voyage pittoresque de la Grèce.

Ο Σουαζέλ – Γκουφφιέ ήταν μαθητής του αρχαιολόγου και συγγραφέα Jean-Jacques Barthélemy, ο οποίος ενέπνευσε και τον Ρήγα Φεραίο στο έργο του για την Χάρτα.

Ο Σουαζέλ – Γκουφφιέ ανέλαβε στην πορεία το 1809 πρόεδρος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου, μίας μυστικής προεπαναστατικής εταιρείας στη Γαλλία με στόχο την πνευματική αναγέννηση και διαφώτιση των Ελλήνων και την προετοιμασία εξέγερσης εναντίον των Τούρκων. Η πιο σημαντική δράση του Ξενοδοχείου, ήταν η αποστολή 40.000 όπλων σε Έλληνες ορεινών περιοχών στην Ήπειρο, Μακεδονία και Πελοπόννησο. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο ίδιος ο Ναπολέων γνώριζε και στήριζε την δράση του Ξενοδοχείου.

Ο εμπνευστής του Ξενοδοχείου, και καταλύτης για την ίδρυσή του, φέρεται να είναι η Ελληνοκύπρια λόγια και διανοούμενη Ελισάβετ Σάντη Λουμάκη (ή Λομάκη) Σενιέ, σύζυγος του Γάλλου εμπόρου Σενιέ, και μητέρα των δύο φημισμένων Γάλλων ποιητών της εποχής, του μεγάλου νεοκλασικιστή Ανδρέα Μαρία Σενιέ (1762-1794), που καρατομήθηκε την παραμονή της πτώσης του Ροβεσπιέρου, και του Ιωσήφ Σενιέ (1764-1811). Στο διάσημο φιλολογικό σαλόνι της κυρίας Σενιέ ξεκίνησαν οι ζυμώσεις για την ίδρυση του Ξενοδοχείου.

Αξίζει να υπογραμμισθεί ότι στο Ξενοδοχείο συμμετείχε ο Έλληνας διπλωμάτης Γρηγόρης Ζαλύκης και ο Τσακάλωφ, ο οποίος το 1814 μετακόμισε από το Παρίσι στην Οδησσό, όπου το Ξενοδοχείο ουσιαστικά μετεξελίχθηκε στην Φιλική Εταιρεία.

To 1819 o φιλέλλην ζωγράφος Louis Dupre, επισκέπτεται την Ελλάδα και περιγράφει με ακρίβεια στιγμές της καθημερινότητας των Ελλήνων αλλά και τα πρώτα ηρωικά κατορθώματα των αγωνιστών του 1821.

Αλλά και πολλοί άλλοι Γάλλοι επιστήμονες προσέφεραν σημαντικό έργο στην Ελλάδα.

Το φύλλο της εφημερίδας Journal des Debats (Η Εφημερίδα των Δημοσίων Συζητήσεων) της 31 Αυγούστου 1821, αναφέρεται στο έργο του μεγάλου Γάλλου γεωγράφου, του Malte-Brun, ο οποίος κατέγραψε με λεπτομέρειες την γεωγραφία και όλα τα στοιχεία του πληθυσμού της Πελοποννήσου.

Το φύλλο της 27 Ιουλίου 1821 επίσης της εφημερίδας Journal des Debats αναφέρεται στο έργο ενός Γάλλου, ο οποίος κατέγραψε με λεπτομέρειες τα πολιτιστικά μνημεία της Αθήνας, εκφράζοντας φόβο για τις ζημίες που μπορούν να υποστούν κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις.

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η αποστολή Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος, 15.000 ανδρών υπό την αρχηγία του στρατηγού Maison στην Πελοπόννησο (1828 – 1833), με σκοπό την απομάκρυνση του Ιμπραήμ και την υλοποίηση της Συνθήκης του Λονδίνου του 1827, για τη σύσταση Ελληνικού κράτους.

Μέρος της αποστολής ήταν 17 Γάλλοι επιστήμονες, γνωστοί ως «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), οι οποίοι χαρτογράφησαν την Πελοπόννησο και τα νησιά του Αιγαίου, μελέτησαν τα αρχαία μνημεία και περιέγραψαν τα αποτελέσματα των ερευνών τους σε 6 βιβλία που παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την εποχή. Στην ομάδα αυτή συμμετείχε και ο αρχιτέκτων Guillaume Abel Blouet.

