Η σφαγή της Δράμας, 29 Σεπτεμβρίου 1941
Ήδη από τον Ιούλιο του 1941 δρούσε στη Βισαλτία του Σερρών το αντιστασιακό σώμα «Οδυσσέας Ανδρούτσος». Η πρώτη μαζική εξέγερση του ελληνικού λαού η οποία έλαβε καθαρά μαχητικό και επαναστατικό χαρακτήρα συνέβη στην περιοχή της Δράμας, όπου η βουλγαρική κατοχική διοίκηση επιχειρούσε με μεθοδικότητα τον εκβουλγαρισμό των κατοίκων. Ο πληθυσμός αντέδρασε στη βίαιη προσπάθεια αφελληνισμού.
Ως εξέγερση και σφαγή της Δράμας ή γεγονότα της Δράμας αναφέρονται η εξέγερση των Ελλήνων ενάντια στη βουλγαρική κατοχή και τον επιχειρούμενο εκβουλγαρισμό και η σφαγή που ακολούθησε από τις δυνάμεις κατοχής. Η εξέγερση ξέσπασε στις 28 Σεπτεμβρίου και διήρκεσε μέχρι τις 2 Οκτωβρίου του 1941, ενώ μέχρι τις 5 του ίδιου μήνα, οι βουλγαρικές δυνάμεις εκτόπισαν τους Έλληνες αντάρτες και πρόσφυγες από τους γειτονικούς ορεινούς όγκους.
Η εξέγερση ξεκίνησε το βράδυ της 28ης Σεπτεμβρίου από το Δοξάτο όπου αντάρτες από τη συγκεκριμένη κωμόπολη και τη γειτονική Χωριστή, υπό τον Χρ. Καλαϊτζή ή Καλαϊτζίδη, επιτέθηκαν εναντίον του τοπικού αστυνομικού σταθμού σκοτώνοντας μερικούς Βούλγαρους αστυνομικούς.
Από την 29η Σεπτεμβρίου οι βουλγαρικές δυνάμεις αντιδρώντας με εξαιρετική σκληρότητα, πέρασαν στην αντεπίθεση, ενώ η εξέγερση εμφάνιζε σοβαρές αδυναμίες λόγω κακού συντονισμού και ελλιπούς οπλισμού. Ακολούθησαν μαζικές σφαγές οι οποίες επεκτάθηκαν ακόμη και σε περιοχές που δεν έλαβαν μέρος στην εξέγερση, όπως οι Σέρρες, η Καβάλα και η Θράκη. Υπολογίζεται πως οι βουλγαρικές δυνάμεις εκτέλεσαν ομαδικά ανθρώπους σε πάνω από 60 πόλεις και οικισμούς.
Στην πόλη της Δράμας από το πρωί της 29ης Σεπτεμβρίου άρχισαν οι μαζικές συλλήψεις αμάχων, οι δολοφονίες στους δρόμους, οι βασανισμοί σε αστυνομικά τμήματα και σε στρατώνες αλλά και οι ομαδικές εκτελέσεις. Οι εκτελέσεις αυτές έλαβαν χώρα σε διαφορετικά σημεία: στην περιοχή του Ινστιτούτου Καπνού, στους πρόποδες του Κορυλόβου, στον δρόμο προς το Μοναστηράκι, πίσω από το Γυμνάσιο Αρρένων, πίσω από το πάρκο των Κομνηνών, στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου και στη Στενήμαχο. Τα θύματα εντός της Δράμας υπολογίζονται μεταξύ 366 και 500 ατόμων, ενώ το κλίμα αυθαιρεσίας και τρομοκρατίας που επικράτησε σημειώνεται ακόμη και από βουλγαρικές πηγές.
Εκτός από την πόλη της Δράμας εκτελέστηκαν 350 άρρενες στο Δοξάτο και 135 στη Χωριστή, 114 κάτοικοι των Κύργιων, 92 στη Κορμίστα Σερρών, 30 στους Φιλίππους Καβάλας κ.α. Εκτελέσεις έγιναν ακόμη στην Προσοτσάνη, τα Κουδούνια, τα Κοκκινόγεια, την Πλατανιά, τον Δρυμότοπο, τους Σιταγρούς, τον Καλό Αγρό κ.α.
Ακόμη, πολλοί αντάρτες σκοτώθηκαν σε μάχες ή συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν αργότερα με αποφάσεις των κατοχικών βουλγαρικών στρατοδικείων.
Από ελληνικής πλευράς, τα θύματα από την καταστολή της εξέγερσης και τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των επόμενων ημερών ξεπέρασαν τα 2.000, με ορισμένες εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για τουλάχιστον 4.000 με 5.000 νεκρούς.
Βουλγαρικές απώλειες
Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης και των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων που ακολούθησαν, οι συνολικές βουλγαρικές απώλειες ανήλθαν σε 104 νεκρούς και 107 τραυματίες, στους οποίους συγκαταλέγονταν τόσο ένοπλοι (στρατιώτες, χωροφύλακες, πολιτοφύλακες κλπ), όσο και άμαχοι (κυρίως διορισμένοι τοπικοί άρχοντες, κρατικοί υπάλληλοι και συνεργάτες των κατοχικών αρχών).
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με βουλγαρικές εκτιμήσεις, κατά το διήμερο του ξεσπάσματος της εξέγερσης, σκοτώθηκαν από βουλγαρικής πλευράς 25 άτομα και τραυματίστηκαν άλλα 18, ενώ υπήρξαν ισάριθμοι αιχμάλωτοι. Κατόπιν, στο διάστημα των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στις περιοχές του Τσαλ Νταγ και του Παγγαίου, οι βουλγαρικές δυνάμεις μέτρησαν ακόμη 79 νεκρούς και 89 τραυματίες.
Πάνω από 10.000 Έλληνες εγκατέλειψαν την περιοχή φοβούμενοι την καταστολή των βουλγαρικών αρχών.
«Μαύρη κι άραχνη επέτειος για τον Ελληνισμό, μα πιο πολύ για τον πληθυσμό της Δράμας! Ημερομηνία, που η θύμησή της, χωρίς να το θέλωμε, φέρνει ανατριχίλα προπαντός σε όσους έζησαν τόσο έντονα τα δραματικά γεγονότα εκείνης της εποχής, ώστε η γνωστή φράση “είδαν τον Χάρο με τα μάτια τους”, να μην είνε δυνατόν να αποδώση την πραγματικότητα σε όλη της την έκταση!… […]
“Η νύξ του Αγίου Bαρθολομαίου”, γνωστή από την Ιστορία ως νύκτα φρίκης έγινε για τον δυστυχισμένο ελληνικό πληθυσμό ατέλειωτα εικοσιτετράωρα και μερόνυκτα γεμάτα εφιάλτες και καρδιοχτύπια είτε είχες την ατυχία να είσαι μαντρωμένος είτε είχες την τύχη να βρίσκεσαι σε κανένα υπόγειο καταχωνιασμένος!»
Στεφάνου Π. Εμμανουήλ, «Αι σφαγαί, 29 Σεπτεμβρίου 1941!»,
εφ. Θάρρος [Δράμα], 27.09.1960.
