Ο "λόγος" που εκφώνησε ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως Ιωάννης Μεταξάς στις Σέρρες, 27 Οκτωβρίου 1936
Στις 27 Οκτωβρίου 1936, ο Ιωάννης Μεταξάς, Πρόεδρος της Κυβερνήσεως, εκφώνησε λόγο στις Σέρρες.
Ἡ γῆ πρέπει νὰ μοιραστῆ στοὺς ἀγρότες.
Τὸ νέο κράτος θὰ φροντίση διὰ τὰς ἐκχερσώσεις, ἀποστραγγίσεις, ἀρδεύσεις καὶ τὴν συντήρησίν τους. Γεωπόνοι καὶ ἀγροτικοὶ ἱατροὶ στὰ χωριά. Στοὺς ἀγρότες καὶ τοὺς ἐργάτες στηρίζεται ἡ νέα κοινωνία. – Ἐπανεύρεσις τοῦ ἐνθουσιασμοῦ. – Νεολαία.
(Λόγος τῶν Σερρῶν, τῆς 27ης Ὀκτωβρίου 1936)
ΛΟΓΟΣ ΕΚΦΩΝΗΘΕΙΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΣΕΡΡΑΣ
(27 Οκτωβρίου 1936)
᾿Αγαπητοὶ Σερραῖοι,
Ὅταν πρὶν ἀπὸ τρεῖς ἑβδομάδες ἐπέρασα ἀπὸ δῶ πηγαίνοντας εἰς τὴν Κομοτηνήν, σᾶς εἶχα ὑποσχεθῆ ὅτι θὰ ἐρχόμουνα νὰ σᾶς ἐπισκεφθῶ καὶ νὰ μείνω δύο ἡμέρας μαζί σας. Να τώρα ποὺ τὸ ἐκτελῶ. Σᾶς εὐχαριστῶ θερ- μῶς διὰ τὴν θαυμασίαν ὑποδοχὴν ποὺ μοῦ ἐκάματε. Βέβαια ἡ ὑποδοχὴ αὐτὴ ὀφείλεται καὶ γίνεται καὶ διὰ τὸ πρόσωπόν μου, ἀλλὰ πρὸ πάντων διὰ τὸ ἔργον τὸ ὁποῖον ἀνελάβομεν ὅλοι μαζὶ καὶ ἐγὼ καὶ σεῖς διὰ τὴν ἀναγέννη- σιν τῆς Ἑλλάδος μας. Μοῦ ἐκδηλώσατε μὲ αὐτὸν τὸν τρόπον τὴν ἀπόφασίν σας ὄχι μονάχα νὰ μὲ ὑποστηρίξετε εἰς τὸ ἔργον αὐτό, ἀλλὰ καὶ νὰ λάβετε εἰς αὐτὸ ὅλοι σας μέρος. Μὲ μιὰ ψυχὴ ὅλοι σας καὶ μὲ ἀπόφασι, μὲ πίστι, μὲ ἐνθουσιασμὸν καὶ μὲ αἰσιοδοξίαν διὰ τὸ μέλλον. Πρέπει νὰ ἠξεύρετε ὅτι ὁ τόπος μας, ὁ ὁποῖος ἔπασχεν ἀπὸ πολλὰ πράγματα, ἔπασχεν ἀπὸ ἕνα πρά γμα κυρίως, ἀπὸ τὸ ὅτι οἱ πολῖται τοῦ τόπου αὐτοῦ δὲν εἶχον ἐμπιστοσύνην οὔτε εἰς τὸ μέλλον τῆς Ἑλλάδος μας, οὔτε εἰς τὸν ἑαυτόν τους. Οἱ ἄνθρω ποι ποὺ δὲν ἔχουν ἐμπιστοσύνην εἰς τὴν Πατρίδα τους δὲν ἔχουν ἐμπιστο- σύνην καὶ εἰς τὸν ἑαυτόν των, δὲν θὰ δυνηθοῦν ποτὲ νὰ κάμουν τίποτε. Τώρα αὐτὸ τὸ αἴσθημα ποὺ ἤτανε κρυμμένο μέσα εἰς τὰ στήθη σας, ποὺ ἤτανε σκεπασμένο ἀπὸ τὴν στάχτη, τὴν ὁποία μᾶς ἔριξε ἡ κακοτυχία τοῦ παρελθόντος, αὐτὸ τὸ αἴσθημα ἐβγῆκε ὁλοζώντανο εἰς τὴν ἐπιφάνειαν καὶ αὐτὸ εἶναι ποὺ φωτίζει τὸν δρόμον σας διὰ τὸ μέλλον τοῦ τόπου. Πολλὰ ἐπέ- ρασαν εἰς τὸ παρελθὸν αἱ ὡραῖαι Σέρραι, ὅπως ἔλεγε τὴν πόλιν σας τὸ τρα- γούδι τοῦ πολέμου τοῦ 1912, τὸ ὁποῖον οἱ πολεμισταὶ τῆς Παλαιᾶς Ἑλλά- δος ἐτραγουδοῦσαν, ὅταν εἶχαν ἔλθει ἐδῶ. Ἔβαζαν πάντοτε εἰς τὸ ὄνομα τῆς πόλεώς σας τὸ ἐπίθετον ὡραῖαι. Ἔπαθε λοιπόν πολλὰ ἡ ὡραία πόλις σας εἰς τὸν πόλεμον τὸν ἰδικὸν μας, τὸν Βαλκανικόν. Ἔπαθε πολλὰ εἰς τὸν Εὐ- ρωπαϊκὸν πόλεμον, καὶ πολλὰ ὑπέφερε δεινὰ κατόπιν εἰς τὸ κίνημα τοῦ 1935.