Έτσι λοιπόν κατά τις αρχές του 19ου αιώνα αναπτύσσεται στην κοινή γνώμη, η οποία λαμβάνει συστηματικά μία παιδεία εξόχως Ελληνοκεντρική, ένα κλίμα αγάπης για την Ελλάδα και τους Έλληνες που υποφέρουν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Το κλίμα αυτό κυριαρχεί στις τέχνες και περνά στη συνέχεια και στην πολιτική. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η εισήγηση στη Βουλή του 1816, του πολιτικού και μεγάλου φιλέλληνα Σατωβριάνδου, υπέρ της κατάργησης της δουλείας χριστιανικών πληθυσμών.

Η πρόταση αυτή, που υπερψηφίσθηκε, αναφέρεται στα δικαιώματα της ανθρωπότητας και τη διαγραφή της ντροπής στην Ευρώπη. Η μάστιγα της δουλείας και της αρπαγής Χριστιανών από Τούρκους αποτυπώθηκε με πολλούς τρόπους στην τέχνη. Τον τίτλο του φιλέλληνα τον οφείλει όμως ο Σατωβριάνδος κυρίως στο περίφημο «Υπόμνημα περί της Ελλάδος» (Note sur la Grėce, 1825), το οποίο αποτέλεσε φιλελληνικό μανιφέστο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.

Από τη στιγμή που η Ελληνική Επανάσταση έγινε γνωστή στη δυτική Ευρώπη, οι εφημερίδες άρχισαν να κατακλύζονται καθημερινά από ειδήσεις για τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις πολιτικές εξελίξεις.

Η Γαλλική εφημερίδα La Quotidienne (Η Καθημερινή) της 12 Ιουνίου 1822, αναφέρεται για παράδειγμα σε σφαγές Ελλήνων από Τούρκους, ανακοινώνει την απελευθέρωση της Αθήνας, κλπ. Το ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο είναι ότι η έγκυρη αυτή εφημερίδα, χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον όρο «Ελλάδα» για να αναφερθεί στην Πελοπόννησο και την Στερεά που έχουν ελευθερώσει οι Έλληνες.

Άλλο φύλλο της Γαλλικής εφημερίδας Gazette de France (Η Εφημερίδα της Γαλλίας) της 16 Ιανουαρίου 1827, αναφέρεται στον Γάλλο αξιωματικό Φαβιέρο και άλλους φιλέλληνες που πολεμούσαν στην Αττική.

Eνώ το φύλλο της 15 Ιουνίου 1827, περιγράφει τις διαπραγματεύσεις του Γάλλου διοικητή De Rigny, με τον Rachid Πασά για την προστασία των Αθηναίων.

Το έντονο αυτό ενδιαφέρον για την Επανάσταση του 1821 αποτυπώθηκε και στην λογοτεχνία.

Από το 1821, συγγράφηκαν και κυκλοφορούσαν διεθνώς περισσότερα από 2000 φιλολογικά έργα (ποιήματα, θεατρικά έργα, φυλλάδια ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου, κλπ.) που αναφέρονταν στην Επανάσταση των Ελλήνων, την οποία ύμνησαν γνωστοί ποιητές της εποχής. Όπως οι ακαδημαϊκοί Γκιρώ (Guiraud) και Καζιμίρ Ντελαβίν (Casimir Delavigne), ο Βίκτωρ Ουγκώ (Victor Hugo) και ο Αλφόνσος Λαμαρτίνος (Alphonse de Lamartine).

Στεκόμαστε σε δύο περιπτώσεις που αφορούν το Μεσολόγγι, το οποίο έδειξε στην κοινή γνώμη της Ευρώπης ότι η επική και ηρωική Ελλάδα των Θερμοπυλών ήταν ακόμη ζωντανή. Ενδεικτική είναι μία επιστολή του Ιταλού συνθέτη Pacini (ο οποίος ζούσε μόνιμα στο Παρίσι). Με αυτήν προσφέρει τα έσοδα από την πώληση του μουσικού του έργου για το Μεσολόγγι αντί ενός φράγκου ανά αντίτυπο, έτσι ώστε τα χρήματα να διατεθούν υπέρ της Ελληνικής Φιλανθρωπικής Επιτροπής, καθώς και την απάντηση της.

Ένα εμβληματικό δράμα σχετικά με το Μεσολόγγι, ήταν και το τρίπρακτο «η τελευταία ημέρα στο Μεσολόγγι». Αντίτυπο του έργου αυτού είχε περίοπτη θέση στην προσωπική βιβλιοθήκη του μέλους της βασιλικής οικογένειας Marie-Caroline de Bourbon-Sicile, δούκισσας του Berry (1798-1870).

