Ο Στέφανος Δουσάν, ηγεμόνας της Σερβίας, κατέλαβε την πόλη των Σερρών, 24 Σεπτεμβρίου 1345

Ο Στέφανος Δουσάν, 1350

Η δύναμη του Σερβικού κράτους αναπτύχθηκε ιδιαίτερα, όταν έγινε κράλης (βασιλιάς) ο Στέφανος Β' Μιλούτιν (1282-1321). Με την κατάκτηση των Σκοπίων (1282) η Σερβία άρχισε να επεκτείνεται σε βάρος των βυζαντινών κτήσεων. Για να αντιμετωπίσει τη σερβική προέλαση, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος έδωσε ως σύζυγο την κόρη του στο σέρβο ηγεμόνα. Ο γάμος αυτός συνέβαλε σημαντικά στην αύξηση της βυζαντινής επιρροής στη Σερβία. Από τότε άρχισε ο έντονος εξελληνισμός της σερβικής αυλικής ζωής και διοίκησης.

Σταθμό στην εξέλιξη της σερβικής δύναμης αποτέλεσε η νίκη κατά των Βουλγάρων (1330). Με τη νίκη αυτή τέθηκαν στη Χερσόνησο του Αίμου τα θεμέλια της σερβικής ηγεμονίας, η οποία οικοδομήθηκε από το μεγάλο ηγεμόνα Στέφανο Δουσάν (1331-1355). Επωφελούμενος από το βυζαντινό εμφύλιο πόλεμο ο Δουσάν, ο οποίος εξέφραζε τις επεκτατικές τάσεις της σερβικής αριστοκρατίας, δημιούργησε, με αστραπιαίες εκστρατείες και ελάχιστη δαπάνη δυνάμεων, ένα ισχυρά κράτος, που εκτεινόταν από το Δούναβη μέχρι τον Κορινθιακό, από την Αδριατική και το Δυρράχιο μέχρι το Αιγαίο και τις Σέρρες. Μόνο τα οχυρά τείχη της Θεσσαλονίκης αντιστάθηκαν στη νικηφόρα προέλαση του. 

Χρυσόβουλλο του Στεφάνου Δουσάν (Άγιον Όρος, Μονή Χιλανδαρίου).

Στις 24 Σεπτεμβρίου 1345, ο Στέφανος Δουσάν, ηγεμόνας της Σερβίας, κατέλαβε την πόλη των Σερρών, μετά από πολιορκία που διήρκεσε ένα χρόνο. Η στρατιωτική αυτή νίκη του Δουσάν ήταν καθοριστική για την εδραίωση της κυριαρχίας του στην περιοχή των Βαλκανίων. Την επόμενη ημέρα, στον Μητροπολιτικό Ναό της πόλης, τελέστηκε λειτουργία προς τιμήν του, όπου και ανακηρύχθηκε επίσημα "βασιλέας και αυτοκράτορας όλων των σερβικών και παραθαλάσσιων γαιών". Ο συγκεκριμένος ναός, γνωστός σήμερα ως Παλαιά Μητρόπολη (Ναός των Αγίων Θεοδώρων), έγινε μάρτυρας ενός ιστορικού γεγονότος που άλλαξε τον πολιτικό χάρτη της εποχής.

Η κατάκτηση των Σερρών από τους Σέρβους ήταν μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής επέκτασης του Στέφανου Δουσάν. Κατά τη διάρκεια της ταραχώδους περιόδου των Βυζαντινών εμφυλίων πολέμων, οι Σέρβοι επωφελήθηκαν από την αστάθεια στο Βυζάντιο, καταλύοντας τη συνθήκη ειρήνης που είχαν με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και εξαπολύοντας επιθέσεις στα νότια, κατακτώντας σημαντικά ελληνικά εδάφη. Η ακριβής ημερομηνία κατάκτησης των Σερρών δεν είναι ξεκάθαρη, ωστόσο πολλοί ιστορικοί θεωρούν πως η πόλη κατελήφθη το 1345. Ο Σέρβος ιστορικός M. Dinic, ωστόσο, πρότεινε ότι η κατάληψη μπορεί να συνέβη μεταξύ 1342 και 1343, μια εκδοχή που φαίνεται εξίσου πιθανή.