Λέγω ὅτι ὑποφέρατε ὅλα αὐτά, διότι σεῖς ἐπληρώσατε ὄχι μονά χα τοὺς πολέμους, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον ἦτο καὶ φυσικόν, ὅταν μία πόλις εἶναι κοντὰ εἰς τὰ σύνορα νὰ πληρώνη τὰ δεινὰ τοῦ πολέμου, ἀλλὰ ἐπλη- ρώσατε καὶ ὅλες τὶς ἐσωτερικές μας ἀκαταστασίες. Διατί; Διότι ἀντὶ οἱ Ἕλ- ληνες νὰ ἀσχολούμεθα νὰ ἀνορθώσωμεν τὸν τόπον μας καὶ νὰ τὸν ἀνυψώσω- μεν, ἐξ αἰτίας τοῦ κομματισμοῦ καὶ ὅλων τῶν ἐλαττωμάτων αὐτοῦ, ἤμαστε διηρημένοι μεταξύ μας καὶ ἐπολεμοῦσε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον καὶ ἐν τῷ μεταξύ ἔμεινεν ἡ χώρα μας πίσω, ὁ δὲ κομμουνισμὸς ἐσήκωνε θρασεῖαν τὴν κεφα λήν του, ἐζητοῦσε νὰ μᾶς μεταβάλη εἰς ἕνα τόπον ὅπου δὲν θὰ ἐπικρατοῦσε παρὰ μόνον ἡ ἀνεργία, διὰ τὴν ὁποίαν μπορεῖτε νὰ λάβετε ἐν παράδειγμα ἂν γυρίσετε τὰ μάτια σας καὶ δῆτε τι γίνεται στὴν Ισπανίαν. Δὲν ἤτανε πράγμα εὔκολο ἡ ἀπόφασις αὐτή. Καὶ ἐγὼ ποὺ τὴν ἔλαβα
καὶ ὁ Βασιλεὺς ποὺ τὴν ἐνέκρινε γνωρίζουμε πόσες στιγμὲς ἀγωνίας ἐπε- ράσαμε. Γιατί, ὅταν κανείς προσεγγίζη εἰς ἕνα μεγάλο ἔργον, τοῦ ἔρχονται ὅλοι οἱ δισταγμοὶ τῆς ἠθικῆς εἰς τὸν ἄνθρωπον ἕως ὅτου ἔλθη ἡ ἀνάγκη, ἡ ἀδήριτος ἀνάγκη, ἡ ὁποία ἐπιβάλλει εἰς τὸν καθένα νὰ κάμη τὸ καθῆκον του χωρὶς νὰ λαμβάνη πλέον τίποτε ὑπ' ὄψιν του, οὔτε δισταγμούς, οὔτε τίποτε ἄλλο. Ἡ ἀνάγκη αὐτὴ παρουσιάστηκε σὲ μᾶς τὴν 4 Αὐγούστου καὶ ὅταν τὴν εἶδαμε μπροστὰ εἰς τὰ μάτια μας ἦτο πλέον ἀκαταμάχητη, ἀντα- ποκρινομένη εἰς τὰς ἀπαιτήσεις. Ἔτσι ἐκόψαμε πλέον μὲ τὸ παρελθόν, μὲ τὸ παρελθὸν τὸ γεμᾶτο ἔριδας καὶ ἀντεγκλήσεις καὶ γκρίνιες ἐσωτερικὲς καὶ μουρμούρες καὶ δυσαρέσκειες καὶ ἐμφυλίους πολέμους. Μὲ ὅλα αὐτὰ τὰ πρά γματα καὶ μὲ αὐτὴν τὴν ζωὴν μας ἀκόμη καὶ μὲ αὐτὸ τὸ παρελθὸν ἐκόψαμε γιὰ πάντα, καὶ τώρα δὲν ἔχομεν πλέον τίποτε παρὰ νὰ τραβήξουμε μπροστά διὰ τὸ μέλλον. Καὶ πρῶτα - πρῶτα ἀρχίσαμε νὰ κάμουμε ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον κάνει κάθε φρόνιμος νοικοκύρης, νὰ κλειδώσουμε τὴν πόρτα τοῦ σπιτιοῦ μας. Μπορεῖτε νὰ κοιμάστε πλέον ἤσυχοι. Δὲν πιστεύω νὰ παρουσιαστή ποτέ περί πτωσις πολέμου, ἀλλὰ ἂν παρουσιαστῆ ποτέ, νὰ εἶσθε ἤσυχοι, σᾶς τὸ λέγω καὶ σᾶς ὅπως καὶ ἀλλοῦ, διὰ νὰ ἔχετε ἐμπιστοσύνην ὅτι θὰ κάνωμε τὸν στρατὸν ἀληθινὸ στρατό. Γιατὶ ἔχουμε καὶ τὸ ἔμψυχο ὑλικό, τοὺς ἀξιωματι κοὺς καὶ τοὺς ἄνδρες τοῦ στρατοῦ, τοὺς ὁποίους μᾶς δίδετε σεῖς οἱ κάτοικοι τῆς χώρας καὶ τοὺς ὁποίους νὰ εἶστε βέβαιοι ὅτι, ἅμα τοὺς ἀνεφοδιάσωμε καὶ τοὺς ἀνασυγκροτήσωμε, θὰ κάνωμε τὸν στρατό μας σὰν τὸν παλαιών στρα- τὸν τῆς Ἑλλάδος μὲ τὰ κατορθώματά του. ᾿Αλλά, σᾶς ἐπαναλαμβάνω, αὐτὸ τὸ κάμνω, διότι ὁ καθένας πρέπει νὰ ἀσφαλίζεται. ᾿Αλλ' ἔχω πεποίθησιν ὅτι κανεὶς δὲν ζητεῖ νὰ μᾶς ἐνοχλήση εἰς τὸν τόπον μας, ὅπως καὶ ἡμεῖς δὲν θέλουμε νὰ ἐνοχλήσουμε κανένα.