Παράλληλα, στις αρχές της δεκαετίας του 1820, φιλοτεχνήθηκαν πολλά εικαστικά έργα με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση και τα δεινά των αγωνιζομένων Ελλήνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του νεαρού τότε ζωγράφου Ευγενίου Ντελακρουά (Eugene Delacroix), με τα συγκλονιστικά έργα του «Η καταστροφή της Χίου» και η «Η Ελλάδα επί των ερειπίων του Μεσολογγίου».

Ένας μεγάλος αριθμός ζωγράφων υλοποίησαν σειρά έργων σε λάδι, χαρτί, μέταλλο ή ταπισερί, που παρουσιάζουν αγωνιστές του 1821, σκηνές σύγκρουσης Ελλήνων με Τούρκους, Έλληνες πρόσφυγες, όρκο και αναχώρηση Έλληνα μαχητή, κλπ.

Η αλληλεγγύη προς τους Έλληνες εκδηλώθηκε όμως και σε πρακτικότερο επίπεδο, με τη σύσταση φιλελληνικών επιτροπών (κομιτάτων), στις οποίες συμμετείχαν διακεκριμένες προσωπικότητες της εποχής. Τα κομιτάτα προσέφεραν βοήθεια στους επαναστατημένους Έλληνες. Περιέθαλπαν τους πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στην Ευρώπη, διευκόλυναν με χρηματικά ποσά τη μετάβαση εθελοντών στην Ελλάδα και διοργάνωναν εράνους για τη συλλογή χρημάτων που αποστέλλονταν στην Ελλάδα ή χρησιμοποιούντο για την εξαγορά Ελλήνων αιχμαλώτων και σκλάβων.

Γάλλοι φιλέλληνες μέλη της πρώτης Γαλλικής επιτροπής με τίτλο «Εταιρεία Χριστιανικής Ηθικής» ήταν δυο γερουσιαστές. Ο πρόεδρός της, δούκας ντε λα Ροσφουκώ-Λιανκούρ (de la Rochefoucault-Liancourt) και ο δούκας ντε Μπρειγ (De Broglie – de Breuil), καθώς και βουλευτές και τραπεζίτες.

Στα μέλη της συμπεριλαμβάνονταν επίσης Έλληνες που ζούσαν στο Παρίσι, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής. Η επιτροπή διοργάνωνε εράνους στους οποίους συνεισέφεραν επώνυμοι, αλλά και απλοί άνθρωποι.

Τον Φεβρουάριο του 1825 ιδρύθηκε στο Παρίσι η «Φιλανθρωπική Επιτροπή υπέρ των Ελλήνων». Μια νέα φιλελληνική οργάνωση με πολύ ευρύτερους στόχους, η οποία απέβλεπε στη συλλογή χρημάτων με εράνους για την παροχή βοήθειας στους Έλληνες και στον στρατιωτικό τομέα. Παράλληλα, η «Εταιρεία της Χριστιανικής Ηθικής» συνέχισε να βοηθά, ιδιαίτερα στον τομέα της παιδείας, αναλαμβάνοντας την εκπαίδευση στη Γαλλία ορφανών Ελληνόπουλων και αποστέλλοντας το μέλος της και επιφανή εκπαιδευτικό Ντυτρόν (Dutrone) στην Ελλάδα, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην οργάνωση σχολείων. Στην έκθεσή μπορείτε να δείτε ένα ιδιαίτερα εμβληματικό πίνακα που απεικονίζει τον νεαρό γιό του πυρπολητή Κανάρη στο Παρίσι να εκπαιδεύεται από λόγιο.

Ανάλογη φιλελληνική κίνηση παρατηρήθηκε και σε άλλες πόλεις. Όπως στη Μασσαλία, στη Λυών και στο Στρασβούργο.

Τα κομιτάτα, και πολλά στελέχη της Γαλλικής κυβέρνησης ήταν σε διαρκή επαφή με τους Έλληνες. Ακολουθεί μία επιστολή του 1824 του Δημητρίου Υψηλάντη προς τον Υπουργό Δικαιοσύνης της Γαλλίας, από τον οποίο ζητά την υποστήριξη της Γαλλικής κυβέρνησης. Μάλιστα ο Υψηλάντης είχε ως στενό συνεργάτη τον Γάλλο φιλέλληνα Ολιβιέ Βουτιέ, ο οποίος πολέμησε ως συνταγματάρχης, και στη συνέχεια στρατηγός, του Ελληνικού στρατού στην κατάληψη της Τρίπολης και της Αθήνας, και βοήθησε στην χρήση πυροβολικού.

