Όσιος Στέφανος ο Σαββαΐτης, 28 Οκτωβρίου

Ἐπώνυμος Στέφανος οὐ φορεῖ στέφους,

Ὃ πρακτικὴ χεὶρ ἀρετῆς πλέκειν.

Λόγιος μοναχός ο όσιος Στέφανος στη Λαύρα του αγίου Σάββα, έζησε τον 8ο αιώνα μ.Χ. Η ασκητική του ζωή, συνοδευόταν από μεγάλη αγάπη στη μελέτη και από την αξιόλογη επιδεξιότητα της Ιερής ποίησης. Αγαπούσε τους αγώνες για την ορθόδοξη αλήθεια, και πρόθυμα μετείχε στον πόλεμο κατά των αιρέσεων. Συχνά απέφευγε κάθε λογής ανθρώπινης επικοινωνίας και ζούσε εντελώς μόνος σε διάφορα ερημικά μέρη. Εκεί αγαπούσε να παρατηρεί τη φύση και να μεταρσιώνεται με την προσευχή. Επίσης χάιδευε τα ελάφια, που τον πλησίαζαν συναισθανόμενα και αυτά την αγαθότητα και την παιδική αφέλεια της ψυχής του. Τέλος ο ερημοπολίτης Στέφανος ο Σαββαΐτης, βάσταξε και τα βάρη του επισκόπου, μετά από επίμονες παρακλήσεις. Πέθανε διδάσκοντας και οικοδομώντας το λαό με το χρηστό, άμεμπτο και φιλάνθρωπο παράδειγμα του. (βλέπε και στις 13 Ιουλίου όπου επαναλαμβάνεται η μνήμη του).

Ο Άγιος Στέφανος ο Σαββαΐτης (725 – 796 ή 807), γνωστός και ως Στέφανος ο Μελωδός ή ο Υμνογράφος, ήταν Χριστιανός μοναχός και συγγραφέας εκκλησιαστικών ύμνων από την Ιουλίδα της Γάζας. Κατά την παράδοση ήταν ανιψιός του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού[2] και έζησε επί μισό αιώνα στη Μονή του Αγίου Σάββα (αραβ. Μαρ Σάμπα), κοντά στη Βηθλεέμ. Τιμάται ως άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ο Στέφανος έζησε ασκητική ζωή, έχοντας γνωρίσει τον μοναχισμό από τον θείο του. Σε ηλικία μόλις δέκα ετών εντάχθηκε στην ίδια μοναστική κοινότητα με εκείνον, τη Μονή του Αγίου Σάββα. Πριν ακόμα φθάσει στα 25 αισθάνθηκε να ελκύεται τόσο πολύ από την απομόνωση και τον ησυχασμό, ώστε ζήτησε από τον ηγούμενο της μονής την άδεια να ασκητεύσει μόνος του, ως ερημίτης. Διέθετε από τότε μεγάλη ικανότητα στην παροχή πνευματικών συμβουλών, οπότε ο ηγούμενος του έδωσε την άδεια με τον όρο να είναι διαθέσιμος για την παροχή συμβουλών σε μοναχούς και επισκέπτες κατά τα Σαββατοκύριακα. Μεταγενέστερα ο Στέφανος αναφέρεται και ως επίσκοπος.

Προς το τέλος του επίγειου βίου του ο Στέφανος ανέφερε ότι διάφορες πόλεις, μεταξύ των οποίων και η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Γάζα, είχαν λεηλατηθεί και ερημωθεί από τους Σαρακηνούς (ονομαζόταν έτσι το Μουσουλμανικό Χαλιφάτο, τότε υπό τις δυναστείες των Ομεϋαδών και των Αββασιδών), γεγονότα που είναι καταγραμμένα στην Acta martyrum Sabaitarum. Εκείνη την εποχή σκότωσαν και πολλούς μοναχούς της Μονής του Αγίου Σάββα. Γενικότερα τα γεγονότα της εποχής παρατίθενται στο έργο του Λεοντίου της Δαμασκού Βίος του Αγίου Στεφάνου του Σαββαΐτου.

Ο Στέφανος και ο Ανδρέας ο Τυφλός ήταν από τους πρώτους που συνέθεσαν ιδιόμελους ύμνους του Τριωδίου (του υμνολογίου που χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια όλης της περιόδου από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου έως το τέλος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής), τα οποία ψάλλονται μέχρι και την Κυριακή των Βαΐων. Αυτά τα ιδιόμελα είναι στιχηρά και γράφηκαν από δύο για κάθε ημέρα της εβδομάδας, επαναλαμβανόμενα κάθε εβδομάδα της Τεσσαρακοστής. Το ένα εκ των δύο είναι γραμμένο για να ψάλλεται στα απόστιχα του Εσπερινού, ενώ το άλλο για να ψάλλεται στα απόστιχα του Όρθρου. Τα ιδιόμελα είναι «εξαιρετικώς πλούσια σε δογματικό περιεχόμενο, συνοψίζοντας ποιητικά ολόκληρη τη θεολογία της Μεγάλης Νηστείας».

Η μνήμη του Αγίου Στεφάνου του Σαββαΐτου τιμάται στο εορτολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας την 28η Οκτωβρίου (για όσες Ορθόδοξες Εκκλησίες ακολουθούν το παλαιό ημερολόγιο ενώ το πολιτικό ημερολόγιο στη χώρα τους είναι το Νέο, η ημερομηνία αντιστοιχεί στις 10 Νοεμβρίου), αλλά υπάρχει και μια δευτερεύουσα ημερομηνία εορτασμού, η 13η Ιουλίου. Απότμημα του λειψάνου του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Προυσού της Ευρυτανίας.

Κατά το παρελθόν, ο Στέφανος ο Σαββαΐτης ταυτιζόταν συχνά με τον συγγραφέα που είναι γνωστός με το όνομα Στέφανος ο Θηβαίος, αλλά ο δεύτερος πρέπει να έζησε αρκετούς αιώνες νωρίτερα.

Λειτουργικά κείμενα

Ἀπολυτίκιον

Ἦχος γ'. Θείας πίστεως.

Στέφος εἴληφας, τῆς εὐδοκίας, στέφος γεγονός, τῆς Ἐκκλησίας, ἐπωνύμως παναοίδιμε Στέφανε, σὺ γὰρ ἐνθέοις στεφόμενος χάρισι, δι’ εὐσέβειας ποικίλως διέπρεψας. Πάτερ Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.

Έτερον Ἀπολυτίκιον

Ἦχος πλ. δ’.

Ὀρθοδοξίας ὁδηγέ, εὐσεβείας Διδάσκαλε καὶ σεμνότητος, τῆς Οἰκουμένης ὁ φωστήρ, τῶν Μοναζόντων θεόπνευστον ἐγκαλλώπισμα, Στέφανε σοφέ, ταῖς διδαχαῖς σου πάντας ἐφώτισας, λύρα τοῦ Πνεύματος. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Κοντάκιον

Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς.

Καταφυτεύσας ἀρετῶν τὸν παράδεισον, καὶ καταρδεύσας ταῖς ῥοαῖς τῶν δακρύων, ὡς τῆς ζωῆς Πανένδοξε τοῦ ξύλου τυχῶν, σῶσον ἰκεσίαις σου, ἐκ φθορᾶς τὴν σὴν ποίμνην, ῥύσαι περιστάσεως τοὺς θερμῶς σε τιμῶντας, σὲ γὰρ προστάτην μέγιστον Σοφέ, πάντες ἐν πίστει καὶ πόθῳ κεκτήμεθα.