Ἔπειτα ἔχουμε νὰ φροντίσουμε δι᾿ αὐτὴν τὴν γῆν, τὴν ὡραιοτάτην αὐτὴν γῆν, τὴν ὁποίαν ἅμα τὴν βλέπει κανεὶς ἀπὸ κοντὰ εὔχεται νὰ ζῇ πολλὰ χρό νια, νὰ μὴ τὴν χάση ποτὲ ἀπὸ τὰ μάτια του. Πρέπει αὐτὴν τὴν γῆν νὰ τὴν δώσουμε εἰς τοὺς ἀγρότας ὁ καθένας ἀπὸ τοὺς ὁποίους νὰ πάρῃ τὸν κλῆ· ρὸν του, διὰ νὰ προσφέρη ἐκεῖ μέσα τὸ εἶναι του, ὄχι μονάχα διὰ τὸν ἑαυτόν του καὶ τὴν οἰκογένειάν του, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ σύνολον. Τὰ ἔργα, τὰ ὁποῖα ἀρχί- σαμε, θὰ τελειώσουν τὸν ἄλλο χρόνο, ἀλλ' ἀνάγκη ἐν τῷ μεταξὺ τὴν γῆν αὐτὴν νὰ τὴν ἀξιοποιήσουμε, νὰ τὴν κάνουμε τέτοια, ὥστε νὰ μπορῆ ὁ καλ- λιεργητὴς νὰ ἀρχίση τὸ ἔργον του, χωρὶς νὰ ἐπιβαρύνεται μὲ τὰ φοβερά ἔξοδα τῶν ἐκχερσώσεων. Πρέπει νὰ χωρισθή σὲ περισσότερα χαντάκια, πρέ πει νὰ γίνουν ὅλα τὰ ἔργα τῆς ἀποστραγγίσεως, νὰ γίνουν ὅλα τὰ ἔργα τῆς ἀρδεύσεως, ποὺ θὰ κάνουν τὴ γῆ αὐτὴ νὰ σᾶς ἀποδίδη πολλαπλάσια. Πρέπει τὰ ἔργα αὐτὰ νὰ συντηροῦνται κάθε χρόνο καὶ μὲ προσοχή, γιατὶ ἂν δὲν συντηροῦνται, ὕστερα ἀπὸ ὀλίγα χρόνια θὰ καταστραφούν. Καὶ πρέπει ἡ γῆ αὐτὴ νὰ μοιρασθῆ, ὅπως εἶπαμε, σὲ ἕνα ἕκαστον ἀγρότην καὶ τὸ μοίρασμα τὸ ἀρχίσαμε ἤδη ἀπὸ τὴν περιφέρειαν τὴν ἰδικήν σας. Αὐτὸ θὰ τὸ ἀναλά βουμε ἐμεῖς, τὸ Κράτος. Καὶ οἱ νόμοι διὰ τὸν σκοπὸν αὐτὸν ἐδημοσιεύθησαν ἤδη καὶ ἀρχίζουν νὰ ἐφαρμόζωνται. Ἔπειτα έχουμε νὰ φροντίσουμε διὰ τὰ ἄλλα τὰ μικρότερα τέλματα, τὰ ὁποῖα ὄχι μονάχα σᾶς στεροῦν ἀπὸ καλλιερ γήσιμη γῆ, ἀλλὰ καὶ δηλητηριάζουν τὸ αἷμα σας μὲ τοὺς πυρετούς. Καὶ αὐτὰ θὰ τὰ κάμη τὸ Κράτος, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν βοήθειαν τὴν ἰδικήν σας. Γιατὶ ἂν τὰ μεγάλα ἔργα τὰ κάμνη τὸ Κράτος μόνον του, διὰ τὰ μικρότερα ἔχει ἀνάγκη ἀπὸ τὴν βοήθειάν σας, τὴν ὁποίαν εἶμαι βέβαιος ὅτι θὰ τὴν δώσετε ὁλό κληρη, ἀφοῦ, ὅ,τι σᾶς ζητοῦμε, σᾶς τὸ ζητοῦμε διὰ τὴν ὑγείαν τὴν ἰδικήν σας καὶ τὴν εὐτυχίαν σας. ᾿Απὸ τῆς 4 Αὐγούστου καὶ πέρα σᾶς δώσαμε δεί γματα διὰ τὸ ἐνδιαφέρον μας πρὸς σᾶς. Καὶ πρῶτα - πρῶτα ἕνα πρᾶγμα ποὺ ἔχει μεγάλη ἠθικὴ σημασία διὰ τὸ Κράτος εἶναι τὸ ἑξῆς. Εἶχε πάρει ἄλλοτε τὰ περισσεύματα τοῦ καπνού σας τὸ Κράτος, διὰ νὰ δώση εἰς αὐτὰ ἀξίαν καὶ διὰ νὰ δώση ἀξίαν εἰς τὸ ὑπόλοιπον ἐμπόριον. Καὶ τὰ περισσεύματα αὐτὰ τὸ Κράτος τὰ ἐμπορεύθηκε, τὰ εἶχε πάρει τὸ Κράτος, τὸ προηγούμενου Κρά τος, μὲ τιμὴ μικρὰν καὶ τὰ ἐμπορεύθηκε καὶ ἐκέρδισεν ἑκατὸ ἑκατομμύρια τὰ πενήντα ἑκατομμύρια σᾶς τὰ δώσαμε ἤδη σὲ σᾶς τοὺς καλλιεργητάς, για τὶ εἶπαμε, ἀφοῦ εἶναι ἔργον τῶν χειρῶν σας, ἀφοῦ εἶναι κόπος σας, δὲν ἐπι τρέπεται τὸ Κράτος νὰ ἐπωφεληθῆ καὶ εἴπαμε νὰ σᾶς τὰ δώσουμε᾿ τὰ ἄλλα πενήντα ἑκατομμύρια, τὰ ὁποῖα ἐπραγματοποιηθήκανε, θὰ σᾶς τὰ δώσουμε Ο μέσα σε λίγα χρόνια. Βλέπετε πόσον τὸ Κράτος τὸ ἰδικὸν σας, τὸ Νέον Κρά- τος, τὸ τωρινὸν εἶναι τίμιον μαζί σας. ᾿Αλλὰ ζητῶ καὶ ἐγὼ ἀπὸ σᾶς νὰ εἶσα- στε καὶ σεῖς φίλοι μὲ τὸ Κράτος, νὰ μὴ τὸ θεωρῆτε ὡς κάτι τι ξένον ἀπὸ σᾶς, ἀλλὰ νὰ τὸ θεωρῆτε, ὅπως καὶ πράγματι εἶναι, ὅτι εἶναι ἡ δύναμίς σας. "Οτι
