Γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου, 8 Σεπτεμβρίου

 Πάσας ἀληθῶς, Ἄννα, νικᾷς μητέρας,

Μήτηρ ἕως ἂν σὴ γένηται θυγάτηρ.

Ἐξάγαγε πρὸς φῶς Θεομήτορα ὀγδόῃ Ἄννα.

Το Γενέσιο της Θεοτόκου ή Γενέθλιο της Θεοτόκου είναι χριστιανική εορτή που αναφέρεται στη γέννηση της Παναγίας. Ο πλήρης τίτλος της εορτής είναι Γενέθλιον τῆς ὑπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας και ανήκει στις Θεομητορικές εορτές.

Η κανονική Αγία Γραφή δεν καταγράφει τη γέννηση της Παναγίας. Η πρώτη γνωστή αναφορά στη γέννησή της βρίσκεται στο Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου (ε΄ 2), ένα απόκρυφο κείμενο του τέλους του Β΄ αιώνα.[1] Από το κείμενο αυτό γνωρίζουμε και τα ονόματα των γονέων της: Ιωακείμ και Άννα.

Συνήθως η Χριστιανική Εκκλησία εορτάζει τους αγίους μόνο την ημέρα του θανάτου τους, αλλά ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής και η Παναγία αποτελούν εξαίρεση. Η αιτία για το γεγονός αυτό έγκειται στην ιδιαίτερη αποστολή του καθενός στην ιστορία της δράσεως της Αγίας Τριάδας για τη σωτηρία των ανθρώπων[2], αλλά και στην παράδοση ότι αμφότεροι υπήρξαν ευλογημένοι από την κοιλιά της μητέρας τους (καθώς και ο προφήτης Ιερεμίας).

Η περίσταση αυτή εορτάζεται ευρύτατα σε πολλά έθνη της Γης.

Το Πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου περιγράφει τον πατέρα της Θεοτόκου, τον Ιωακείμ (Γιεχογιακίμ στην εβραϊκή γλώσσα) ως εύπορο μέλος μιας από τις Δώδεκα φυλές του Ισραήλ. Ωστόσο, ο ίδιος και η σύζυγός του ήταν βαθιά στενοχωρημένοι από το ότι δεν είχαν παιδιά. Για τον λόγο αυτό, προσευχήθηκαν και είχαν συμφωνήσει να αφιερώσουν το τέκνο τους στον Θεό. Και πράγματι δέχθηκαν ένα θεϊκό μήνυμα ότι θα αποκτούσαν παιδί.

Η βασική παράδοση τοποθετεί τον τόπο της γεννήσεως της Θεοτόκου στη Σέπφωρι, το σημερινό Τζίπορι του Ισραήλ, όπου έχει ανασκαφεί μία βασιλική του 5ου αιώνα. Σύμφωνα με κάποιες άλλες αναφορές, η Παναγία γεννήθηκε στη Ναζαρέτ, ενώ σύμφωνα με άλλες σε ένα σπίτι κοντά στην Πύλη των Αμνών, στα Ιεροσόλυμα. Είναι πιθανό ένας εύπορος άνθρωπος όπως ο Ιωακείμ να διατηρούσε ένα σπίτι στην Ιουδαία και ένα στη Γαλιλαία. Ωστόσο, και η καλή οικονομική του κατάσταση αμφισβητείται από μελετητές όπως ο Charles Souvay

Το χαρμόσυνο γεγονός της γεννήσεως της Θεοτόκου εορτάζεται ως Θεομητορική εορτή από την Ορθόδοξη, τις Ανατολικές Καθολικές και τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, αλλά και από τα περισσότερα λειτουργικά ημερολόγια της Αγγλικανικής Εκκλησίας στις 8 Σεπτεμβρίου. Απλώς στις χώρες που ακολουθούν το παλαιό (Ιουλιανό) ημερολόγιο και στο Άγιο Όρος, η εορτή αντιστοιχεί στις 21 Σεπτεμβρίου του νέου (πολιτικού) ημερολογίου.