Το φιλελληνικό αυτό κλίμα είχε περάσει πλέον σε όλη την Γαλλική κοινωνία. Σχεδόν κάθε σπίτι είχε ένα ή περισσότερα αντικείμενα σχετικά με την Ελλάδα και τον αγώνα των Ελλήνων. Συχνά ένα μέρος από τα έσοδα από το εμπόριο των αντικειμένων αυτών χρηματοδοτούσε δράσεις υπέρ των Ελλήνων.

Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί περίπου 150 διαφορετικοί τύποι από μπρούτζινα επιτραπέζια ρολόγια με αγωνιστές του 1821 και σκηνές σχετικές με τον αγώνα των Ελλήνων.

Πολλών ειδών πορσελάνινα σερβίτσια με αντίστοιχη πληθώρα απεικονίσεων. Διακοσμητικά βάζα και πορσελάνινα αγαλματίδια, κουτιά αποθήκευσης, αλλά και επιτραπέζια παιχνίδια και βεντάλιες με φιλελληνικά θέματα που χρησιμοποιούσαν οι κυρίες στη Γαλλία. Όλα αυτά μπορείτε να τα δείτε στην έκθεση.

   

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μία αναμνηστική φιλελληνική βεντάλια από τη συναυλία της 28ης Απριλίου 1826 στο Vauxhall (βοξαλ) του Παρισιού, που αποτέλεσε κορυφαία στιγμή της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία και χαρακτηρίστηκε το κοσμικότερο γεγονός της εποχής. Όλες οι γνωστές κυρίες της αριστοκρατίας ανέβηκαν τότε στη σκηνή και τραγούδησαν για χάρη του ελληνικού λαού. Η μια όψη της βεντάλιας αναφέρει «Cantate chantée au concert du Vauxhall», και την επιγραφή: «A la Patrie. Mourons pour la défendre et vivons pour l’aimer». Αριστερά σημαία με σταυρό και δεξιά κέρας Αμαλθείας από το οποίο ρέουν τα έσοδα από τις γενναιόδωρες προσφορές των φιλελλήνων. Στην άλλη όψη αναφέρονται τα ονόματα των συντελεστών.

Η δράση των φιλελλήνων καταγράφεται σε ιδιαίτερα σημαντική επιστολή που στέλνει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στον γιό του Ιωάννη στις 8 Ιουλίου 1826, και μεταξύ άλλων αναφέρει «… μου γράφει ο πρόεδρος των κομιτάτων της Ευρώπης ότι να του γράψω να μου στείλει ότι θέλω, τροφάς, άρματα και ότι άλλο, φθάνει μόνο να κινούμεθα και ημείς και να μην κοιμούμεθα …».

Ίδρυση της πρώτης φιλελληνικής επιτροπής.

Στη Γαλλία, η πρώτη φιλελληνική επιτροπή ιδρύθηκε στο Παρίσι στις αρχές του 1823, στους κόλπους της «Εταιρείας της Χριστιανικής Ηθικής», με την ονομασία «Επιτροπή υπέρ των Ελλήνων προσφύγων στη Γαλλία». Μεταξύ των μελών της επιτροπής ήταν διακεκριμένες προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, φιλελεύθερων αποκλίσεων, όπως ο πρόεδρός της, δούκας ντε λα Ροσφουκώ-Λιανκούρ (delaRochefoucault-Liancourt), ο δούκας ντε Μπρολί (DeBroglie), και οι δυο τους γερουσιαστές, καθώς και βουλευτές και τραπεζίτες.

Στα μέλη της συμπεριλαμβάνονταν επίσης Έλληνες που ζούσαν στο Παρίσι, όπως ο Α. Κοραής, ο Κ. Σχινάς, ο Α. Βογορίδης και ο Δ. Φωτήλας. Η επιτροπή, σύμφωνα με τους σκοπούς της, θα κατέβαλλε προσπάθειες για την περίθαλψη και διοχέτευση στην Ελλάδα προσφύγων που είχαν καταφύγει στη Γαλλία έπειτα από τις τουρκικές σφαγές στη Μικρά Ασία και τη Χίο, και για τον σκοπό αυτό διοργάνωσε εράνους, στους οποίους συνεισέφεραν γνωστά πρόσωπα της εποχής, αλλά και απλοί άνθρωποι.