τὸ Κράτος εἶναι ἡ δύναμις ἡ ἰδική σας, ποὺ ἐκδηλώνεται δι' αὐτοῦ. Κατεβάσαμεν ἐπίσης τὰ ἐπιτόκια τῶν καλλιεργητικών δανείων ὄχι πολύ, δύο μονάδες μονάχα, ἀλλὰ ἤτανε μία ἀρχή, γιατὶ δὲν ἔπρεπε ἀμέσως νὰ τὰ Ελαττώσουμε περισσότερον, διὰ νὰ μὴ κλονίσουμε τὴν ᾿Αγροτική Τράπεζα. Μὲ τὴν πάροδον τοῦ χρόνου θὰ τὰ ἐλαττώσουμε ἀκόμη περισσότερον, ὥστε νὰ δανείζεσθε ἀπὸ τὴν ᾿Αγροτικὴν Τράπεζαν μὲ ἕνα τόκον μικρὸν καὶ λογι κόν. ᾿Αναδιοργανώσαμε τὸ Ὑπουργεῖον τῆς Γεωργίας γρήγορα καὶ συστημα τικὰ κατὰ τρόπον, ὥστε οἱ γεωπόνοι νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ κάθε ἄλλη δουλειά καὶ νὰ τοὺς ἔχετε κοντά σας, πολύ κοντά, εἰς τὰ χωριά σας ἀκόμη, να ντυ θοῦν καὶ αὐτοὶ χωριάτικα σὰν καὶ σᾶς τοὺς γεωργούς, ὅπως μοῦ εἶπε κάποιος ἀπὸ σᾶς πρὸ ὀλίγου σὲ ἕνα χωριό, διὰ νὰ σᾶς δείχνουν καὶ νὰ σᾶς κατευ θύνουν εἰς τὴν ἐργασίαν σας. Γιὰ νὰ μὴ ντροπιάζουμε πλέον τὸν πολιτισμὸ τοῦ τόπου μας, ἀναδιοργανώσαμε τὸ Ὑπουργεῖον τῆς Ὑγιεινῆς κατὰ τέτοιον τρό πον, ποὺ νὰ ἔχετε κοντά σας ἀνθρώπους ποὺ νὰ σᾶς καθοδηγοῦν καὶ νὰ μὴ ἔρχεται ἡ μαλάρια νὰ καταστρέφη καὶ σᾶς καὶ νὰ ἐξολοθρεύη σπίτια ὁλόκληρα. Είμαι πατέρας καὶ σᾶς λέγω ἀληθινὰ ὅτι πόνεσε ἡ ψυχή μου, ταρά χθηκε ἡ καρδιά μου, ὅταν εἰς τὸν δρόμον εἶδα παιδάκια καὶ παιδούλες μαρα ζωμένα ἀπὸ τοὺς πυρετούς. Εἰς ἕνα τόπον πολιτισμένον δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ὑπάρχη αὐτὸ τὸ αἷσχος καὶ νὰ ἐξοδεύωνται οἱ πόροι τῆς χώρας διὰ τοὺς κηφήνας τῶν κομμάτων. Ντροπή! Αὐτοὶ πρέπει νὰ λείψουν καὶ σᾶς τὸ ὑπὸ σχομαι ἐγὼ ὅτι θὰ λείψουν.
Σᾶς ἐξασφαλίσαμε τὴν δραχμήν, ἁρπάξαμε τὴν δραχμὴν καὶ τὴν γλυ τώσαμε ἀπὸ τὴν σπατάλη καὶ τὴν κραιπάλη τοῦ παρελθόντος. Βρεθήκαμε μπροστὰ σὲ ἕνα προϋπολογισμὸ ποὺ τὸν ἔτρεφας ἐσὺ, λαέ, μὲ τοὺς φόρους σου, μπροστὰ σὲ προϋπολογισμὸ ποὺ τὸ χρῆμα του ἐξωδευότανε κατὰ τέτοιον τρόπον, ποὺ, ἂν ἐξακολουθοῦσε καὶ ἂν δὲν μεσολαβοῦσε ἡ 4η Αὐγούστου, ἀσφαλῶς θὰ ἔκλεινε μὲ ἕνα ἔλλειμμα τεράστιο. Καὶ διὰ νὰ καλυφθῆ αὐτὸ τὸ ἔλλειμμα θὰ ἔπρεπε νὰ ἐκδοθῇ χαρτονόμισμα καὶ ἔκδοσις χαρτονομίσματος σημαίνει πτῶσιν τῆς δραχμῆς, ἀκρίβεια τῆς ζωῆς καὶ ἐξευτελισμόν τῆς τιμῆς τῶν προϊόντων. Ὕστερα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ κόπιασε σὺ ὁ ἐργαζόμενος νὰ ἀπο λαύσης τοὺς κόπους σου. Δὲν θὰ τὸ κατορθώσης αὐτό, διότι ἐσὺ ὁ λαὸς θὰ πλήρωνες τὴν οἰκονομικὴν καταστροφήν. Ἐπὶ πλέον τὸ συνάλλαγμά μας, τὸ πολύτιμον αὐτὸ συνάλλαγμα ποὺ μᾶς δίδετε σεῖς μὲ τὸν καπνό σας, οἱ στα φιδοπαραγωγοί τῆς Πελοποννήσου μὲ τὴν σταφίδα, οἱ ἄλλοι κάτοικοι τῆς Ελ λάδος μὲ τὰ προϊόντα τους, οἱ ναυτιλλόμενοι ποὺ θαλασσοπνίγονται μὲ τοὺς κινδύνους, ὅλο αὐτὸ τὸ πολύτιμο συνάλλαγμα, τὸ ὁποῖον ἤτανε ὁ ἱδρὼς καὶ τὸ αἷμά σου, Ἑλληνικὲ Λαέ, τὸ ἐμπορεύοντο λαθραῖα ἐπιτήδειοι κερδοσκόποι καὶ τὸ ἔβγαζαν εἰς τὸ ἐξωτερικὸν κρυφὰ διὰ νὰ ὠφεληθοῦν αὐτοὶ οἱ ἀσυνεί δητοι εἰς βάρος ὅλων σας. Έλαβα ὅμως μέτρα ἐναντίον τους σκληρά καὶ ἀπάνθρωπα, γιατὶ ἔπρεπε νὰ κλείσουν αὐταὶ αἱ πληγαί, ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἔρρεε τὸ δικό σας αἷμα. Καὶ τὸ ἔκαμα αὐτὸ χωρὶς νὰ μὲ ἐπηρεάσουν συμπάθειες πρὸς ἀνθρώπους, χωρὶς νὰ ἀναγνωρίσω οὔτε φίλον, οὔτε ἐχθρὸν, οὔτε κανένα. Καὶ τὸ ἔκαμα κατὰ ἕνα τρόπον, οὕτως ὥστε σὲ ἕνα μῆνα, τὸν Σεπτέμβριον, νὰ ἔχωμεν οἰκονομήσει, ἀφοῦ συμπληρώσωμεν ὅλα μας τὰ ἔξοδα σὲ συνάλλα γμα, νὰ ἔχωμεν οἰκονομήσει ἕνα ἑκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες λίρες ᾿Αγ γλίας, ποὺ εἶναι τὸ κάλυμμα τῆς δραχμῆς σου.
