Όρβηλος, το προστατευμένο Όρος στη Βόρεια Ελλάδα
Όρβηλος, θέα από το όρος Μπέλλες
Είναι το νοτιότερο βουνό της οροσειράς του Πιρίν και αποτελεί σύνορο της Ελλάδας με τη Βουλγαρία. Η ψηλότερη του κορυφή, γνωστή με το όνομα Αλή Μποτούς, φτάνει τα 2.212m. Πρόκειται για έναν ορεινό όγκο ο οποίος καλύπτεται από πυκνά δάση δασικής πεύκης, ρόμπολου και οξιάς, και από εκτενείς λιβαδικές εκτάσεις. Πλούσια είναι η πανίδα της περιοχής με εντονότερη την παρουσία του λύκου, της αγριόγατας, της καφετιάς αρκούδας, και των ζαρκαδιών. Το όρος Όρβηλος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το «ανεξερεύνητο βουνό» καθώς λόγω της πυκνής του βλάστησης και της έλλειψης οδικού δικτύου η πρόσβαση προς σε αυτό καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη.
Η Οροσειρά του Ορβήλου είναι οροσειρά της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στη Χερσόνησο του Αίμου και συγκεκριμένα στην περιοχή της Μακεδονίας. Είναι η όγδοη σε ύψος Οροσειρά της Ευρώπης με μέγιστο υψόμετρο 2.914 μέτρα εντός Βουλγαρικού εδάφους.
Ως Οροσειρά του Ορβήλου ορίζονται δύο ορεινά συγκροτήματα που περιβάλλουν την κοιλάδα του Στρυμόνα. Αποτελείται από δύο κλάδους που εκτείνονται γενικά από βορρά προς νότο:
το Δυτικό Όρβηλο, που περιλαμβάνει τα όρη Κερκίνη (Μπέλες), το Μάλεσι, τη Βλαχίνια, Ογκράζντεν και Οσόγκοβο. Χαρακτηρίζεται από χαμηλά σχετικά υψόμετρα και διαχωρίζει τη Βουλγαρία από τα ΣΚΟΠΙΑ
τον Ανατολικό Όρβηλο,
Ανάμεσα στο Δυτικό και τον Ανατολικό Όρβηλο βρίσκεται η κοιλάδα του Στρυμόνα που ονομάζονταν από την αρχαιότητα
Ο Όρβηλος (βουλγαρικά: Славянка, Σλαβιάνκα) είναι βουνό της νοτιοανατολικής Ευρώπης, στα σύνορα Ελλάδας-Βουλγαρίας με μέγιστο υψόμετρο 2.212 μέτρα (εντός Ελληνικού εδάφους), στην κορυφή Τσολιάς ή Αλή Μποτούς (βουλγαρικά: Гоцев връх, Βράχος Γκότσεφ), ακριβώς στη μεθόριο. Πρόκειται για ένα βουνό, τμήμα της οροσειράς του Ανατολικού Ορβήλου, με μέγιστο υψόμετρο 2.914 μ. εντός Βουλγαρίας.
Βρίσκεται στα σύνορα των νομών Δράμας και Σερρών, ενώ συνεχίζεται και πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας προς την πλευρά της Βουλγαρίας (Επαρχία Μπλαγκόεβγκραντ), αποτελώντας το νοτιότερο βουνό της οροσειράς Πιρίν. Συνδέεται στα ανατολικά με το Φαλακρό, στα νότια με το Μενοίκιο όρος, ενώ στα δυτικά με τα Όρη Βροντούς.
Η χλωρίδα περιλαμβάνει δάση πεύκων, οξιάς και εκτάσεις από αλπικά και υπαλπικά λιβάδια, ενώ η πανίδα λύκους, αγριόγατες, αρκούδες, αίγαγρους, ελάφια και ζαρκάδια. Η πρόσβαση στο βουνό καθίσταται δυσχερής λόγω της έλλειψης οδικού δικτύου.
Όρβηλος. Νοτιοανατολική άποψη (από το λεκανοπέδιο Κάτω Νευροκοπίου)
Όσον αφορά στο κλίμα, πάνω από τα 1400 μέτρα ανήκουν στην πολύ υγρή ζώνη, ενώ τα χαμηλότερα υψόμετρα ανήκουν στην υγρή ή ύφυγρη ζώνη με ψυχρό ή ήπιο χειμώνα.
Στις 18 Ιουλίου του 2024 ο Όρβηλος έπιασε φωτιά, η οποία δεν καταπολεμήθηκε επαρκώς από εναέρια μέσα, ενώ δεν επενέβησαν πεζοπόρα τμήματα της πυροσβεστικής με αποτέλεσμα μέχρι τις 24 Ιουλίου 2024 να κάψει 11.000 στρέμματα γης.
