Τμηθέντες, Ὑάκινθε καὶ Πρωτᾶ ξίφει,
Κληροῦσθε πρῶτα Μαρτύρων Θεοῦ γέρα.
Οι Άγιοι Πρωτάς και Υάκινθος ήταν υπηρέτες και αργότερα συνασκητές της Αγίας Ευγενίας (βλέπε ίδια ημέρα), οι οποίοι μαρτύρησαν δια ξίφους στη Ρώμη. Η εκκλησία μας εορτάζει την μνήμη τους στις 24 Δεκεμβρίου.
Οι Άγιοι Πρωτάς και Υάκινθος ήταν Χριστιανοί μάρτυρες κατά τη διάρκεια των διωγμών του Αυτοκράτορα Ουαλεριανού (257–259 μ.Χ.). Το όνομα του Πρωτά απαντάται με διάφορες μορφές, όπως Προτάτιος, Πρωτεύς, Πρόθος, Πρωτέ και Πρώτος. Στην Αγγλία το όνομά του διαστρεβλώθηκε και έγινε Άγιος Πρατ. Ο Υάκινθος αναφέρεται μερικές φορές με το λατινικό του όνομα, Hyacinthus (στα γαλλικά: Hyacinthe, στα ισπανικά: Jacinto, στα ιταλικά: Giacinto).
Η ημέρα της ετήσιας μνήμης τους αναφέρεται στη "Depositio Martyrum" στις 11 Σεπτεμβρίου, στη χρονικογραφία του έτους 354. Η ίδια χρονικογραφία αναφέρει και τους τάφους τους, στο Κοιμητήριο της Βασίλλας επί της Οδού Σαλαρίας, το οποίο αργότερα ονομάστηκε Κατακόμβη του Αγίου Ερμή. Τα "Οδοιπορικά" και άλλες πρώιμες πηγές επίσης επιβεβαιώνουν αυτό ως τον τόπο ταφής τους.
Η παράδοση αναφέρει ότι ο Πρωτάς και ο Υάκινθος ήταν αδέλφια. Υπηρετούσαν ως θαλαμηπόλοι της Αγίας Ευγενίας και βαπτίστηκαν μαζί της από τον Ελένιο, Επίσκοπο της Ηλιούπολης. Αφοσιώθηκαν με ζήλο στη μελέτη της Αγίας Γραφής, έζησαν με τους ερημίτες της Αιγύπτου και αργότερα συνόδευσαν την Ευγενία στη Ρώμη. Εκεί συνελήφθησαν για την πίστη τους στον Χριστιανισμό από τον Αυτοκράτορα Γαλλιηνό (260–268). Αρνούμενοι να απαρνηθούν την πίστη τους, πρώτα μαστιγώθηκαν και στη συνέχεια αποκεφαλίστηκαν στις 11 Σεπτεμβρίου.
Το μαρτύριο των Αγίων Πρότου και Υάκινθου, από χειρόγραφο του 14ου αιώνα.
Οι Τάφοι των Αγίων Πρωτά και Υάκινθου
Το 1845, ο καθολικός ιερέας Marchi ανακάλυψε τον αδιατάρακτο τάφο του Αγίου Υάκινθου σε μια κρύπτη της προαναφερθείσας κατακόμβης. Ήταν ένα μικρό τετράγωνο άνοιγμα όπου βρέθηκαν στάχτες και κομμάτια από καμένα οστά τυλιγμένα σε υπολείμματα πολυτελών υφασμάτων. Είναι φανερό ότι ο άγιος είχε καεί, όπως συνέβαινε με πολλούς μάρτυρες που είχαν υποστεί θάνατο δια πυρός. Το άνοιγμα ήταν κλεισμένο με μία μαρμάρινη πλάκα, παρόμοια με αυτές που χρησιμοποιούνταν για το κλείσιμο ενός loculus, και έφερε την αυθεντική λατινική επιγραφή που επιβεβαίωνε την ημερομηνία στο παλαιό Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο.
D P III IDUS SEPTEBR
YACINTHUS
MARTYR
(Ενταφιάστηκε στις 11 Σεπτεμβρίου, Υάκινθος, Μάρτυρας).
Στην ίδια κρύπτη βρέθηκαν θραύσματα από ένα επιστύλιο που ανήκε σε κάποια μεταγενέστερη διακόσμηση, με την επιγραφή:
... S E P U L C R U M P R O T I M(artyris) ...
(Τάφος του Μάρτυρα Πρωτά).
Έτσι, και οι δύο μάρτυρες ήταν ενταφιασμένοι στην ίδια κρύπτη. Ο Πάπας Δάμασος Α΄ συνέθεσε επίγραμμα προς τιμήν των δύο μαρτύρων, μέρος του οποίου διασώζεται μέχρι σήμερα. Στο επίγραμμα, ο Πάπας Δάμασος αναφέρεται στον Πρωτά και τον Υάκινθο ως "αδελφούς". Όταν ο Πάπας Λέων Δ΄ (847–855) μετέφερε τα λείψανα πολλών Ρωμαίων μαρτύρων σε εκκλησίες της Ρώμης, τα λείψανα των δύο αυτών αγίων έπρεπε επίσης να μεταφερθούν· ωστόσο, πιθανώς λόγω της καταστροφής της ταφικής κρύπτης, βρέθηκε μόνο ο τάφος του Αγίου Πρωτά. Τα οστά του μεταφέρθηκαν στη San Salvatore στον Παλατίνο Λόφο. Τα λείψανα του Αγίου Υακίνθου τοποθετήθηκαν (τον Ιούνιο του 1933) στο παρεκκλήσι του Κολλεγίου Προπαγάνδας. Αργότερα, οι τάφοι των δύο αγίων, καθώς και μία σκάλα που είχε κατασκευαστεί στα τέλη του τέταρτου αιώνα, ανακαλύφθηκαν και αποκαταστάθηκαν.
Η Εκκλησία του Αγίου Πρώτα και του Αγίου Υακίνθου στο Blisland της Κορνουάλης ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Πρώτα. Στην περιοχή είναι γνωστή ως Άγιος Πράτς (St Pratts).
.jpg)