᾿Αρχίζουμε ἔτσι συστηματικά νὰ συνερχώμεθα οἰκονομικῶς. Γνωρίζω πολὺ καλὰ ὅτι ἀκόμη ὑποφέρετε καὶ ἰδίως οἱ ἀγρόται καὶ ὅτι ὑποφέρετε καὶ σεῖς οἱ κάτοικοι τῶν πόλεων, οἱ ἐπαγγελματίαι καὶ οἱ βιοτέχναι, τὸ γνωρίζω αὐτό. ᾿Αλλὰ μὴ νομίζετε ὅτι μπορεῖ ἕνας λαός, ὕστερα ἀπὸ τὴν σπατάλην καὶ τὴν κραιπάλην τοῦ παρελθόντος καὶ τὸν διασπαθισμὸν τοῦ δημοσίου χρή ματος διὰ τοὺς κηφήνας τῶν κομμάτων, ὕστερα ἀπὸ τὸν κλονισμὸν τὸν ἐσω τερικόν, ποὺ μᾶς ἔδιδε κάθε ἡμέραν, μὴ νομίζετε ὅτι μπορεῖ νὰ ἀναβιώση οἰκονομικῶς εὐθὺς ἀμέσως σὲ μία ἢ δύο ἡμέρες· θὰ χρειασθῆ κόπος, θὰ χρεια σθῆ καιρός, θὰ χρειασθοῦν στερήσεις. Τὰ εἶπα αὐτὰ καὶ σὲ ἄλλους, τὰ δια βάσατε καὶ σεῖς καὶ τὰ λέγω καὶ ἐδῶ, γιατί θέλω νὰ σᾶς δώσω τὴν διαβεβαίωσιν ὁ ἴδιος, νὰ τὴν ἀκούσετε ἀπὸ τὸ στόμα μου τὴν διαβεβαίωσιν αὐτήν, ὅτι ἀκόμη καὶ αἱ στερήσεις θὰ εἶναι πλέον διὰ τὸν ἑαυτόν σας, γιὰ τὰ παι διά σας, γιὰ τὴν εὐτυχία τῆς οἰκογενείας σας, θὰ εἶναι γιὰ νὰ ἀποτελέση τὸ στήριγμα τῶν παιδιῶν σας καὶ ὄχι τροφὴ γιὰ τοὺς κηφήνας καὶ τοὺς ἀπατεῶνας τῶν κομμάτων. Θέλω νὰ ἀκούσετε ἀπὸ μένα, ποὺ δὲν δίνω όπο σχέσεις ἄδειες, ὅτι αἱ στερήσεις σας καὶ οἱ κόποι σας θὰ ἀποδώσουν πολλαπλά- σια. Γι᾿ αὐτὸ νὰ μὴ σᾶς στενοχωρή ἡ κακὴ χρονιὰ ποὺ ἐπεράσαμε ἀπὸ ἐσο δεία ἐφέτος. Θὰ σᾶς βοηθήση τὸ Κράτος, ἐκείνους ἀπὸ σᾶς ποὺ στερούν ται πρὸ πάντων. Όπως ἐφροντίσαμεν γιὰ τὴν ἀγροτικὴ τάξι, ἔτσι ἐφροντίσα- μὲν καὶ γιὰ τὸ ἄλλο πόδι ἐπάνω στὸ ὁποῖον στηρίζεται ἡ κοινωνία, γιὰ τὴν ἐργατικὴ τάξι, γιατὶ ἐμεῖς νομίζομεν ὅτι σὲ δύο πόδια στηρίζεται ἡ κοινωνία: στοὺς ἀγρότας καὶ στοὺς ἐργάτας. Ἐπάνω σ' αὐτοὺς τοὺς στύλους στηρίζει ται τὸ οἰκοδόμημα τῆς ἀστικῆς κοινωνίας. Καὶ οἱ ἀστοὶ ποὺ ἐκπροσωποῦν τὸ ἀστικὸν καθεστώς καὶ τὸν προαιώνιον πολιτισμόν του, πρέπει πάντα να προστατεύουν αὐτὲς τὶς δύο βάσεις στις ὁποῖες στηρίζονται, τοὺς ἀγρότας καὶ τοὺς ἐργάτας. Πρέπει νὰ κάμετε κάθε θυσία, γιὰ νὰ εἶναι αὐτοὶ οἱ δύο στῦ λοι πάντα γεροί. ᾿Αποβλέψαμε, ὅπως σᾶς εἶπα, στοὺς ἐργάτας καὶ ἐζητήσαμε νὰ τοὺς ἐξυψώσουμε ἀπὸ τὸ ἐπίπεδο τῆς ἀνεχείας καὶ τῆς πενίας στὸ ὁποῖον -- εὑρίσκοντο. Καὶ ὀφείλω νὰ ὁμολογήσω ὅτι μὲ τὴν πρόθυμον συνδρομὴν τῶν ἐργοδοτῶν καθωρίσαμεν τὸ ἐλάχιστον ὅριον ἡμερομισθίου κατὰ τέτοιον τρό πον, ὥστε νὰ γίνη πλέον καὶ στὴν τάξιν αὐτὴν ὁ βίος ἀνεκτός. Τὸ ἐλάχιστον ὅριον γιὰ τὰ νέα κορίτσια ἑτριπλασίασε τὸ ἡμερομίσθιο. Ἐπίσης καὶ τοῦ Ο ἁπλοῦ ἐργάτου ἀνέβηκε τὸ ἡμερομίσθιο. Συγχρόνως ἐφαρμόζουμε τὸ ὀκτάωρο σχεδόν γιὰ ὅλους τοὺς ἐργατικούς κλάδους καὶ ὅσοι ἀπὸ σᾶς, ἐργάται, δὲν τὸ ἐφήρμοσαν ἀκόμη, θὰ τὸ ἐφαρμόσουν ἀργότερα γιὰ νὰ γίνη ἡ ζωή σας ἀνεκτή. Σᾶς τὰ ἐξασφαλίσαμε ὅλα αὐτὰ μαζὶ μὲ τὰς συλλογικὰς συμβάσεις ἐργασίας, καὶ θὰ σᾶς ἐξασφαλίσωμεν ἀπὸ τὰς δυστυχίας τοῦ βίου μὲ τὰς κοινωνικὰς ἀσφαλίσεις αἱ ὁποῖαι ἀρχίζουν νὰ ἐφαρμόζωνται.
