Η αρχαία τυκάνη και η χρήση της μέχρι τον περασμένο αιώνα
 |
| Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού |
Την αρχαιοελληνική τυκανη την συναντάμε και ως βουκανη, δουκάνη, δοκάνη, λουκάνη, ντουγενη, ντοκανη, αλωκανι, γλιστρά κτλπ
Ετυμολογία
τυκάνη < αρχαία ελληνική τυκίζω < (λιθοκοπώ, πελεκίζω λίθους)
Ουσιαστικό
τυκάνη θηλυκό (ελληνιστική κοινή)
εργαλείο για αλώνισμα
Συγγενικά
τύκη: εργαλείο λιθοξόου
Τυκος είδος σφυριού
Η μεταλλική ή ξύλινη δουκάνη είναι σημαντικό γεωργικό εργαλείο που χρησιμοποιούνταν για το αλώνισμα των δημητριακών. Είναι μια πλατιά κατασκευή με ακίδες (αιχμηρά αντικείμενα από σίδερο ή ξύλο ή κοφτερές πέτρες πυριτόλιθοι) στο κάτω μέρος της επιφάνειάς της, όπου σέρνονταν από τα ζώα και διαχώριζε τους σπόρους των δημητριακών από τα στάχυα. Σε πολλές περιοχές η δουκάνη κατασκευάζονταν από ειδικούς τεχνίτες.
Για τον αλωνισμό των οσπρίων (κουκιά, φακές κ.α.) χρησιμοποιούνταν ειδικές δουκάνες μικρού μεγέθους από μονοκόμματο ξύλο, συνήθως οξιά, πάνω στο οποίο είχαν προσαρτηθεί αιχμηρά αντικείμενα για κοπτήρες.
 |
| Η μεταλλική δουκάνη |
Το αλώνισμα των δημητριακών γίνονταν συνήθως τον Ιούλιο μήνα τον «αλωνάρη» ή «αλωνιστή» όπως ονομαζόταν παλιά και ήταν γιορτή για όλη την οικογένεια. Μετά το θερισμό οι αγρότες μετέφεραν τα στάχυα στο αλώνι, ένα επίπεδο, κυκλικό, πλακόστρωτο ή χωμάτινο χώρο, που υπήρχε στο χωράφι, ή στις άκρες των οικισμών. Στο κέντρο του αλωνιού υπήρχε τοποθετημένος ένας ξύλινος στύλος το «στυγερό», όπου πάνω του δενόταν ένα σκοινί η «τριχιά» που κρατούσε τα ζώα άλογα ή μουλάρια καθώς περιστρεφόταν γύρω του και έσερναν τη δουκάνη που θρυμμάτιζε τα στάχυα και διαχώριζε τον καρπό. Η δουκάνη δενόταν στα ζώα με την πλευρά που έχει τις ακίδες στραμμένη προς τα κάτω. Επάνω της στεκόταν ο γεωργός που καθοδηγούσε τα ζώα τον οποίο ονόμαζαν «αλωνευτή». Η κίνηση των ζώων γινόταν κυκλικά και προς τις δύο κατευθύνσεις. Πρώτα τυλίγοντας το σκοινί του «στυγερού» από έξω προς το κέντρο και στη συνέχεια τα ζώα ακολουθούσαν αντίθετη κατεύθυνση ξετυλίγοντας το σκοινί, το πρώτο ζώο από μέσα πήγαινε τελευταίο προς τα έξω. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνονταν το αλώνισμα σε όλη την έκταση του αλωνιού. Στη συνέχεια ακολουθούσε το λύχνισμα (ανέμισμα) με τα λυχνιστήρια και τα φτυάρια ώστε να απομακρυνθούν, με τη βοήθεια του αέρα, τα άχυρα από τους σπόρους των δημητριακών.
Σε ιστορικά έγγραφα διαβάζουμε:
δουκάνη: τυκάνη: ἡ, ὄργανον ᾧ ἀλοῶσιν, ἁλωνιστικὴ σανίς, κοινῶς «δουκάνη» ἢ «θρουνάκη», Λατ. tribula, Θεογνώστου Κανόν. 24, Εὐστ. 967. 18· παρ’ Ἡσύχ. φέρεται τυτάνη, «τυτάνη· ὄργανόν τι, ᾧ χρῶνται εἰς τὸν ἀλοητὸν τοῦ σίτου»LSJ (φώτ.Γιώργος Γλυκής).
Τυκάνη , ἡ, A.an instrument for threshing, Theognost.Can.24, Eust. 967.18; = tribula, trahea, Gloss.; written τυτάνη in Hsch., and τρυγάνη (q. v.): also Dim. τυκάνιον , PLond.5.1657.7 (iv/v A. D.), Gloss. (-νιν).
Συναντάται και στο εξωτερικό, ενώ στα σλάβικα λεγόταν τσουκανι, την οποία ονομασία χρησιμοποίησαν και Έλληνες.
Ο Βολοσυρος ήταν το όνομα του στην Κρήτη Ξύλινο πλαίσιο το οποίο έχει φάρδος περίπου 1 m και μάκρος 2 m Φαίνεται σαν μια μεγάλη Καλαμωτή αλλά όχι βέβαια από καλάμια αλλά από σανίδια τα οποία απέχουν το ένα από το άλλο 10 με 20 πόντους Αυτή την μεγάλη Καλαμωτή ή την μεγάλη πόρτα την τραβούσαν τα Βούγια η το Άλογο απάνω στο χωράφι στην λεγόμενη καλή δουλειά και για να σπάσουν τους βόλους περνούσε πάνω από τους βόρειους και τους Έφαγε και τους έκανε βολά ρακιά γι’αυτό λέγεται και Βόλο Σύρος δηλαδή σέρνεται πάνω από τους βόλους είχα και εγώ την Εντύπωση ότι είναι αυτή η ξυλόπορτά που αλέθει τα στάχυα το κριθάρι η το σιτάρι ή την ΤαγιΓια να μείνει ο καρπός ξεχωριστά
Στην Κύπρο, η δουκάνη απετελείτο από δυο χοντρές σανίδες ενωμένες παράλληλα η μια με την άλλη. ( Και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όπως η Λάρισα συναντάται σε αυτήν την μορφή)Στο μπροστινό τους μέρος είχαν ελαφρή κλίση προς τα πάνω, είτε πελεκητή, είτε με την προσθήκη άλλης σανίδας. Στο κάτω μέρος των σανίδων αυτών ανοίγονταν πολλές τρύπες μέσα στις οποίες «φυτεύονταν» οι λεγόμενες αδκιακόπετρες, δηλαδή μικρά και αιχμηρά κομμάτια πυριτόλιθων, που προεξείχαν σαν δόντια. Η δουκάνη εχρησιμοποιείτο στο αλώνιν*, όπου σερνόταν από δυο βόδια στο ζυγό των οποίων δενόταν με σχοινί που λεγόταν δουκανοσύρτης. Ενώ σερνόταν, το βάρος και οι αιχμηρές αδκιακόπετρες της δουκάνης κατατεμάχιζαν τα ώριμα σιτηρά, που ετοιμάζονταν έτσι για το ανέμισμα και τον διαχωρισμό του καρπού από τα άχυρα. Για περισσότερο βάρος, ο γεωργός που οδηγούσε τα βόδια στο αλώνι στεκόταν ή καθόταν πάνω στη δουκάνην.
Την αντικατέστησε το παρακάτω εργαλείο - μηχάνημα.
.jpg)
