Όσιος Νικήτας ο Ομολογητής Ηγούμενος Μονής Μηδικίου, 3 Απριλίου

Ῥυσθεὶς βίου Νικήτας, ὡς στρουθὸς πάγης,

Πτεροῖς νοητοῖς ἵπταται πρὸς τὸν πόλον.

Νικήταν καλέουσι τρίτῃ ἐπὶ δῶρα θεοῖο.

Ο Όσιος Νικήτας ο Ομολογητής Ηγούμενος Μονής Μηδικίου που τιμάται στις 3 Απριλίου, ήταν ένας μοναχός που αντιτάχθηκε στη βυζαντινή Εικονομαχία.

Γενικα

Ο Νικήτας γεννήθηκε στη Βιθυνική Καισάρεια από ευσεβή οικογένεια. Η μητέρα του πέθανε οκτώ μέρες μετά τη γέννησή του και ο πατέρας του Φιλάρετος έγινε μοναχός. Το παιδί το μεγάλωσε η γιαγιά του. Από τα νεανικά του χρόνια ο Νικήτας εκκλησιαζόταν και ήταν μαθητής του ερημίτη Στεφάνου.

Σε σχετικά νεαρή ηλικία ο Νικήτας εντάχθηκε στο μοναστήρι του Μεδικίου (μονή Μηδικίου) όπου ο Νικηφόρος ήταν ηγούμενος (παρόμοιος με ηγούμενος). Το 790, μετά από επτά χρόνια στο μοναστήρι, ο Νικήτας χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Όταν ο Νικηφόρος αρρώστησε, ανέθεσε στον Νικήτα την καθοδήγηση του μοναστηριού και όταν πέθανε ο Νικηφόρος, ο Νικήτας εκλέχτηκε από τους μοναχούς ως ηγούμενος. Η ευσέβειά του ώθησε πολλούς άλλους να τον ακολουθήσουν στο μοναστήρι.

Δύο φορές φυλακίστηκε επειδή πήρε θέση κατά της αίρεσης της εικονομαχίας. Σύμφωνα με τους Ρώσους και Σέρβους «Συναξάρους», η θαρραλέα αντίθεσή του στους εικονομάχους είχε ως αποτέλεσμα την εξορία του, στις αρχές του 9ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Λέων Ε' ο Αρμένιος στο Βυζάντιο. Μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Λέοντα, ο Νικήτας αφέθηκε ελεύθερος, αλλά αντί να επιστρέψει στο Μεδίκιο αποσύρθηκε σε μια αυστηρή ζωή σε ένα μοναστήρι κοντά στην Κωνσταντινούπολη, όπου πέθανε το 824. Τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στη μονή Μεδικίου.

Υπάρχουν αρκετές μεσαιωνικές ζωές του Νικήτα. Το σημαντικότερο από αυτά είναι ο βίος του Θεοστέρικτου, ο οποίος αναφέρει ότι ήταν μαθητής του Νικήτα.

Στον Κανόνα του, που έγραψε ο Κωνσταντινουπολίτης ιερομόναχος, Άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος, ο βίος του Αγίου Νικήτα περιγράφηκε ως ασκητικός, θεοάρετος και γεμάτος ελεημοσύνη. Αναφέρεται ως θαυματουργός, με το χάρισμα της θεραπείας.

Αναφορές στον Άγιο Νικήτα έχουν βρεθεί σε παλαιά χειρόγραφα που προέρχονται από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και σε μέναια από τα Ορθόδοξα Πατριαρχεία Σερβίας και Ρωσίας. Μια εκκλησία, που χτίστηκε για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα, του αφιερώθηκε στο ελληνικό νησί της Λευκάδας.

Βιογραφικά στοιχεία και δράση

Η περίοδος της νεότητας

Ο Νικήτας γεννήθηκε στην Καισάρεια της Βιθυνίας.

Η γέννησή του χρονολογείται στο β΄ μισό του 8ου αιώνα και κατά 

πάσα πιθανότητα περίπου το 760. Έχασε τη μητέρα του σε πολύ μικρή ηλικία. Με τη φροντίδα του πατέρα του, του 

Φιλαρέτου, και της γιαγιάς του ο Νικήτας έλαβε τη βασική εκπαίδευση και στη συνέχεια υπηρέτησε ως νεωκόρος την τοπική 

εκκλησία.

Μοναχός και κληρικός

Πριν από το 801 ο Νικήτας αποφάσισε να αφοσιωθεί στο μοναχικό βίο και ακολούθησε τον κατά τα άλλα άγνωστο ερημίτη 

Στέφανο, από τον οποίο και έλαβε την κουρά. Στη συνέχεια έγινε δεκτός στη μοναστική κοινότητα του Αγίου Σεργίου,

δηλαδή στη μονή Μηδικίου στην Τρίγλεια της Βιθυνίας, από τον ηγούμενο και ιδρυτή της μονής Νικηφόρο Μηδικίου.

Έπειτα από πενταετή παραμονή και άσκηση στη μονή του Μηδικίου, ο Νικήτας χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον 

πατριάρχη Ταράσιο (784-806) και ανέλαβε βοηθός του ηλικιωμένου πλέον Νικηφόρου.

Ηγούμενος της μονής Μηδικίου

Το 813 ο Νικήτας ορίστηκε ηγούμενος της μονής Μηδικίου από το Νικηφόρο, ο οποίος απεβίωσε λίγο αργότερα. Ως 

συνεργάτης του προσκλήθηκε ο μοναχός Αθανάσιος από τη μονή Συμβόλου. Επί ηγουμενίας του Νικήτα η μονή Μηδικίου 

γνώρισε μεγάλη άνθηση και η μοναστική κοινότητα αριθμούσε 100 μοναχούς. Μετά την ανάρρηση στο θρόνο του 

εικονομάχου Λέοντος Ε' Αρμένιου (813-820) και την έναρξη της Β΄ περιόδου της Εικονομαχίας, ο Νικήτας αναδείχθηκε σε 

έναν από τους επιφανέστερους και θερμότερους υποστηρικτές της προσκύνησης των εικόνων. Το Δεκέμβριο του 814

μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, έπειτα από πρόσκληση του πατριάρχη Νικηφόρου Α' (806-815), για να λάβει μέρος στη 

σύνοδο των εικονόφιλων.

Η ομολογία της πίστης

Ομολογία – Εξορία – Συμβιβασμός

Την άνοιξη του 815 ο Νικήτας Μηδικίου προσκλήθηκε, όπως και άλλοι επιφανείς κληρικοί, από το Λέοντα Ε΄ στην 

Κωνσταντινούπολη, στο πλαίσιο της πολιτικής προσεταιρισμού των μελών της εικονόφιλης παράταξης. Ο Νικήτας επέμεινε 

σταθερά στις εικονόφιλες πεποιθήσεις του και οδηγήθηκε για το λόγο αυτό στη φυλακή. Αργότερα, το χειμώνα του 816,

εξορίστηκε στο φρούριο Μασαλαιών, έξω από την Κωνσταντινούπολη. Παρέμεινε πέντε ημέρες υπό περιορισμό, διότι στο 

μεταξύ ο αυτοκράτορας ακολούθησε περισσότερο ήπιες μεθόδους στην εφαρμογή της εκκλησιαστικής πολιτικής. Ο 

Νικήτας ανακλήθηκε από την εξορία στην Κωνσταντινούπολη, όπου του παραχωρήθηκε σχετική ελευθερία κινήσεων. Την 

άνοιξη του ίδιου έτους, εξαιτίας της αδιαλλαξίας του στο ζήτημα της προσκύνησης των εικόνων, φυλακίστηκε εκ νέου.

Ο Λέων Ε΄ όμως κατάφερε να πείσει το Νικήτα και τους λοιπούς φυλακισμένους εικονόφιλους να μεταλάβουν από τον 

εικονομάχο πατριάρχη Θεόδοτο (Μελισσηνό / Κασσιτερά, 815-821), παρουσιάζοντας τον τελευταίο ως προσκυνούντα τις 

ιερές εικόνες. Οι εικονόφιλοι μετάλαβαν τα Άχραντα Μυστήρια από το Θεόδοτο και ο Λέων, ως ένδειξη καλής θέλησης,

τους επέτρεψε να επιστρέψουν στις έδρες τους.

Ο Νικήτας μετέβη στην Προκόννησο και πιθανώς επέστρεψε για σύντομο διάστημα στη μονή Μηδικίου.

Η μετάνοια

Στη συνέχεια ο Νικήτας Μηδικίου μετανόησε για την υποχώρησή του να μεταλάβει από τον εικονομάχο Θεόδοτο, επανήλθε 

στην Κωνσταντινούπολη και εξακολούθησε να υπερασπίζεται με σθένος τις εικονόφιλες πεποιθήσεις του. Το θέρος ή το 

φθινόπωρο του 816 εξορίστηκε στο νησί της Αγίας Γλυκερίας στην Προποντίδα, θέση απέναντι από τη Νικομήδεια, υπό την 

επίβλεψη του Ανθίμου, ευνούχου αυτοκρατορικού επιτρόπου υπευθύνου για τις μονές της περιοχής. Στις αρχές του 821,

μετά την ανάρρηση στο θρόνο του Μιχαήλ Β' Τραυλού (820-829), ο Νικήτας ανακλήθηκε από την εξορία. Δεν επέστρεψε 

στη μονή Μηδικίου και το πιθανότερο είναι ότι μετέβη για σύντομο διάστημα στην Κωνσταντινούπολη, όπου συναντήθηκε 

με το Θεόδωρο Στουδίτη και τον πατριάρχη Νικηφόρο. Αργότερα εγκαταστάθηκε σε ησυχαστήριο στην ακτή του Βοσπόρου,

βορειοανατολικά της Κωνσταντινούπολης, μέχρι το θάνατό του.

Το τέλος

Ο Νικήτας απεβίωσε στις 3 Απριλίου του 824. Στην κηδεία του παρευρέθησαν πλήθος κόσμου και επιφανείς κληρικοί. Η 

σορός του μεταφέρθηκε στη μονή Μηδικίου, όπου ενταφιάστηκε με την ιδιαίτερη φροντίδα του συνεργάτη του Αθανασίου.

Μετά το θάνατό του ο Νικήτας ανακηρύχθηκε όσιος ως ομολογητής της πίστης. Η λατρεία του εξαπλώθηκε εκτός των ορίων 

της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στη ρωμαιοκαθολική Δυτική Ευρώπη και στην υπό αραβική κυριαρχία Αίγυπτο. Η μνήμη 

του εορτάζεται από την Ορθόδοξη και την Καθολική Εκκλησία την 3η Απριλίου.

Πηγές

Βίος

Ο Βίος του οσίου Νικήτα (Μηδικίου) γράφτηκε από το μαθητή του Θεοστήρικτο μεταξύ των ετών 824 και 844. Διασώζεται 

μόνο σε λατινική μετάφραση στη Βατικανή Βιβλιοθήκη.

Στο κείμενο, που περιέχει πολύτιμες πληροφορίες για την περίοδο 

της Εικονομαχίας, αποδίδονται θαυματουργικές και θεραπευτικές ικανότητες στο Νικήτα και τονίζεται η λιτή ζωή του. Ο 

Βίος διασώζεται σε πολλές παραλλαγές σε χειρόγραφα διάφορων βιβλιοθηκών.

Ακολουθία – Απεικόνιση

Η Ακολουθία που συντάχθηκε προς τιμήν του οσίου Νικήτα διασώζεται αποσπασματικά σε κώδικες της Εθνικής 

Βιβλιοθήκης στο Παρίσι.

6 Το έργο παραμένει αδημοσίευτο. Η Απεικόνιση του οσίου Νικήτα Μηδικίου θεωρείται ότι 

αποτελεί ανεπίγραφη μικρογραφία με αναπαράσταση ανώνυμου αγίου στο Μηνολόγιον του Βασιλείου Β' (963/976-1025),

που φιλοτεχνήθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα.

Λειτουργικά κείμενα

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος πλ. δ’.

Ὀρθοδοξίας ὁδηγέ, εὐσεβείας Διδάσκαλε καί σεμνότητος, τῆς Οἰκουμένης ὁ φωστήρ, τῶν Μοναζόντων θεόπνευστον ἐγκαλλώπισμα, Νικήτα σοφέ, ταῖς διδαχαῖς σου πάντας ἐφώτισας, λύρα τοῦ Πνεύματος. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.

Έτερον Ἀπολυτίκιον

Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.

Ὡς νίκης ἐπώνυμος τῶν θεοσδώτων θεσμῶν φρουρὸς ἀπερίτρεπτος καὶ στῦλος ὤφθης στερρός, Νικήτα μακάριε· σὺ γὰρ τῆς ἀπαθείας κοσμηθεὶς ταῖς ἀκτῖσιν αἴγλης ὁμολογίας τὸν σὸν βίον φαιδρύνεις. καὶ νῦν τῶν σοὶ προσιόντων δέχου τὴν αἴνεσιν.

Κοντάκιον

Ἦχος πλ. δ’. Τῇ ὑπερμάχῳ.

Ὡς ἡσυχίας ὑποφήτης, πρακτικώτατος, τῆς ποιμανσίας ὀφθαλμός ὤφθης ἀκοίμητος τῆς Μονῆς καθηγησάμενος Μηδικίου· Ἀλλ᾽ὡς φύλαξ τῶν ἐνθέων παραδόσεων διαρρύθμισον Νικήτα θείῳ Πνεύματι τοὺς βοῶντάς σοι, χαίροις Πάτερ τρισόλβιε.

Κάθισμα

Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.

Ηὐλίσθης ἐν ὄρεσι, τῆς ἡσυχίας σοφέ, ἐτράφης ἐν πόλεσι, τῆς ἐγκρατείας σαφῶς, ὑψώθης ἀμφοτέρωθεν, ἔλιπες χαμαιζήλου, ἡδονῆς πολιτείαν, ἔφθασας οὐρανίου, τὴν μονὴν κατοικίας, ἐν ᾗ καθικετεύεις ὑπὲρ ἡμῶν τὸν Θεόν.