᾿Αλλὰ καὶ σεῖς, ἐργάται, ἔχετε καθῆκον ἀπέναντι τοῦ Κράτους αὐτοῦ ποὺ φροντίζει γιὰ σᾶς σὰν παιδιά του. Ἔχετε καθῆκον νὰ τοῦ εἶσθε οἱ ὑπο στηρικταὶ καὶ νὰ κλείσετε τὰ αὐτιὰ καὶ τὰ μάτια σας ἀπὸ ἐκείνους τοὺς ἐκ μεταλλευτὰς καὶ τοὺς ἀπατεῶνας, ποὺ σᾶς ὑπόσχονται τὸν παράδεισο καὶ οἱ ὁποῖοι σᾶς βυθίζουν κάθε φορὰ μέσα στὴν κόλασι γιὰ νὰ σᾶς γεννήσουν τὴν ἀπελπισία ἐκείνη, ἡ ὁποία θὰ τοὺς βοηθούσε γιὰ νὰ ἀνατρέψουν τὴν κοινων νία. Δὲν ἤτανε φίλοι σας αὐτοί, δὲν ἤτανε προστάται σας. Αὐτοὶ ἤτανε ἄν θρωποι μισότρελλοι ποὺ ἐβασανίζοντο μὲ ὄνειρα ποὺ μόνον σὲ παράφρονας ἐγκεφάλους μποροῦσαν νὰ γεννηθοῦν καὶ τῶν ὁποίων τὰ καταστρεπτικὰ ἀποι τελέσματα τὰ εἴδαμε στὸ παρελθὸν σὲ μιὰ μεγάλη χώρα καὶ τὰ βλέπετε καὶ τώρα στὴν Ισπανία. Αὐτοὶ ζητοῦσαν νὰ σᾶς φέρουν μὲ τὴν ἀθλιότητα καὶ τὴν πενία σὲ ἀπελπισία. Ἡμεῖς ζητοῦμε νὰ σᾶς βγάλωμεν ἀπὸ τὴν ἀθλιότητα καὶ τὴν πενίαν καὶ νὰ σᾶς φέρουμε σὲ μιὰ ζωὴ ἀνεκτή. Ἔπειτα ἀρχίζουμε νὰ ὀργανώνουμε τὰ μεγάλα ἔργα τῆς κοινωνικῆς περιθάλψεως, διὰ τὰ ὁποῖα παρ᾿ ὅλη τὴ φτώχεια τοῦ προϋπολογισμοῦ θὰ δώσουμε ἑκατοντάδες ἑκατομ μυρίων, ὥστε ὁ ἄπορος ποὺ πάσχει καὶ ὁ ἐνδεὴς νὰ μπορῆ νὰ βρῆ ἕνα πιάτο ζεστὸ φαὶ τὸ μεσημέρι γιὰ νὰ φάη κι ἅμα ἀρρωστήση νὰ βρὴ ἕνα κρεββάτι σ' ένα νοσοκομείο ποὺ νὰ τὸν δεχθῆ καὶ νὰ τὸν περιθάλψη. ᾿Απὸ αὐτὰ τὰ πράγματα ἐστερεῖτο ἡ χώρα μας. ᾿Αλλὰ σᾶς ἐρωτῶ: Μιὰ χώρα τόσον ἱστο ρική, μιὰ χώρα μὲ τέτοιο ἀρχαῖο πολιτισμό, εἶναι δυνατὸν νὰ μὴ ἔχῃ αὐτὰ τὰ πράγματα;
Ζητοῦμε ἐπίσης νὰ ὀργανώσουμε τὶς δυὸ μεγάλες μερίδες τῆς κοινωνίας. ᾿Απὸ τὸ ἕνα μέρος τὸν ἐργατικὸν κόσμον ποὺ εὑρίσκεται σὲ ἀνδρικὴ ἡλικία, τοὺς ἐργοδότας, τοὺς ἐπαγγελματίας, τοὺς βιοτέχνας καὶ τοὺς ἐργάτας κατά ἕνα τρόπον ὥστε νὰ ἔχη κάθε τάξις τὴν αὐτοτέλειά της καὶ νὰ μπορῆ συν εργαζομένη μὲ τὸ Κράτος νὰ ἐξασφαλίζη τὰ συμφέροντά της, ἀφ᾿ ἑτέρου δὲ αἱ τρεῖς κοινωνικαὶ τάξεις συνεργαζόμεναι μαζὶ νὰ ἐξασφαλίζουν τὴν ἄρμο νία τῆς ἐργασίας, χωρὶς τὴν ὁποίαν δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξη πλοῦτος. Αὐτὴ εἶναι ἡ μία κοινωνικὴ ὁμάς. Ἡ ἄλλη κοινωνική ομάς, τῆς ὁποίας θὰ ἐπι διώξουμε μέσα σε λίγα χρόνια τὴν ὀργάνωσι, εἶναι ἡ νεολαία. Η νεολαία αὐτὴ ποὺ φοιτᾶ εἰς τὰ σχολεῖα καὶ ἐκείνη ποὺ δὲν φοιτᾶ, γιατὶ ἔχει μπῆ πλέον στὴ δουλειά, ἀγόρια καὶ κορίτσια, θὰ ὀργανωθῆ κατὰ τέτοιον τρόπο, ὥστε νὰ αἰσθάνεται ὁ καθένας των ὅτι ἡ δουλειά του εἶναι νὰ φροντίζη ὄχι μονάχα γιὰ τὸν ἑαυτό του, ἀλλὰ γιὰ τὸ σύνολον, γιατὶ ὅταν αὐτὸ τὸ μάθετε ἀπὸ παιδιά, ἀποτείνομαι σὲ σᾶς, τὴν νεολαία, δὲν θὰ τὸ ξεχάσετε ποτὲ ὅταν γίνετε μεγάλοι, θὰ δώσουμε εἰς τὴν νεολαίαν περιεχόμενον καὶ φρόνημα έθνι κόν, θὰ ἐξασφαλίσουμε τὸν χαρακτήρα τῶν νέων ὥστε ὄχι μονάχα νὰ αἰσθά- νωνται ἑλληνικά, ἀλλὰ καὶ τὸ αἴσθημά των αὐτὸ νὰ τὸ ἐκδηλώνουν σε κάθε περίστασι. Θὰ σᾶς δώσουμε, παιδιά μου, Ιδανικὰ ἐθνικά, γιατί χωρὶς ἰδανικά δὲν μπορεῖτε νὰ ζήσετε στη ζωή σας, δὲν μπορεῖτε νὰ κάνετε μεγάλα πρά γματα καὶ τὰ ἴδανικά σας πρέπει νὰ εἶναι ἐθνικὰ καὶ καθαρῶς ἑλληνικά, γιατὶ εἶσθε Ἑλληνόπουλα καὶ εἶναι μεγάλο πράγμα νὰ εἶναι κανένας Ἕλλην. Είσθε Ἑλληνόπουλα σὲ ὅλα, στὸ αἷμα σας, στὰ κόκκαλά σας, στὰ σώματά σας' τὸ ὅ,τι ἔχετε μέσα σας εἶναι ἑλληνικὸ καὶ προέρχεται ἀπὸ μητέρα, παι τέρα, πάππους καὶ προπάππους Ἕλληνας. Καὶ ἡ ψυχή σας εἶναι καθαρῶς ἑλληνικὴ καὶ μέσα σ' αὐτὴ τὴν ψυχή σας περικλείονται τὰ ὄνειρα καὶ οἱ πά θοι καὶ τὰ ἰδανικὰ ἀναριθμήτων γεγεῶν ἑλληνικῶν. Ἔτσι θὰ ἐξασφαλίσουμε τὸ μέλλον μας. Ἡμεῖς θὰ περάσουμε. Καὶ ἂν περάσουμε χωρὶς νὰ ἐξασφα λίσουμε τὴν μέλλουσαν γενεάν τῆς Ἑλλάδος, τότε θὰ ἔχουμε κάνει τὸ μεγα λύτερο ἔγκλημα ποὺ μπορεῖ νὰ γίνη κατὰ τῆς Ἑλλάδος. Σᾶς εἶπα ἕνα μέ ρος ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἔκαμα, τὸ περισσότερον ἐνδιαφέρον γιὰ σᾶς τους Σερραίους καὶ ἕνα μέρος ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα σκοπεύω νὰ κάμω, ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἤρχισα ἤδη καὶ ἔκαμα. Ἔχω τὸ σύστημα νὰ μὴ δίδω ὑποσχέσεις, ἀλλὰ νὰ ἐκτελῶ. ᾿Αλλὰ τὸ περισσότερο ἀπὸ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἔχω κάμει καὶ γιὰ τὸ ὁποῖον θὰ καυχώμαι – καὶ δὲν ντρέπομαι νὰ καυχώμαι καὶ οὔτε ἔχω τὴν μετριο φροσύνην ὥστε νὰ μὴ καυχώμαι δι᾿ αὐτὸ – εἶναι ὅτι σᾶς ἔκαμα νὰ ἐνθου σιασθῆτε γιὰ τὸν τόπο σας, νὰ ἀποκτήσετε θάρρος, αἰσιοδοξίαν, πεποίθησιν πρὸς τὸν ἑαυτό σας καὶ πεποίθησιν καὶ ἀγάπην πρὸς τὴν Ἑλλάδα, καὶ ἂν σὲ ὅλα τὰ ἄλλα ἀποτύχω, ἀλλὰ δὲν θὰ ἀποτύχω, εἶμαι βέβαιος πὼς θὰ ἐπι τύχω, γιατὶ ἔχω τὴν βοήθειαν ὅλων σας καὶ φαίνεται καὶ τὴ διαβάζω στα μάτια σας πόσον εἴσαστε μαζί μου. Είμαι, λοιπόν, βέβαιος, ὅτι θὰ ἔπιτύχω. ᾿Αλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη ἤθελον ἀποτύχει καὶ μοῦ μείνη μόνον αὐτό, ὅτι σᾶς ἐνέν πνευσα ἐμπιστοσύνην πρὸς τὸν ἑαυτόν σας, αὐτὸ θὰ μοῦ φθάνη.