Η βλάστηση από την ελληνική μεριά είναι πιο αραιή σε σχέση με την βουλγαρική. Στη περιοχή υπάρχουν δάση από μακεδονική ελάτη, ενώ κοντά στις γυμνές κορυφές υπάρχουν διάσπαρτα ρόμπολα. Άλλα είδη των δασών είναι η οξιά, η μαύρη πεύκη, η δασική πεύκη, η οστρυά, ο φράξος και διάφορα είδη από βελανιδιές. Στα ψηλότερα σημεία πιστεύεται ότι υπάρχουν μεμονωμένα άτομα του σπάνιου βουνόπευκου (Pinus mugo) που εδώ έχει μία από τις νοτιότερες παρουσίες του στην Ευρώπη. Η απουσία βόσκησης δημιουργεί υποαλπικές περιοχές με ψηλά χορτολίβαδα. Εδώ μπορεί κανείς να συναντήσει πολλά θαυμαστά είδη της χλωρίδας μας και η αναζήτηση τους στα λιβάδια και στα βράχια είναι απλά απολαυστική. Στο βουνό φυτρώνουν πολλά σπάνια αγριογαρύφαλλα, όπως ο ενδημικός του βουνού Dianthus simulans, ο Dianthus gracilis subsp drenowskianus, ο Dianthus noeanus, ο Dianthus petraeus subsp orbelicus και ο Dianthus pinifolius subsp pinifolius.
Από τα υπόλοιπα φυτά ξεχωρίζουν η Dryas octopetala, ο Convolvulus boissieri subsp suendermannii, η Festuca pirinica, η Potentilla apennina subsp stojanovii, η Satureja pilosa, η Saxifraga ferdinandi-coburgi, η φριτιλάρια Fritillaria drenovskii, ο Cytisus agnipilus, η κενταύρια Centaurea parilica, η γλαδιόλα Gladiolus palustris, η Gypsophila pallasii, το Linum capitatum subsp capitatum, η Pulsatilla halleri subsp rhodopaea, η αγριοπασχαλιά Syringa vulgaris, η Pedicularis friderici-augusti, η σιληνή Silene orbelica, το Sempervivum leucanthum, η Saxifraga stribrnyi και το Verbascum humile subsp humile. Άλλα ενδιαφέροντα είδη είναι το Erysimum drenowskii, η Minuartia stojanovii, η Minuartia setacea subsp bannatica, το Onosma visianii, η Paronychia rechingeri, η Ajuga laxmannii, το Melampyrum arvense, η αγριοτριανταφυλλιά Rosa spinosissima, ο Androsace villosa, η Anthyllis aurea, η καμπανούλα Campanula velebitica, ο Goniolimon tataricum, το βαλσαμόχορτο Hypericum rochelii, η Inula ensifolia, ο Odontites luteus, το Polygala comosa, οι σιληνές Silene supina, Silene saxifraga και Silene ciliata subsp graefferi, ο Chamaecytisus albus, ο Chamaecytisus eriocarpus, το κολχικό Colchicum autumnale, η Matthiola fruticulosa subsp valesiaca, το Carum appuanum subsp palmatum, η βιόλα Viola delphinantha, το Linum perenne subsp alpinum, το Haplophyllum balcanicum και η ίριδα Iris reichenbachii. Από τις ορχιδέες εδώ απαντώνται οι Cephalanthera damasonium, Cephalanthera rubra, Epipactis atrorubens, Epipactis helleborine, Corallorhiza trifida, Neottia nidus-avis, Neottia ovata, Platanthera chlorantha, Coeloglossum viride, Gymnadenia conopsea, Anacamptis picta, Dactylorhiza sambucina, Neotinea tridentata, Neotinea ustulata, Orchis pallens, Orchis mascula, Orchis purpurea, Himantoglossum jankae, Ophrys grammica και Ophrys mammosa.