Ο Δουσάν στέφθηκε αυτοκράτορας το 1346 στα Σκόπια, προσθέτοντας στον τίτλο του τον τίτλο του "Αυτοκράτορα των Σέρβων και των Ελλήνων", που φανέρωνε την πρόθεσή του να διεκδικήσει τη διαδοχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αυτή η κίνηση δεν είχε μόνο συμβολικό χαρακτήρα, αλλά επιβεβαίωσε και την αποφασιστικότητα του Δουσάν να διαχειριστεί τα ελληνικά εδάφη που είχε ήδη κατακτήσει, όπως η Μακεδονία. Στη Σερβία, ο Δουσάν ξεκίνησε μεγάλες οχυρωματικές εργασίες στην ακρόπολη των Σερρών, με τον καστροφύλακα Ορέστη να αναγείρει τον εντυπωσιακό πύργο στη δυτική πλευρά του κάστρου, ο οποίος διατηρείται μέχρι σήμερα.

Η κυριαρχία των Σέρβων στις Σέρρες αναγνωρίστηκε επίσημα με τη συνθήκη του 1350. Ο Δουσάν διοίκησε το νότιο τμήμα του βασιλείου του μέχρι το θάνατό του το 1355. Ωστόσο, με τον θάνατό του, η Μακεδονία δεν επανήλθε ποτέ στην κυριαρχία του Βυζαντίου. Ακολούθησαν εσωτερικές αναταραχές και εξεγέρσεις από Σέρβους ηγεμόνες που αμφισβητούσαν τη νομιμότητα του διαδόχου του.

Ο Δουσάν ανέβηκε στο θρόνο της Σερβίας εκθρονίζοντας τον πατέρα του, Στέφανο Ντέτσανι, και μέχρι το 1345 είχε επεκτείνει το βασίλειό του σε περισσότερα από τα μισά Βαλκάνια. Στις 16 Απριλίου 1346, στα Σκόπια, στέφθηκε επίσημα Αυτοκράτορας των Σέρβων και των Ελλήνων, μια κίνηση που ενίσχυσε τον τίτλο και τη θέση του στην περιοχή. Η στέψη έγινε από τον Σέρβο Πατριάρχη Ιωαννίκιο Β΄, μαζί με τον Πατριάρχη της Βουλγαρίας Συμεών και τον Αρχιεπίσκοπο Οχρίδας Νικόλαο.

Το 1346 ο Στέφανος Δουσάν στέφθηκε στα Σκόπια βασιλεύς Σέρβων και Ελλήνων. Πρόθεση του Δουσάν ήταν να δημιουργήσει μια σερβοελληνική αυτοκρατορία στη θέση της

Ο Στέφαν Ούρος (ή Ουρέσης) Δ΄ Ντούσαν (Стефан Урош IV Душан Немањић, 1308 - 20 Δεκεμβρίου 1355), γνωστός ως Ντούσαν ο Ισχυρός (Душан Силни) και στα ελληνικά ως Στέφανος Δουσάν, ήταν βασιλιάς της Σερβίας από τις 8 Σεπτεμβρίου 1331 και Αυτοκράτορας Σέρβων, Ελλήνων, Βουλγάρων, Βλάχων και Αλβανών από τις 16 Απριλίου 1346 μέχρι τον θάνατό του. Ο Δουσάν κατέκτησε μεγάλο τμήμα της νοτιοανατολικής Ευρώπης και ήταν ένας από τους ισχυρότερους μονάρχες της εποχής του. Επί των ημερών του η Σερβία απέκτησε τη μέγιστη έκτασή της. Θέσπισε το σύνταγμα της Σερβικής Αυτοκρατορίας, γνωστό ως Κώδικας του Δουσάν, το σημαντικότερο ίσως γραπτό έργο της μεσαιωνικής Σερβίας.

Ο Δουσάν αναβάθμισε τη Σερβική Εκκλησία από αρχιεπισκοπή σε Πατριαρχείο, ολοκλήρωσε την κατασκευή της Μονής Βισόκι Ντέτσανι (μνημείο της UNESCO) και ίδρυσε τη Μονή των Αγίων Αρχαγγέλων, μεταξύ άλλων. Επί της βασιλείας του η Σερβία έφτασε στην εδαφική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική κορύφωσή της.

Ο Δουσάν πέθανε το 1355, και η αυτοκρατορια του διεσπάσθη, ανοίγοντας τον δρόμο στους Τούρκους για την κατάκτηση της Σερβίας και των υπόλοιπων Βαλκανίων.

Μια περιεκτική διπλωματική εργασία για το θέμα και όχι μόνο είναι ΕΔΩ