Ἐδῶ ποὺ εἶστε, Σερραῖοι, εἶστε εἰς τὰ σύνορα τῆς Ἑλλάδος καὶ μολονότι τὰ σύνορά μας δὲν κινδυνεύουν καὶ οὔτε θὰ κινδυνεύσουν ποτέ, εἶσθε πάντοτε οἱ φρουροὶ αὐτῶν τῶν συνόρων καὶ πρέπει νὰ εἶστε περισσότερον Ἕλληνες, ἀποφασιστικώτεροι καὶ πλέον ἐνθουσιώδεις ἀπὸ τοὺς νοτίους Ἕλληνας, οἱ ὁποῖοι εἶναι μακρυὰ ἀπ᾿ ἐδῶ. Εἶσθε ἡ πρόσοψις, ἡ φάτσα τῆς Ἑλλάδος ἀπέ ναντι τοῦ ἐξωτερικού. "Αν ἦτο δυνατὸν νὰ εὑρίσκετο μία διαφορὰ μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων καὶ νὰ ὑπάρχουν Ἕλληνες περισσότερον Έλληνες ἀπὸ τοὺς ἄλ λους Ἕλληνες, ἐγὼ θὰ ζητοῦσα ἀπὸ σᾶς τοὺς Σερραίους νὰ εἶσθε Ἕλληνες, οἱ πλέον Ἕλληνες ἀπὸ ὅλους τοὺς "Ελληνας καὶ πρέπει νὰ καυχάσθε γι' αὐ τὸ, γι' αὐτὸν τὸν τόπον ὁ ὁποῖος ἔλαμψε εἰς τοὺς χρόνους τοῦ μεσαίωνος, κάτω ἀπὸ τὸν ἑλληνισμὸν τῆς ᾿Ανατολικῆς Αὐτοκρατορίας καὶ ὁ ὁποῖος ἔλαμψε καὶ εἰς τοὺς νεωτέρους χρόνους μὲ τὰ ὅσα προσέφερε.
᾿Αλλὰ πρέπει νὰ καυχάσθε συγχρόνως, διότι ἀνήκετε εἰς μίαν φυλὴν Ο ἡ ὁποία ἔδωκε τὸν πολιτισμόν της εἰς ὅλην τὴν Εὐρώπην καὶ εἰς ὅλον τὸν κόσμον καὶ ἡ ὁποία παρουσίασε μέσα εἰς τὴν ἱστορίαν τὸ φαινόμενον ἑνὸς Ἔθνους ποὺ ζῆ χιλιάδες χρόνια καὶ ποὺ μένει πάντοτε τὸ ἴδιο καὶ ἀναλλοίω το. ᾿Αλλὰ τοῦτο ἀποτελεῖ γιὰ μᾶς τοὺς Ἕλληνας μιὰ βαρειὰ κληρονομία, που ἐπιβάλλει τὸ μεγάλο, τὸ ὑψηλὸ ἀλλὰ καὶ ὡραῖο καθήκον, νὰ ἐξυψώσετε πάλι αὐτὸν τὸν τόπον στὸν πολιτισμὸν ποὺ εἶχε ἄλλοτε καὶ νὰ τὸν ἐπαναφέρετε εἰς τὸ μεγαλεῖον ἐκεῖνο τοῦ πολιτισμοῦ ποὺ ὅλος ὁ κόσμος τὸ εἶχε γιὰ πρό τυπο. "Αν δὲν τὸ κάμετε αὐτό, θὰ εἶσθε ἀνάξιοι ἀπόγονοι τῶν ἐνδόξων προγό νων σας. Εγώ εἶμαι βέβαιος, ὅτι στὸν δρόμον αὐτὸν τὸν ἀνηφορικὸν καὶ γεμᾶ- τον ἀπὸ κόπους, τὸν ὁποῖον ἀνεβαίνομεν καὶ γιὰ τὸν ὁποῖον θὰ χρειασθούμε πρὸ παντὸς νὰ μὴ διστάσουμε, ὅτι θὰ μὲ ἀκολουθήσετε μὲ πίστιν καὶ μὲ ἐμ πιστοσύνην καὶ μὲ ἀφοσίωσιν. Μπροστά μας βαδίζει ὁ Βασιλεύς, τὸ σύμβολον τῆς Πατρίδος μας καὶ ἀκολουθεῖ ἡ Κυβέρνησις.
Καὶ ὅταν κατόπιν ἀπὸ κόπους καὶ θυσίας καὶ στερήσεις φθάσουμε στὴν κορυφὴ καὶ γυρίσετε πίσω καὶ κοιτάξετε τὸ ἔργον σας, τὸ ἔργον τὸ κοινὸν ὅλων σας, τότε θὰ αἰσθανθῆτε ὑπερηφάνειαν, γιατὶ πήρατε μέρος σὲ ἕνα τέν τοιον ἔργον, θὰ εἶσθε ὑπερήφανοι γιατί θ' ἀφήσετε στὰ παιδιά σας Ελλάδα καλλίτερη καὶ ἰσχυρότερη καὶ πρὸ παντὸς Ἑλλάδα περισσότερον πολιτισμένη. Εἶμαι εὐτυχὴς ποὺ βλέπω τὸν ἐνθουσιασμὸ εἰς τὰς ἐκδηλώσεις καὶ τὰ πρόσω πὰ σας καὶ μὲ τὴν πεποίθησιν αὐτήν, ὅτι αὐτὸς ὁ ἐνθουσιασμὸς θὰ εἶναι πάν- τοτε σταθερὸς καὶ μόνιμος, ἀναφωνῶ ἀπὸ μέσα ἀπὸ τὴν ψυχήν μου:
Ζήτω ἡ πόλις τῶν Σερρών!
Ζήτω ἡ ᾿Ανατολική Μακεδονία!
Ζήτω ἡ Ἑλλάς!
Ζήτω ὁ Βασιλεύς!