Ακόμη και η Αρμενική Αποστολική Εκκλησία εορτάζει το Γενέθλιο της Θεοτόκου στις 8 Σεπτεμβρίου. Μόνο η Κοπτική Εκκλησία της Αλεξάνδρειας και η Αιθιοπική Εκκλησία το εορτάζει στις 9 Μαΐου.

Το παλαιότερο κείμενο που μνημονεύει την εορτή είναι ένας ύμνος του 6ου αιώνα. Πιθανώς ο σχετικός εορτασμός άρχισε κάπου στη Συρία ή στην Παλαιστίνη στις αρχές του ίδιου αιώνα, όταν μετά την Τρίτη Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου, οι εκδηλώσεις ευσέβειας προς τη Μητέρα του Θεού αυξήθηκαν σε ένταση και αριθμό, ιδίως στη Συρία.

Η πρώτη τέλεση λειτουργίας για την εορτή του Γενεσίου συνδέεται με τα θυρανοίξια, τον 6ο αιώνα, της Basilica Sanctae Mariae ubi nata est, που είναι σήμερα γνωστή ως Ναός της Αγίας Άννας στην Ιερουσαλήμ. Ο αρχικός ναός (5ος αιώνας) ήταν μία βασιλική προς τιμή της Θεοτόκου, που ανεγέρθηκε στο σημείο, γνωστό ως «Δεξαμενή του βοσκού», όπου βρισκόταν το σπίτι των γονέων της Παναγίας. Κατά τον 7ο αιώνα το Γενέθλιο εορταζόταν πλέον από τους Βυζαντινούς ως η εορτή της γεννήσεως της Παρθένου Μαρίας. Καθώς η ιστορία της γενέσεως της Παναγίας είναι γνωστή μόνο από απόκρυφες πηγές και ο εορτασμός της άρχισε στη Μέση Ανατολή, η Δυτική Εκκλησία άργησε περισσότερο να υιοθετήσει την εορτή. Στη Ρώμη άρχισε να τιμάται περί τα τέλη του 7ου αιώνα, αφού μεταφέρθηκε από μοναχούς της Ανατολής.

Η επισκοπή της Ανζέ στη Γαλλία υποστηρίζει ότι ο τοπικός Άγιος Μαυρίλιος εγκαινίασε τον εορτασμό του Γενεσίου της Θεοτόκου στην πόλη πολύ νωρίτερα, μετά από μία αποκάλυψη περί το έτος 430: Μια νύκτα της 8ης Σεπτεμβρίου ένας άνδρας άκουσε αγγέλους να τραγουδούν στα ουράνια και ρώτησε γιατί τραγουδούν. Τότε του είπαν πως χαίρονταν επειδή η Παρθένος Μαρία είχε γεννηθεί εκείνη τη νύχτα. Ωστόσο, αυτός ο θρύλος δεν υποστηρίζεται από ιστορικές πήγες.

Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετές μονές αφιερωμένες στο Γενέσιο της Θεοτόκου, όπως:

Η Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου Άρτης, γνωστότερη απλώς ως Μονή Κάτω Παναγιάς

Η Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου - Προστασίας των Χριστιανών στο χωριό Ασωπία Βοιωτίας

Η Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου Βελλάς, γνωστή απλώς ως Μονή Βελλάς

Η Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου Δαδιάς Έβρου

Η Μονή Γενεσίου Θεοτόκου Δαμάστας, κοντά στο Ελευθεροχώρι Φθιώτιδας

Η Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου Ζούρβας, στο ανατολικό μέρος της νήσου Ύδρας

Η Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου Κατερινούς, στην Αιτωλοακαρνανία

Η Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου Κατουσίου, στο χωριό Ανθηρό Αργιθέας Καρδίτσας

Η Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου Κορώνας στη Λίμνη Πλαστήρα

Η Μονή Γενεθλίων Θεοτόκου Μίχλας, νοτίως του χωριού Πολύδροσου Θεσπρωτίας

Η Μονή Γενεσίου Θεοτόκου Γοργοεπηκόου Νέας Μαγνησίας Θεσσαλονίκης

Η Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου Ντάρδιζας, στους πρόποδες της Πάρνηθας

Η Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου ή του Αγίου Χαραλάμπους Πετρίλου Καρδίτσας (υψόμετρο 1.400 μέτρα)

Η Μονή Γενεθλίου Θεοτόκου Κλεισούρας Καστοριάς

Η Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου Ρέθα, κοντά στο χωριό Ανοιξιάτικο Αιτωλοακαρνανίας

Η Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου Ρόμβου, επίσης στην Αιτωλοακαρνανία

Η χωρίς μοναχούς Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου κάτω από το χωριό Ελάτα Χίου

Στην Αλβανία υπάρχει η Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου Αρδενίτσας ή «Μονή της Παναγίας Αρδεύουσας» (αλβ. Manastiri i Ardenicës).

