Η άλωσή της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς, 24 Αυγούστου 1185
Η άλωσή της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς το 1185 ήταν η δεύτερη άλωσή της πόλης. Το 904 η πόλη της Θεσσαλονίκης δέχθηκε επίθεση από τους Σαρακηνούς με αρχηγό τον εξισλαμισθέντα Λέοντα Τριπολίτη. Στις 15 Αυγούστου του 1185 ο νορμανδικός στόλος μεταφέροντας 80.000 στρατό κατέπλευσε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και άρχισε την πολιορκία από ξηρά και θάλασσα. Ο ανεφοδιασμός, όμως, της πόλης δεν ήταν επαρκής, ο διοικητής της Δαυίδ Κομνηνός δεν ήταν ικανός να οργανώσει κατάλληλα την άμυνα, εγκατέλειψε τους αμυνόμενους και οι ενισχύσεις από την Κωνσταντινούπολη έφτασαν πολύ αργά. Έτσι οι Νορμανδοί, μέσα σε λίγες μέρες, (24 Αυγούστου 1185) αφού έχασαν 3.000 στρατιώτες, κατέλαβαν τη Θεσσαλονίκη, παρά την ηρωική άμυνα των κατοίκων και τη λεηλάτησαν, θανατώνοντας 7.000 από τους κατοίκους της. Βασικός ιστορικός της άλωσης ήταν ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, από το έργο του οποίου: «Ιστορία της αλώσεως της Θεσσαλονίκης υπό των Νορμανδών» αντλούνται οι περισσότερες πληροφορίες
Ανήμερα την μεγάλη γιορτή, ενώ είχαν μαζευτεί στη βασιλική του Αγίου Δημητρίου οι περισσότεροι άρχοντες της Θεσσαλονίκης και ο χορός έψελνε το «νίκας τοῖς βασιλεῦσι κατά βαρβάρων δωρούμενος» τα βάλιστρα του Γουλιέμη κατώρθωσαν ν΄ανοίξουν ένα ρήγμα σε μια από τις πύλες (η Κασσανδρεωτική πύλη ήταν η δεύτερη πύλη του ανατολικού τείχους, ύστερα από την πύλη Ρώμη). Η λειτουργία εξακολουθούσε έως την στιγμή που άρχισαν ν΄ακούγονται από μακριά, άγριες ή απελπισμένες φωνές. Σε λίγο έμπαιναν, τρομοκρατημένο πλήθος, άντρες, γυναίκες και παιδιά κυνηγημένοι από τους Νορμανούς. Ο Δαυίδ προσπάθησε να σωθεί, πετώντας τα επίσημα ρούχα του, αλλά σκοτώθηκε, τσαλαπατημένος από το πλήθος που έτρεχε, μέσα στα στενορύμια για να γλιτώσει. Η λεηλασία όμως και οι ιεροσυλίες εξακολούθησαν και οι Νορμανοί μπήκαν στον πάνσεπτο Ναό του Αγίου Δημητρίου όπου σταύλιζαν τ΄ άλογά τους. Έσφαζαν ή έπιαναν αιχμαλώτους για να τους πωλήσουν ή να ζητήσουν λύτρα. Το πάρσιμο τής Θεσσαλονίκης, της δεύτερης πόλης της Αυτοκρατορίας, ήταν για το λαό αλάθητο σημάδι πως ο Παντοδύναμος ήταν οργισμένος. Άγγελος Σ.Βλάχος, Οι τελευταίοι γαληνότατοι, σ. 387.
Χρονικογράφος του εν λόγω έργου είναι ο Ευστάθιος ο Κατάφλωρος, αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Γεννήθηκε ίσως στην αρχή του 12ου αι. (μεταξύ 1106/07 μέχρι 1114) στην Κωνσταντινούπολη,
Το έργο που ανέδειξε και καθιέρωσε τον Ευστάθιο ως ιστορικό είναι η συγγραφή του για την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς το 1185.
Το Ιστορικόν της Αλώσεως πιθανολογείται ότι γράφτηκε λίγο μετά την απελευθέρωση της πόλης τον Νοέμβριο του 1185, αλλά δεν αποκλείεται η συγγραφή του να είχε ξεκινήσει και νωρίτερα. Κύριοι αποδέκτες του έργου, ήταν οι κάτοικοι της πόλης, προς τους οποίους ο συγγραφέας υπενθυμίζει τα όσα υπέστησαν και απαριθμεί αναλυτικά τα κατ’ αυτόν, τα αίτια της καταστροφής, θεωρώντας αναγκαία την αναδρομή αυτή, προς φρονηματισμό των ακροατών του.
Σύμφωνα με τον Ευστάθιο, η σφαγή των Λατίνων εμπόρων της Κωνσταντινούπολης τον Μάϊο του 1182, είναι αυτή που έδωσε το έναυσμα στους Νορμανδούς να εκστρατεύσουν κατά της αυτοκρατορίας με τα γνωστά αποτελέσματα για την Θεσσαλονίκη.
Παράλληλα, αναφορά για την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς έχουμε και από τον ιστορικό Νικήτα Χωνιάτη55 στο έργο του Χρονική Διήγησις, το οποίο καλύπτει το διάστημα από τον θάνατο του αυτοκράτορα Αλεξίου Α´
(1118) ως το 1206 και χρησιμοποιεί την περιγραφή του αυτόπτη μάρτυρα Ευσταθίου για την πολιορκία της Θεσσαλονίκης το 1185. Ο Χωνιάτης περιγράφει την απόσταση που δημιουργήθηκε μεταξύ Ελλήνων και Λατίνων.
Το κείμενο, όπως και άλλα έργα της βυζαντινής ιστοριογραφίας, σώζεται μόνο σε ένα χειρόγραφο, τον κώδικα Α ΙΙΙ20 της βιβλιοθήκης της Βασιλείας (τέλος του 12ου αιώνα). Ο I. Bekker το 1842 στο corpus συμπεριέλαβε τον Ευστάθιο στις σ. 365- 512, ο δε J. P. Migne την πατρολογία του στον τόμο 135, έκδοση 186352. Την έκδοση του Ι.Bekker του 1842 αντικατέστησε η νεότερη με τίτλο Eustazio di Tessalonica, La espugnazione di Tessalonica, testo critico, introduzione, σε ιταλική μετάφραση του V. Rotolo, Palermo 1961 και σε γερμανική μετάφραση H. Hunger, Die Normannen in Thessalonikie, Graz - Wien - Köln 196753.
