Ελληνικό δημοψήφισμα 8 Δεκεμβρίου 1974

Στις 8 Δεκεμβρίου 1974, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής οργάνωσε δημοψήφισμα και ο ελληνικός λαός κλήθηκε να αποφασίσει για τη διατήρηση ή την κατάργηση του θεσμού της Βασιλείας στη χώρα.

Στις 22 Νοεμβρίου 1974 προκηρύχθηκε δημοψήφισμα (ΦΕΚ Α΄ 353) και στις 8 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους διεξήχθη στην Ελλάδα για τη μορφή του πολιτεύματος μεταξύ Βασιλευόμενης και Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν 69,2% υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.

Την 1η Ιουνίου 1973 η Χούντα των Συνταγματαρχών κατήργησε τη Βασιλεία στην Ελλάδα, μετά το Κίνημα του Ναυτικού εναντίον της, και εγκαθίδρυσε Προεδρική Δημοκρατία. Πρόεδρος Δημοκρατίας (με υπερεξουσίες) ανέλαβε ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος και Αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας ο Οδυσσέας Αγγελής. Κανένα κόμμα δεν αναγνώρισε το δημοψήφισμα που ακολούθησε τον Ιούλιο του 1973 και δεσμεύτηκαν, μαζί με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, στη διενέργεια άλλου, όταν αποκατασταθεί η Δημοκρατία.

Μετά την πτώση της Χούντας τον Ιούλιο του 1974 η Κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή υιοθέτησε τη Συντακτική Πράξη της 1ης Αυγούστου 1974 και επανέφερε σε ισχύ το Σύνταγμα της 1 Ιανουαρίου 1952, χωρίς τις θεμελιώδεις διατάξεις, δηλαδή αυτές που αφορούσαν τη βάση και τη μορφή του πολιτεύματος ως Βασιλευομένης Δημοκρατίας. Η αναστολή των διατάξεων περί Αρχηγού Κράτους θα κρινόταν με δημοψήφισμα, που θα γινόταν εν καιρώ. Μέχρι το Δημοψήφισμα, Αρχηγός του Κράτους συνέχισε να είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του στρατιωτικού καθεστώτος, στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης. Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, επέλεξε την Αβασίλευτη Δημοκρατία με ποσοστό 69,2%.

Η απόφαση αυτή έκρινε δύο ζητήματα:

Σε θεσμικό επίπεδο τον τρόπο ανάδειξης του αρχηγού του κράτους (αιρετός και όχι κληρονομικός) και

σε πολιτικό επίπεδο τη μη επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου, ο οποίος βρισκόταν εκτός Ελλάδος από τις 13 Δεκεμβρίου 1967, μετά από το αποτυχημένο εγχείρημά του εναντίον των απριλιανών σφετεριστών της εξουσίας.

Διεξαγωγή

Ο προεκλογικός αγώνας περιλάμβανε και ομιλίες στην τηλεόραση, μεταξύ των οποίων και του ίδιου του Κωνσταντίνου, ενώ από την πλευρά των οπαδών της Αβασίλευτης τοποθετήθηκαν, μεταξύ άλλων, οι Μάριος Πλωρίτης, Λεωνίδας Κύρκος, Φαίδων Βεγλερής, Γεώργιος Κουμάντος, Αλέκος Παναγούλης και ο μετέπειτα πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης.

Τα κόμματα απείχαν από την εκστρατεία του δημοψηφίσματος και έτσι οι τηλεοπτικές ομιλίες περιορίσθηκαν μεταξύ ιδιωτών που εκπροσωπούσαν τη μία ή την άλλη αντίληψη και όχι μεταξύ εκπροσώπων των κομμάτων. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, στις 23 Νοεμβρίου 1974, ζήτησε από τα μέλη της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του κόμματός του να κρατήσουν ουδέτερη στάση στο πολιτειακό ζήτημα. Καθορίσθηκαν οι τηλεοπτικές ομιλίες δύο φορές την εβδομάδα για την κάθε πλευρά και επί πλέον μαγνητοφωνημένο μήνυμα του Βασιλιά στις 26 Νοεμβρίου και ομιλία του από την τηλεόραση στις 6 Δεκεμβρίου.

Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου, το εκλογικό σώμα ψήφισε υπέρ του αβασιλεύτου (3.245.111 ψήφοι υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, ποσοστό 69,18% και 1.445.875 ψήφοι υπέρ της βασιλευομένης, ποσοστό 30,82%). Η Κρήτη έδωσε στην Αβασίλευτη το 90% των ψήφων της, ενώ σε τριάντα εκλογικές περιφέρειες το αντίστοιχο ήταν της τάξεως του 60-70%. Από την άλλη πλευρά, η βασιλευομένη έφτασε στην Πελοπόννησο και τη Θράκη το 45%. Οι εκλογικές περιφέρειες όπου η βασιλευομένη έλαβε τα ανώτατα ποσοστά είναι οι ακόλουθες: Λακωνία το 59,52%, Ροδόπη το 50,54%, Μεσσηνία το 49,24, Ηλεία το 46,88 και η Αργολίδα το 46,67%. Τέλος, η αποχή άγγιξε το 25,5%.

Με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ο Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής δήλωσε ότι «ένα καρκίνωμα αποκόπηκε σήμερα από το σώμα του έθνους».

Ο Κωνσταντίνος απηύθυνε την επομένη της ψηφοφορίας το ακόλουθο μήνυμα:

« Έλληνες και Ελληνίδες. Πιστός στη διακήρυξή μου, επαναλαμβάνω ότι προέχει η εθνική ενότητα χάριν της ομαλότητας, της προόδου και της ευημερίας της Χώρας και εύχομαι ολόψυχα οι εξελίξεις να δικαιώσουν το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη χθεσινή ψηφοφορία »

Στις 15 Δεκεμβρίου υπέβαλε την παραίτησή του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης και ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής τον ευχαρίστησε με προσωπική του επίσκεψη και εγγράφως για τις όσες υπηρεσίες προσέφερε στο έθνος. Στις 18 Δεκεμβρίου εξελέγη από τη Βουλή και ορκίστηκε ως προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Μιχαήλ Στασινόπουλος, βουλευτής Επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας.

Μεταγενέστερες απόψεις

Δεκατέσσερα χρόνια μετά, τον Φεβρουάριο του 1988, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στο Λονδίνο δήλωσε ότι, αν και αντιβασιλικός, χαρακτήρισε τον τρόπο με τον οποίο διεξήχθη το δημοψήφισμα με το χαρακτηρισμό «unfair» (άδικο). Αυτή η άποψή του είχε αποτέλεσμα σημαντικών αντιδράσεων στον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας. Ακόμη και 21 χρόνια μετά, η δήλωση αυτή συνεχίζει να αναφέρεται σε δημοσιογραφικά έντυπα. Στις 23 Απριλίου 2007 η εφημερίδα ΒΗΜΑ, πραγματοποίησε δημοσκόπηση όπου το 11,6% δήλωσε υπέρ της Βασιλευομένης Δημοκρατίας.

Εφημερίδα Ριζοσπάστης, Φύλλο: 10/12/1974, Σελίδα: 1

Η εφημερίδα Ριζοσπάστης είχε γράψει:

Αποτελέσματα

Δημοψήφισμα 1974

Εγγεγραμμένοι 6.250.379

Ψήφισαν 4.719.494  75,51%

Άκυρα ψηφοδέλτια 28.889  0,61%

Έγκυρα ψηφοδέλτια 4.690.605  99,39%

Ψήφοι

Αβασίλευτη Δημοκρατία 3.244.748  69,18%

Βασιλευομένη Δημοκρατία 1.445.857  30,82%

Αποχή 24,49%

Στον νομό Σερρών, οι ψηφοφόροι ακολούθησαν τη γενική τάση:

Σέρρες 64,82% 35,18%

Στον νομό Σερρών, οι ψηφοφόροι ακολούθησαν τη γενική τάση, με 88.804 ψήφους (64,82%) υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας και 48.204 ψήφους (35,18%) υπέρ της Βασιλευόμενης.

Εφημερίδα Ριζοσπάστης, Φύλλο: 10/12/1974, Σελίδα: 3

Η εφημερίδα Ριζοσπάστης είχε γράψει:

ΕΓΓΕΓΡΑΜΕΝΟΙ : 191.384

ΨΗΦΙΣΑΝ : 138.355

ΕΓΚΥΡΑ : 137.008

Αβασίλευτη: 89.061 165,02%,

Βασιλεύομ, : 47.927 (34,98%)

Αποχή 27,7%

Μάριος Πλωρίτης: Η ομιλία υπέρ της αβασίλευτης Δημοκρατίας (Δημοψήφισμα 1974)

Ομιλία του Μ. Πλωρίτη

Προχθές το βράδυ σας μίλησε ο απόγονος μιας ξένης δυνα­στείας, εκλιπαρώντας την ψήφο σας για τη βασιλεία, δηλαδή για τον εαυτό του, για τα παιδιά του, για τη δυναστεία του. Σήμερα σας μιλά ένας απλός πολίτης, ένας από σας, ζητώντας την ψήφο σας για τη δημοκρατία, δηλαδή για σας τους ίδιους, για τα παιδιά τα δικά σας, για την Ελλάδα.

Γιατί στις 8 Δεκεμβρίου δεν έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε μερικά κόμματα και να αποφασίσουμε σε ποιο θα εμπιστευ­θούμε την εξουσία για τέσσερα, το πολύ, χρόνια. Έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε δύο πολιτεύματα και να αποφασίσουμε σε ποιο θα εμπιστευθούμε τις τύχες της χώρας μας για δεκαε­τίες ολόκληρες, έχουμε να αποφασίσουμε αν ο αρχηγός του Κράτους θα είναι Έλληνας, που θα εκλέγεται από τους Έλληνες για ορισμένο χρονικό διάστημα, ή αν θα είναι ο κληρονόμος μιας ξένης δυναστείας, που την διόρισαν οι ξένοι και στάθηκε πάντο­τε όργανο των ξένων.

Ακούσαμε βέβαια, πριν μερικές μέρες, ένα συνήγορο του θρόνου να λέει πως “οι Έλληνες δεν είναι ακόμη ώριμοι για τη Δημοκρατία”. Και η φράση αυτή θυμίζει τόσο πολύ τους μύδρους του απριλιανού δικτάτορα για την “ανωριμότητα των Ελλήνων”, ώστε από μόνη της μαρτυρεί τι εκλεκτικές συγγένειες υπάρχουν ανάμεσα στη νοοτροπία της βασιλείας και στη νοο­τροπία της δικτατορίας. Άλλωστε, η διαφορά ανάμεσα στη δημοκρατία και τη βασιλεία δεν είναι θεωρητική αλλά πρακτική. Αν κάνουμε ”Λάθος” στην εκλογή του Προέδρου της Δημοκρα­τίας, μπορούμε να τον αντικαταστήσουμε ειρηνικά με την ψήφο μας, όταν τελειώσει η θητεία του. Αν όμως κάνουμε λάθος στην εκλογή της βασιλείας, δεν μπορούμε να την αντικαταστήσουμε παρά μόνο με τη βία, με την επανάσταση. Και τέτοιες επαναστά­σεις γνώρισε άφθονες ο τόπος μας, που έχει πληρώσει με πάρα πολλές συμφορές την πολυτέλεια του θρόνου.

Ένας ξένος συγγραφέας λέει πολύ σωστά: “Οι σύγχρονοι βασιλείς μοιάζουν με σκωληκοειδείς αποφύσεις. ‘Όταν κάθονται φρόνιμοι, είναι άχρηστοι· όταν γίνονται ενοχλητικοί, επιβάλλεται η “αφαίρεσή” τους, που είναι πάντα “επικίνδυνη”… Ύστερα από τις αδιάκοπες “ενοχλήσεις” και αναταραχές, που έχει προκαλέ­σει η βασιλεία στην Ελλάδα, ύστερα από τους γύψους και τα χειρουργικά τραπέζια της επταετίας, οι Έλληνες δεν μπορούμε να ανεχθούμε νέες περιπέτειες και νέες “εγχειρίσεις”.

Αλλά δεν μπορούμε να ανεχθούμε και νέες περιφρονήσεις, όπως αυτή που μας έφερε το προχθεσινό μήνυμα, που κάθε του φράση έκρυβε βαθιά περιφρόνηση για την κρίση και για τη μνήμη των Ελλήνων. Γιατί μόνο άνθρωποι που θα είχαν εντελώς χάσει και μνήμη και νου θα μπορούσαν να πιστέψουν τους ισχυρισμούς και τις υποσχέσεις του Κωνσταντίνου.

Σας μίλησε για τις “αρχές” του και σας είπε ότι πρώτη του αρχή είναι ο απόλυτος σεβασμός προς τη λαϊκή κυριαρχία και τη λαϊκή θέληση. Και είναι εκείνος ακριβώς που, πριν από 9μόλις χρόνια, ποδοπάτησε τη λαϊκή κυριαρχία, αναγκάζοντας το νό­μιμο πρωθυπουργό της χώρας να παραιτηθεί και κατασκευάζο­ντας τις κυβερνήσεις-ανδρείκελα της αποστασίας. Δεν πρω­τοτύπησε, άλλωστε, σ’ αυτό διόλου. Οι βασιλείς έχουν μια πολύ ευγενή μέθοδο για να περιφρονούν τη λαϊκή θέληση: ονομάζεται “διαφωνία”. Όπως ο Κωνσταντίνος κατάργησε τον Παπανδρέου το 1965 διαφωνώντας μαζί του, έτσι ακριβώς είχε καταργήσει ο πατέρας του τον Κ. Καραμανλή το 1963, έτσι είχε καταργήσει ο παππούς του τον Ελευθέριο Βενιζέλο, έτσι είχε καταργήσει και ο προπάππος του το Χαρίλαο Τρικούπη.

Σας μίλησε, τέλος, ο Κωνσταντίνος για τον πόνο της εξορίας, για τον καημό του να γυρίσει στον τόπο του, όπου βρίσκεται το σπίτι του, το σπίτι των παιδιών του και οι τάφοι των προγόνων του. Και είναι εκείνος που έμεινε, έξι ολόκληρα χρόνια, αμίλητος, όταν ο τόπος στέναζε κάτω από την πιο χυδαία τυραννία. Είναι εκείνος που σώπαινε, όταν χιλιάδες Έλληνες στέλνονταν εξορία στην κόλαση της Γυάρου και της Λέρου. Είναι εκείνος που έμεινε βουβός, όταν τα παιδιά τα δικά μας σφαγιάζονταν στο θυσιαστήριο του Πολυτεχνείου. Είναι εκείνος που έμεινε α­παθής, όταν εκατοντάδες τάφοι άνοιγαν για να δεχτούν τους νέους μας, που δεν έχουν γαλάζιο αίμα αλλά αίμα ελληνικό. Και είναι εκείνος που εσίγησε και πάλι, όταν στην Κύπρο σκάβονταν χιλιάδες άλλοι τάφοι για τα θύματα του πραξικοπήματος και της εισβολής, που ήταν έργο των προστατευομένων του. Και δεν μπορούσε να μη σιωπήσει. Γιατί και η επτάχρονη τυραννία και η σφαγή του Πολυτεχνείου και η τραγωδία της Κύπρου είναι τα τερατώδη παιδιά της δικτατορίας. Και η δικτατορία είναι το θετό και αντάξιο παιδί του Κωνσταντίνου.

Φίλοι μου. Όταν την Κυριακή θα φτάσετε στην κάλπη, πάνω από τον ώμο σας θα στέκουν οι σκιές μυριάδων Ελλήνων, που πέθαναν για την ελευθερία αυτού του τόπου. Ο αγώνας των περισσότερων απ’ αυτούς προδόθηκε ξανά και ξανά και το κυ­ριότερο όργανο της προδοσίας ήταν ο θρόνος, που μεταμόρ­φωνε τα κατορθώματα των αγωνιστών σε προνόμια της ιθαγε­νούς και της ξένης ολιγαρχίας. Στο χέρι σας είναι να μην προδώσετε μεθαύριο και σεις τους νεκρούς μας και τις θυσίες τους.

Πηγή: Σύγχρονη πολιτική Ιστορία της Ελλάδας, Γιώργος Αναστασιάδης, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, 1992.