Η Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου στην κωμόπολη Σάξονμπεργκ της Πενσυλβάνια, βορείως του Πίτσμπεργκ, είναι το παλαιότερο Ελληνορθόδοξο γυναικείο μοναστήρι σε ολόκληρη την Αμερική, αν και ιδρύθηκε μόλις το 1989. Ο ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου στην κωμόπολη Μάντισον του Ιλινόι ανήκει στη ρωσική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία Αμερικής

«Ἀποκάλυψον πρὸς Κύριον τὴν ὁδόν σου καὶ ἔλπισον ἐπ᾿ αὐτόν, καὶ αὐτὸς ποιήσει» (Ψαλμός λστ' στ. 5). Φανέρωσε στον Κύριο με εμπιστοσύνη το δρόμο και τις επιδιώξεις και τις ανάγκες της ζωής σου και έλπισε σ' Αυτόν και Αυτός θα κάνει εκείνα που ζητάς και χρειάζεσαι. Μ' αυτή την εμπιστοσύνη και ελπίδα, ο Ιωακείμ και η Άννα ικέτευαν προσευχόμενοι το Θεό να τους χαρίσει παιδί, να το έχουν γλυκεία παρηγοριά στα γεράματα της. Και την ελπίδα της ο Θεός έκανε πραγματικότητα. Της χάρισε την Παρθένο Μαριάμ, που ήταν ορισμένη να γεννήσει το Σωτήρα του κόσμου και να λάμψει σαν η πιο ευλογημένη μεταξύ των γυναικών. Ήταν εκείνη, από την οποία έμελλε να προέλθει Αυτός που θα συνέτριβε την κεφαλή του νοητού όφεως. Στην Παλαιά Διαθήκη δόθηκαν της προτυπώσεις της Υπεραγίας Θεοτόκου. Μία είναι και η βάτος στο Σινά, την οποία ενώ είχαν περιζώσει φλόγες φωτιάς, αυτή δεν καιγόταν. Ήταν απεικόνιση της Παρθένου, που θα γεννούσε το Σωτήρα Χριστό και συγχρόνως θα διατηρούσε την παρθενία της. Έτσι, η Άννα και ο Ιωακείμ, που ήταν από το γένος του Δαβίδ, με την κραταιά ελπίδα που είχαν στο Θεό απέκτησαν απ' Αυτόν το επιθυμητό δώρο, που θα συντροφεύει τον κόσμο μέχρι συντέλειας αιώνων..

Λειτουργικά κείμενα

Ἀπολυτίκιον   

Ἦχος δ’.

Ἡ γέννησίς σου Θεοτόκε, χαρὰν ἐμήνυσε πάσῃ τῇ οικουμένῃ, ἐκ σοῦ γὰρ ἀνέτειλεν ὁ Ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, καὶ λύσας τὴν κατάραν, ἔδωκε τὴν εὐλογίαν, καὶ καταργήσας τὸν θάνατον, ἐδωρήσατο ἡμῖν ζωὴν τὴν αἰώνιον.

Κοντάκιον

Ἦχος δ’. Αὐτόμελον.

Ἰωακεὶμ καὶ Ἄννα ὀνειδισμοῦ ἀτεκνίας, καὶ Ἀδὰμ καὶ Εὔα, ἐκ τῆς φθορᾶς τοῦ θανάτου, ἠλευθερώθησαν, Ἄχραντε, ἐν τῇ ἁγίᾳ γεννήσει σου, αὐτὴν ἑορτάζει καὶ ὁ λαός σου, ἐνοχῆς τῶν πταισμάτων, λυτρωθεὶς ἐν τῷ κράζειν σοι· Ἡ Στεῖρα τίκτει τὴν Θεοτόκον, καὶ τροφὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν.