Η ορνιθοπανίδα της περιοχής είναι πολύ πλούσια, ιδιαίτερα στις κορυφές και στα αλπικά λιβάδια, καθώς εδώ η ανθρώπινη όχληση είναι μικρή. Από την μεριά των αρπακτικών, εδώ ζουν χρυσαετοί, γερακαετοί, φιδαετοί, χειμωνόκιρκοι, σφηκιάρηδες, γερακίνες, ξεφτέρια, διπλοσάινα, πετρίτες, βραχοκιρκίνεζα και δεντρογέρακα. Κοντά στο παρόχθιο δάσος του ποταμού Κρουσοβίτη κάνουν τις φωλιές τους οι μαυροπελαργοί, συχνά εμφανίζονται εδώ όρνια που έρχονται από το Πιρίν και στα ψηλότερα σημεία ζουν ακόμα οι πετροπέρδικες. Ο Όρβηλος είναι το δυτικότερο σημείο της χώρας μας που ζει ο σπάνιος καρυοθραύστης. Στα πιο ψηλά ζούνε πολλά ακριβοθώρητα είδη των αλπικών, όπως δεντροσταρήθρες, χιονάδες, ωχροκελάδες, χιονοψάλτες, σταχτοπετρόκληδες, πυρροκότσυφες, χιονοκότσυφες, τοιχοδρόμοι, κιτρινοκαλιακούδες, πετροσπουργίτες και βλαχοτσίχλονα. Στα πυκνά δάση της Βουλγαρίας, κοντά στα σύνορα, ζουν ακόμη αγριόκουρκοι, ενώ στα έλατα απαντώνται πολλά είδη από δρυοκολάπτες, όπως ο μαύρος, ο πράσινος, ο πευκοδρυοκολάπτης, ο βαλκανικός, ο μεσαίος και ο λευκονώτης. Άλλα είδη του Όρβηλου είναι η μπεκάτσα, το ορτύκι, η φάσσα, το τρυγόνι, ο κούκος, ο χουχουριστής, ο μπούφος, ο νανόμπουφος, η κουκουβάγια, το γυδοβύζι, η βουνοσταχτάρα, ο μελισσοφάγος, η χαλκοκουρούνα, η σταρήθρα, ο τρυποφράχτης, ο θαμνοψάλτης, το αηδόνι, ο φοινίκουρος, ο καστανολαίμης, η τσίχλα, η γερακότσιχλα, ο γερακοτσιροβάκος, ο θαμνοτσιροβάκος, ο πυρροβασιλίσκος, ο δρυομυγοχάφτης, η ελατοπαπαδίτσα, η καστανοπαπαδίτσα, ο κλειδωνάς, ο αιγίθαλος, ο δεντροτσοπανάκος, ο βουνοδεντροβάτης, ο αετομάχος, η κίσσα, το κοράκι, το χαβαρόνι, ο συκοφάγος, ο δεντροσπουργίτης, το φανέτο, ο φλώρος, ο κοκκοθραύστης, ο σταυρομύτης, το βουνοτσίχλονο, το χρυσοτσίχλονο και το σιρλοτσίχλονο.
Από τα αμφίβια στον Όρβηλο συναντάει κανείς σαλαμάνδρες, ανατολικούς χτενοτρίτωνες, φρύνους, πρασινόφρυνους, κιτρινομπομπίνες, δεντροβάτραχους, βαλκανοβάτραχους και σβελτοβάτραχους. Η ερπετοπανίδα είναι πλούσια και αποτελείται από μεσογειακές χελώνες, κονάκια, τυφλίτες, αμμόσαυρες, πρασινόσαυρες, τοιχογουστέρες, σαύρες του Ταύρου, στεφανοφόρους, έφιους, λαφιάτες, κεχρίτες, σαπίτες, νερόφιδα, σαΐτες, αγιόφιδα, λαφιάτες του Ασκληπιού, σπιτόφιδα, οχιές και σπάνιους αστρίτες. Η γεωγραφική θέση του βουνού και η σχετική απομόνωση το κατατάσσει σε πολύ σημαντικό πέρασμα για τον λύκο. Άλλα θηλαστικά είναι τα ζαρκάδια, οι αγριόγατες, οι αλεπούδες, τα δασοκούναβα, οι νυφίτσες, οι αγριόχοιροι, οι λαγοί, οι ασβοί, οι σκίουροι, οι δασομυωξοί και διάφορα είδη από νυχτερίδες.
Ο Όρβηλος θεωρείται ένας κορυφαίος προορισμός για τους λάτρεις των πεταλούδων και κάθε χρόνο τον επισκέπτονται πολλοί φυσιολάτρες που ψάχνουν για σπάνια λεπιδόπτερα. Εδώ μπορεί να συναντήσει κανείς είδη όπως οι Scolitantides vicrama, Agriades pyrenaicus subsp dardanus, Archaon apollinus, Nymphalis xanthomelas, Nymphalis antiopa, Polyommatus andronicus, Cupido osiris, Lycaena dispar, Melitaea phoebe, Melitaea trivia, Erebia medusa, Callophrys rubi, Plebejus pylaon, Kirinia roxelana και πολλές ακόμα.
Ιστορία
Το βουνό αναφέρεται από τον Ηρόδοτο (5ο π.Χ.) και αργότερα από τον Αρριανό (2ο μ.Χ.) στην περιγραφή της πορείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κατά την εκστρατεία του εναντίον των Τριβαλλών: «... ορμηθέντα δη (Αλέξανδρον) εξ Αμφιπόλεως εμβαλείν ες Θράκην την των αυτονόμων καλουμένων Θρακών, Φιλίππους πόλιν εν αριστερά έχοντα και τον Όρβηλον το όρος ...». Στην τοπική λαϊκή παράδοση χαρακτηρίζεται ως το «αλύπητο βουνό», αφού έχει συνδεθεί με διάφορους θρύλους αναφορικά με θανάτους ανθρώπων που εκτέθηκαν στις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες των παγωμένων χειμωνιάτικων νυχτών.
Πηγές
ΔΗΜ. Κ. ΣΑΜΣΑΡΗΣ
Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976, 8ο, σελ. 237