Ὁ Οἶκος

Ἡ προσευχὴ ὁμοῦ καὶ στεναγμός, τῆς στειρώσεως καὶ ἀτεκνώσεως Ἰωακείμ τε καὶ Ἄννης, εὐπρόσδεκτος, καὶ εἰς τὰ ὦτα Κυρίου ἐλήλυθε, καὶ ἐβλάστησαν καρπὸν ζωηφόρον τῷ κόσμῳ· ὁ μὲν γὰρ προσευχὴν ἐν τῷ ὄρει ἐτέλει, ἡ δὲ ἐν παραδείσῳ ὄνειδος φέρει· ἀλλὰ μετὰ χαράς, ἡ στεῖρα τίκτει τὴν Θεοτόκον, καὶ τροφὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν.

Κάθισμα

Ἦχος δ’. Κατεπλάγη Ἰωσὴφ.

Ἀναβόησον Δαυΐδ, τὶ ὤμοσέ σοι ὁ Θεός; Ἅ μοι ὤμοσε φησί, καὶ ἐκπεπλήρωκεν ἰδού, ἐκ τοῦ καρποῦ τῆς κοιλίας μου δοὺς τὴν Παρθένον· ἐξ ἧς ὁ πλαστουργός, Χριστός ὁ νέος Ἀδάμ, ἐτέχθη βασιλεύς, ἐπὶ τοῦ θρόνου μου· καὶ βασιλεύει σήμερον, ὁ ἔχων τὴν βασιλείαν ἀσάλευτον. Ἡ στεῖρα τίκτει, τὴν Θεοτόκον, καὶ τροφὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν.

Έτερον Κάθισμα

Ἦχος δ’. Κατεπλάγη Ἰωσὴφ.

Ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί, καὶ ἐξ ὀσφύος τοῦ Δαυΐδ, ἡ θεόπαις Μαριάμ, τίκτεται σήμερον ἡμῖν, καὶ νεουργεῖται, ἡ σύμπασα καὶ θεουργεῖται. Συγχάρητε ὁμοῦ, ὁ οὐρανός καὶ ἡ γῆ· αἰνέσατε αὐτήν, αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν, Ἰωακεὶμ εὐφραίνεται, καὶ Ἄννα πανηγυρίζει κραυγάζουσα· Ἡ στεῖρα τίκτει, τὴν Θεοτόκον, καὶ τροφὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν.

Έτερον Κάθισμα

Ἦχος πλ. δ’. Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς.

Ἀγαλλιάσθω οὐρανός, γῆ εὐφραινέσθω· ὁ τοῦ Θεοῦ γὰρ οὐρανός, ἐν γῇ ἐτέχθη, ἡ Θεόνυμφος αὕτη ἐξ ἐπαγγελίας. Ἡ στεῖρα βρέφος θηλάζει τὴν Μαριὰμ· καὶ χαίρει ἐπὶ τῷ τόκῳ Ἰωακείμ. Ῥάβδος λέγων ἐτέχθη μοι, ἐξ ἧς τὸ ἄνθος Χριστός, ἐβλάστησεν ἐκ ῥίζης Δαυΐδ. Ὄντως θαῦμα παράδοξον!

Έτερον Κάθισμα

Ἦχος δ’. Κατεπλάγη Ἰωσὴφ.

Ἡ Παρθένος Μαριάμ, καὶ Θεοτόκος ἀληθῶς, ὡς νεφέλη τοῦ φωτός, σήμερον ἔλαμψεν ἡμῖν, καὶ ἐκ Δικαίων προέρχεται εἰς δόξαν ἡμῶν. Οὐκ ἔτι ὁ Ἀδὰμ κατακρίνεται· ἡ Εὔα τῷν δεσμῶν ἠλευθέρωται· καὶ διὰ τοῦτο κράζομεν βοῶντες, ἐν παρρησίᾳ τῇ μόνῃ Ἁγνῇ· Χαρὰν μηνύει, ἡ γέννησίς σου, πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ.