Κωστής Παλαμάς

 

Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στις 13 Ιανουαρίου στην Πάτρα. Σε νεαρή ηλικία χάνει τους γονείς του και εγκαθίσταται σε συγγενικό σπίτι στο Μεσολόγγι όπου τελειώνει και το Γυμνάσιο το 1875. Δύο χρόνια αργότερα εγγράφεται στη Νομική, ωστόσο ήδη από νωρίς είναι φανερή η αγάπη του για την ποίηση και την τέχνη. 

Μάλιστα, το 1875 καταθέτει στο Βουτσιναίο διαγωνισμό τη συλλογή του Ερώτων Έπη ενώ σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα, το 1886, εκδίδεται το έργο του Τα τραγούδια της Πατρίδος μου. Επιπλέον, ο ποιητής συνεργάζεται με πολλά και πολύ γνωστά έντυπα της εποχής εκείνης (Μη χάνεσαι, Άστυ, Ακρόπολις, Εστία, Τέχνη, Παναθήναια, Νουμάς) όπου δημοσιεύει άρθρα, μελέτες, δοκίμια, χρονογραφήματα και κριτικές. Τρία χρόνια μετά την έκδοση του έργου του, ο ποιητής αποσπά το πρώτο βραβείο στο Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό για τη συλλογή του Ύμνος εις την Αθηνάν, μία από τις πολλές διακρίσεις που θα αποσπάσει κατά τη διάρκεια της ζωής του. 

Στις 15 Οκτωβρίου του 1897 ο τότε υπουργός Παιδείας, Ανδρέας Παναγιωτόπουλος διορίζει τον Παλαμά γενικό γραμματέα του Πανεπιστημίου Αθηνών, θέση στην οποία ο ποιητής παραμένει μέχρι το 1929 οπότε και υποβάλλει (για δεύτερη φορά) την παραίτησή του. 

Ο Παλαμάς 1908 (Ίδρυμα Κωστή Παλαμά)

Από το 1926 αποτελεί μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το 1930 ανακηρύσσεται πρόεδρος της Ακαδημίας. 

Ανάμεσα στις πολλές διακρίσεις που αποσπά συγκαταλέγονται το κρατικό αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών το 1914, το βραβείο γερμανικής λογοτεχνίας Goethe το 1933 και το Παράσημο του Φοίνικος που του απένειμε ο βασιλιάς Γεώργιος το 1936 για τα πενήντα χρόνια της δημιουργίας του. Το 1888 ο Παλαμάς παντρεύεται τη Μαρία Βάλβη, γόνο γνωστής οικογένειας αγωνιστών του Μεσολογγίου και αποκτούν μαζί δύο γιους και μία κόρη. Κομβική στιγμή στη ζωή του αποτελεί ο θάνατος του μικρότερου γιου του, Άλκη. Λέγεται πως με αφορμή αυτό το τραγικό γεγονός γράφει το ποίημά του  Ο Τάφος.

Οικία Κωστή Παλαμά - το γραφείο του Ποιητή

Το συγγραφικό έργο του Παλαμά είναι εκτενές. Δεν είναι τυχαίο πως τα Άπαντά του αριθμούν δεκαέξι τόμους. Ένθερμος δημοτικιστής, γράφει εκτός από ποιήματα, κριτικές, άρθρα, μελέτες καθώς και ένα θεατρικό έργο, την Τρισεύγενη, τη «μοναχοκόρη» του όπως την ονόμαζε. 

Η Τρισεύγενη επρόκειτο να αναπαρασταθεί από τη Νέα Σκηνή και το Χρηστομάνο, ωστόσο εξαιτίας των παρεμβάσεων που ήθελε να κάνει ο Χρηστομάνος στο κείμενο, δημιουργούνται προστριβές μεταξύ των δύο αντρών και στο τέλος ο Παλαμάς αποσύρει το έργο. Από τα ποιήματά του ξεχωρίζουν Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907) και Η φλογέρα του Βασιλιά (1910). Στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ο Παλαμάς διέμεινε στο σπίτι του στην οδό Ασκληπιού 3, εκτός από την αναγκαστική του μετακόμιση στην οδό Περιάνδρου 5 στην Πλάκα. 

Σε μεγάλη ηλικία με τη γυναίκα του Μαρία και την κόρη του Ναυσικά στο σπίτι της οδού Ασκληπιού.[Ίδρυμα Παλαμά]

Σήμερα, στην οδό Ασκληπιού, στεγάζεται το Ίδρυμα του Κωστή Παλαμά ενώ η Οικία Κωστή Παλαμά στην οδό Περιάνδρου έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Ο Κωστής Παλαμάς πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου 1943 και η κηδεία του έμεινε γνωστή στην ιστορία καθώς πήρε τη μορφή μιας μεγάλης αντικατοχικής διαδήλωσης με χιλιάδες κόσμο να τραγουδά τον Εθνικό Ύμνο.

Βιογραφία

Ο Κωστής Παλαμάς (Πάτρα, 13 Ιανουαρίου 1859 - Αθήνα, 27 Φεβρουαρίου 1943) ήταν Έλληνας ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ιστορικός και κριτικός της λογοτεχνίας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, με σημαντική συνεισφορά στην εξέλιξη και ανανέωση της νεοελληνικής ποίησης. Αποτέλεσε κεντρική μορφή της λογοτεχνικής γενιάς του 1880, πρωτοπόρος, μαζί με τον Νίκο Καμπά και τον Γεώργιο Δροσίνη, της αποκαλούμενης Νέας Αθηναϊκής (ή Παλαμικής) σχολής.

Γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Ιανουαρίου 1859 από γονείς που κατάγονταν από το Μεσολόγγι. Η οικογένεια του πατέρα του ήταν οικογένεια λογίων, με αξιόλογη πνευματική δραστηριότητα, και ασχολούμενων με τη θρησκεία. Ο προπάππος του Παναγιώτης Παλαμάς (1722-1803) είχε ιδρύσει στο Μεσολόγγι την περίφημη "Παλαμαία Σχολή" και ο παππούς του Ιωάννης είχε διδάξει στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης. 

Ο ποιητής σε ηλικία 10 χρονών

Ο θείος του Ανδρέας Παλαμάς υπήρξε πρωτοψάλτης και υμνογράφος, τον οποίο ο Κωστής Παλαμάς Μαμαλάκης αναφέρει στα Διηγήματά του (Β' έκδοση, 1929, σελ. 200). Ο Μιχαήλ Ευσταθίου Παλαμάς (αδελφός του Ανδρέα) και ο Πανάρετος Παλαμάς ήταν ασκητές. Ο Δημήτριος Ι. Παλαμάς, επίσης θείος του Κωστή, ήταν ψάλτης και υμνογράφος στο Μεσολόγγι. Ο πατέρας του ήταν στο επάγγελμα δικαστικός.

Όταν ο ποιητής ήταν σε ηλικία 6 ετών έχασε και τους δύο γονείς του σε διάστημα σαράντα ημερών (Δεκέμβριος 1864 - Φεβρουάριος 1865). Στενοί συγγενείς ανέλαβαν τότε τα τρία παιδιά της οικογένειας, τον μικρότερο αδερφό του η αδερφή της μητέρας του και εκείνον και το μεγαλύτερο αδερφό του ο θείος τους Δημήτριος Παλαμάς, που κατοικούσε στο Μεσολόγγι και ήταν εκπαιδευτικός. Εκεί έζησε από το 1867 έως το 1875 σε ατμόσφαιρα μάλλον δυσάρεστη και καταθλιπτική, που ήταν φυσικό να επηρεάσει τον ευαίσθητο ψυχισμό του, όπως φαίνεται και από ποιήματα που αναφέρονται στην παιδική του ηλικία.

Μετά την αποφοίτησή του από το γυμνάσιο εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1875, όπου γράφτηκε στη Νομική Σχολή. Σύντομα όμως εγκατέλειψε τις σπουδές του αποφασισμένος να ασχοληθεί με τη λογοτεχνία. Το πρώτο του ποίημα το είχε γράψει σε ηλικία 9 ετών, μιμούμενος τα πρότυπα της εποχής του, «ποίημα για γέλια», όπως το χαρακτήρισε αργότερα ο ίδιος. Η αρχή του ποιήματος εκείνου ήταν: «Σ' αγαπώ εφώνησα, / κι εσύ μ' αστράπτον βλέμμα /Μη — μ' απεκρίθης — μη θνητέ, / τολμήσης να μιάνης / δια της παρουσίας σου / τας ώρας τας ωραίας / που έζησα στον κόσμον / …».

Από το 1875 δημοσίευε σε εφημερίδες και περιοδικά διάφορα ποιήματα, φιλολογικά άρθρα, κριτικές και χρονογραφήματα. Το 1876 υπέβαλε στον Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό την ποιητική συλλογή Ερώτων Έπη, σε καθαρεύουσα, με σαφείς τις επιρροές της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής. Η συλλογή απορρίφθηκε με τον χαρακτηρισμό "λογιωτάτου γραμματικού ψυχρότατα στιχουργικά γυμνάσματα". Η πρώτη του αυτοτελής έκδοση ήταν το 1878 το ποίημα "Μεσολόγγι". Από το 1898 εκείνος και οι δύο φίλοι και συμφοιτητές του Νίκος Καμπάς (με τον οποίο μοιραζόταν το ίδιο δωμάτιο) και Γεώργιος Δροσίνης άρχισαν να συνεργάζονται με τις πολιτικές-σατιρικές εφημερίδες Ραμπαγάς και Μη Χάνεσαι. Οι τρεις φίλοι είχαν συνειδητοποιήσει την παρακμή του αθηναϊκού ρομαντισμού και με το έργο τους παρουσίαζαν μια νέα ποιητική πρόταση, η οποία βέβαια ενόχλησε τους παλαιότερους ποιητές, που τους αποκαλούσαν περιφρονητικά "παιδαρέλια" ή ποιητές της "Νέας Σχολής".

Ο φιλολογικός κύκλος της Eστίας (Νοέμβρης 1893). Aπό αριστερά, όρθιοι: Γ. Ψυχάρης, Δημ. Kακλαμάνος, Γ. Kασδόνης, Γ. Bλαχογιάννης, K. Παλαμάς, Γ. Δροσίνης, Γρ. Ξενόπουλος. Kαθιστοί: Θ. Bελλιανίτης, Α. Περρής, N. Γ. Πολίτης, Στ. Στεφάνου, M. Λάμπρος, Γ. Σουρής, Eμ. Pοϊδης, Αρχείο προσωπογραφιώνKNE/EIE. Η φωτογραφία και στο ψηφιακό Ιστορικό Αρχείο Α.Π.Θ. - Ι.Ν.Σ. - Ίδρυμα Μ.Τριανταφυλλίδη στην Ψηφιοθήκη του Α.Π.Θ.

Το 1886 δημοσιεύτηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή Τραγούδια της Πατρίδος μου στη δημοτική γλώσσα, η οποία εναρμονίζεται απόλυτα με το κλίμα της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Το 1887 παντρεύτηκε τη συμπατριώτισσά του Μαρία Βάλβη, η οποία του συμπαραστάθηκε σε όλη του τη ζωή και απέκτησαν τρία παιδιά, μεταξύ των οποίων και ο Λέανδρος Παλαμάς. το 1889 δημοσιεύτηκε ο Ύμνος εις την Αθηνάν, αφιερωμένος στη γυναίκα του, για τον οποίο βραβεύτηκε στον Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό την ίδια χρονιά. Ένδειξη της καθιέρωσής του ως ποιητή ήταν η ανάθεση της σύνθεσης του Ύμνου των Ολυμπιακών Αγώνων, το 1896.

Το σπίτι του Παλαμά στην Πάτρα

Το 1898, μετά τον θάνατο του γιου του Άλκη σε ηλικία τεσσάρων ετών, δημοσίευσε την ποιητική σύνθεση «Ο Τάφος». Το 1897 διορίστηκε γενικός γραμματέας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ' όπου αποχώρησε το 1928. Από την ίδια χρονιά (1897) άρχισε να δημοσιεύει τις σημαντικότερες ποιητικές του συλλογές και συνθέσεις, όπως οι Ίαμβοι και Ανάπαιστοι (1897), Ασάλευτη Ζωή (1904), Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907), 

Ο Παλαμάς το 1912 [αφιερωματικό τεύχος περ. Η λέξη 114 (1993)]

Η Φλογέρα του Βασιλιά (1910). Το 1918 του απονεμήθηκε το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ από το 1926 αποτέλεσε βασικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, της οποίας έγινε πρόεδρος το 1930.

Προσωπικά αντικείμενα του ποιητή. Ίδρυμα Κωστή Παλαμά, Πάτρα

Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, ο Κωστής Παλαμάς, μαζί με άλλους Έλληνες λογίους, προσυπέγραψε την έκκληση των Ελλήνων Διανοουμένων προς τους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου, με την οποία αφενός μεν καυτηριάζονταν η κακόβουλη ιταλική επίθεση, αφετέρου δε, διέγειρε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε επανάσταση συνειδήσεων για κοινό νέο πνευματικό Μαραθώνα.

Κηδεία Παλαμά (Στη φωτογραφία, πρώτη σειρά από αριστερά: Σπ. Μελάς, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αγγ. Σικελιανός, Μιχ. Μαντούδης (διευθυντής Γραμμάτων του τότε υπουργείου Παιδείας). Μεταξύ Σικελιανού και Μαντούδη διακρίνεται ο Ηλίας Βενέζης Φωτ.: Κ. Μεγαλοκονόμου)

Πέθανε σε βαθιά γεράματα στις 27 Φεβρουαρίου του 1943 έπειτα από σοβαρή ασθένεια, 40 ημέρες μετά τον θάνατο της συζύγου του (τον οποίο δεν είχε πληροφορηθεί επειδή και η δική του υγεία ήταν σε κρίσιμη κατάσταση). Ο γιος του Λέανδρος, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Κωνσταντίνου Τσάτσου δεν επιθυμούσε η κηδεία του πατέρα του να πάρει εθνοπατριωτική διάσταση, επειδή φοβόταν πως οι ιταλικές αρχές κατοχής θα του στερούσαν το διαβατήριό του. 

28 Φεβρουαρίου 1943. Η κηδεία και ταφή του Κ. Παλαμά στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών πήρε αυθόρμητα χαρακτήρα αντικατοχικής εκδήλωσης.

Η κηδεία του ποιητή έμεινε ιστορική, καθώς μπροστά σε έκπληκτους Γερμανούς κατακτητές, χιλιάδες κόσμος τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία, στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, ψάλλοντας τον Εθνικό Ύμνο.

Οικία Κωστή Παλαμά- η είσοδος

Η οικία του Παλαμά στην Πάτρα σώζεται ως σήμερα στην οδό Κορίνθου 241, στο κέντρο της πόλης. Τρία χρόνια πριν τη γέννηση του Παλαμά στο ίδιο σπίτι γεννήθηκε η μεγάλη Ιταλίδα πεζογράφος Ματθίλδη Σεράο.

Ήταν υποψήφιος για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 14 φορές (1926, 1927, 1928, 1929, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1936, 1937, 1938 και 1940). Ανάμεσα σε αυτούς που πρότειναν τον Παλαμά για το βραβείο υπήρξε και ο νικητής του 1916 Καρλ Γκούσταφ Βέρνερ φον Χάιντενσταμ, ο οποίος πρότεινε τον Παλαμά τρεις φορές (1928, 1930 και 1935).

Σήμερα "τιμής ένεκεν", μεταξύ άλλων, φέρεται αφιερωμένη στο όνομά του μεγάλη αίθουσα εκθέσεων του πολυχώρου Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων.

Έργο

Ο Παλαμάς ήταν ένας από τους πολυγραφότερους Έλληνες λογοτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους. Δημοσίευσε συνολικά σαράντα ποιητικές συλλογές, καθώς και θεατρικά έργα, κριτικά και ιστορικά δοκίμια, συγκριτικές μελέτες και βιβλιοκριτικές. Την επιμέλεια της επανέκδοσης των έργων του μετά τον θάνατό του ανέλαβε ο γιος του Λέανδρος Παλαμάς επίσης ποιητής και κριτικός της λογοτεχνίας.

Το ποιητικό του έργο είναι μεγάλο σε έκταση και σε σημασία και είχε τεράστια απήχηση στην εποχή του. Διαμετρικά αντίθετες πολιτικές και πνευματικές προσωπικότητες, όπως ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και ο Νίκος Ζαχαριάδης αισθάνθηκαν την ανάγκη να τοποθετηθούν απέναντι στον Δωδεκάλογο του Γύφτου. Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει πει ότι ο Παλαμάς είχε μεγαλύτερη επιρροή από 10 πρωθυπουργούς. Το ενδιαφέρον για το έργο του μειώθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα, όταν επεκράτησαν διαφορετικά αισθητικά ρεύματα ενώ υποχώρησε και το ενδιαφέρον για την ποίηση γενικότερα.

Οι δύο πρώτες του συλλογές, Τραγούδια της πατρίδος μου και Τα μάτια της ψυχής μου είχαν ακόμα απηχήσεις του ρομαντισμού της Α' Αθηναϊκής Σχολής και κάποια κατάλοιπα καθαρεύουσας. Η πρώτη σημαντική στάση στο έργο του ήταν η συλλογή Ίαμβοι και Ανάπαιστοι (1897), κυρίως για την ανανεωμένη μετρική της, με την εναλλαγή ιαμβικού και αναπαιστικού ρυθμού (ο ίδιος επισήμανε ότι παρακινήθηκε από τη μετρική του Ανδρέα Κάλβου), αλλά και για την εκφραστική λιτότητα και σαφήνεια. Το επόμενο έργο του, ο Τάφος (1898), αποτελείται από ποιήματα - μοιρολόγια για τον θάνατο του γιου του Άλκη. Η πρώτη περίοδος της δημιουργίας του κλείνει με τη συλλογή Ασάλευτη Ζωή (1904), η οποία περιέχει υλικό από όλα τα προηγούμενα χρόνια της δράσης του. Κεντρική θέση στη συλλογή έχουν τα ποιήματα Η Φοινικιά (αναγνωρίζεται ως το καλύτερο ίσως έργο του), Ασκραίος και Αλυσίδες (συναποτελούν την ενότητα "Μεγάλα οράματα") και η ενότητα σονέτων Πατρίδες.

Η κορυφαία έκφραση της "λυρικής σκέψης" του Παλαμά είναι Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907). Στο πνευματικό του ταξίδι ο Γύφτος θα γκρεμίσει και θα ξαναχτίσει τον κόσμον όλο. Θα απαρνηθεί τη δουλειά, την αγάπη, τη θρησκεία, την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και όλες τις πατρίδες, αλλά και θα τα αναστήσει όλα μέσα από την Τέχνη, μαζί και τη μεγάλη χίμαιρα της εποχής, τη Μεγάλη Ιδέα. Θα υμνήσει τον ελεύθερο λαό του, αλλά θα τραγουδήσει και έναν νιτσεϊκό αδάκρυτο ήρωα. Θα καταλήξει προσκυνώντας τη Φύση και την Επιστήμη.

Η Φλογέρα του βασιλιά (1910) διαδραματίζεται στο Βυζάντιο και αφηγείται το ταξίδι του Βασίλειου Β' ("Βουλγαροκτόνου") στην Αθήνα. Κεντρικό σημείο του έργου είναι το προσκύνημα του αυτοκράτορα στον Παρθενώνα, που έχει γίνει ναός της Παναγίας. Αυτό συμβολίζει για τον ποιητή τη σύνθεση και την ενότητα όλης της ιστορίας του Ελληνισμού, αρχαίας, βυζαντινής και σύγχρονης. Η έμπνευση της Φλογέρας του Βασιλιά είναι αποτέλεσμα και του ανανεωμένου τότε ενδιαφέροντος για το Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά κυρίως του Μακεδονικού Αγώνα.

O Παλαμάς ως Γενικός Γραμματέας του Πανεπιστημίου, καθισμένος στην καρέκλα του Πρύτανη στη Mεγάλη Aίθουσα Tελετών, διενεργεί Πρυτανικές Aρχαιρεσίες, μάλλον το 1928

Μετά τις μεγάλες συνθέσεις επανήλθε σε μικρότερες λυρικές φόρμες με τις συλλογές Οι καημοί της Λιμνοθάλασσας και Η Πολιτεία και η Μοναξιά (1912), μαζί με τις οποίες εξέδωσε και τα σατιρικά ποιήματά του (Σατιρικά γυμνάσματα). Στις επόμενες συλλογές του γενικά δεν παρουσιάστηκε κάτι νέο στην ποιητική του εξέλιξη, παρά μόνο στις τελευταίες, Ο κύκλος των τετράστιχων (1929) και Οι νύχτες του Φήμιου (1935) αποτελούνται αποκλειστικά από σύντομα τετράστιχα ποιήματα.

Το 1930 στο γραφείο του σπιτιού του στην οδό Ασκληπιού.

Η εποχή της εμφάνισης του Κωστή Παλαμά, αλλά και των άλλων ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής συνέπεσε με την έξαρση του προβληματισμού για το γλωσσικό ζήτημα. Το 1888 εκδόθηκε το Ταξίδι μου του Ψυχάρη, ενώ είχε προηγηθεί η διαμάχη Κωνσταντίνου Κόντου-Δημητρίου Βερναρδάκη, το 1882. Ενώ σταδιακά στην ποίηση η δημοτική καθιερώθηκε (με τη συμβολή και των ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής), στην πεζογραφία (και φυσικά στον επίσημο λόγο) επικρατούσε η καθαρεύουσα. Ο Παλαμάς, υποστηρικτής της δημοτικής, υποδέχθηκε με ευνοϊκή κριτική το Ταξίδι μου. Μια μόλις μέρα αφότου το διάβασε, έγραψε το άρθρο "Το επαναστατικόν βιβλίον του κ. Ψυχάρη" εκφράζοντας ενθουσιώδεις κρίσεις, χωρίς βέβαια να παραλείψει να επισημάνει και τις ακρότητες του συγγραφέα. Η υποστήριξή του προς όλες τις προσπάθειες καθιέρωσης της δημοτικής ήταν συνεχής και έμπρακτη. Συνεργαζόταν με το περιοδικό-όργανο του δημοτικισμού Ο Νουμάς από το πρώτο κιόλας τεύχος και στη δημοτική έγραψε όχι μόνο τα ποιήματα αλλά και τα (λίγα) διηγήματά του.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ενώ στο λογοτεχνικό (και αργότερα και στο κριτικό) έργο χρησιμοποιούσε τη δημοτική, ως Γραμματέας του Πανεπιστημίου ήταν υποχρεωμένος να συντάσσει τα επίσημα έγγραφα σε αυστηρή καθαρεύουσα. Όπως ανέφερε ο ίδιος σε επιστολή του, στη φιλολογική του εργασία ήταν "μαλλιαρός" και στην υπηρεσία του "αττικιστής απ' την κορφή ως τα νύχια". Η επίσημη θέση του, όπως ήταν φυσικό, δύσκολα μπορούσε να συνδυαστεί με την υποστήριξη στον δημοτικισμό. Βρέθηκε πολλές φορές στο επίκεντρο επιθέσεων, ειδικά κατά τα Ευαγγελικά (1901) και τα Ορεστειακά (1903). Παρά ταύτα ο ίδιος δε δίστασε να δηλώσει δημοσίως ότι ο δημοτικισμός ήταν η αρετή του (1908). Λόγω των θέσεών του για το γλωσσικό ζήτημα, υπέστη μια σειρά από διώξεις και για ένα χρονικό διάστημα, απολύθηκε από τη θέση του.

Χειρόγραφο του Κωστή Παλαμά με τις τρεις πρώτες στροφές από το ποίημά του «Οι Αιώνες», γνωστό και με τον τίτλο «Ο Ύμνος των Αιώνων».

Κατάλογος έργων

Ποιητικό έργο

Τραγούδια της πατρίδος μου (1886)

Ύμνος εις την Αθηνάν (1889)

Τα μάτια της ψυχής μου (1892)

Ίαμβοι και ανάπαιστοι (1897)

Οι χαιρετισμοί της Ηλιογέννητης (1900)

Η ασάλευτη ζωή (1904)

Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907)

Ο γκρεμιστής (1907)

Η φλογέρα του Βασιλιά (1910)

Οι καημοί της λιμνοθάλασσας (1912)

Σατιρικά Γυμνάσματα (1912)

Η πολιτεία και η μοναξιά (1912)

Βωμοί (1915)

Τα παράκαιρα (1919)

Τα δεκατετράστιχα (1919)

Οι πεντασύλλαβοι και Τα παθητικά κρυφομιλήματα- Οι λύκοι- Δυο λουλούδια από τα ξένα (1925)

Δειλοί και σκληροί στίχοι (1928)

Ο κύκλος των τετράστιχων (1929)

Περάσματα και χαιρετισμοί (1931)

Οι νύχτες του Φήμιου (1935)

Βραδινή φωτιά (1944, μεταθανάτια έκδοση επιμελημένη από τον γιό του Λέανδρο)

Η Κασσιανή

Πεζογραφικό έργο

Διηγήματα

Ένας ψηφοφόρος, 1887.

Το τέλος του ανεμόμυλου, 1887.

Το σκολειό και το σπίτι, 1888.

Παθήματα δικαστικού, 1888.

Παλιό τραγούδι του νέου καιρού, 1890

Θέατρο

Τρισεύγενη, δράμα σε τέσσερα μέρη, 1902.

Κατάλογος θεατρικών παραστάσεων βασισμένων στο έργο του Κ. Παλαμά.

Κριτική-Δοκίμιο

Ήταν ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες κριτικούς. Σε αυτόν οφείλεται η επανεκτίμηση του έργου των Ανδρέα Κάλβου, Διονυσίου Σολωμού, της Επτανησιακής Σχολής εν γένει, του Κώστα Κρυστάλλη και άλλων.

"Το έργο του Κρυστάλλη" (1894),

"Σολωμός Η ζωή και το έργο του" (1901)

"Γράμματα" (2 τόμοι, 1904 - 1907)

"Ηρωικά πρόσωπα και κείμενα" (1911)

"Τα πρώτα κριτικά" (1913)

"Αριστοτέλης Βαλαωρίτης" (1914)

"Βιζυηνός και Κρυστάλλης" (1916)

"Ιούλιος Τυπάλδος" (1916)

"Πως τραγουδούμε τον θάνατο της κόρης" (1918)

"Πεζοί δρόμοι" (3 τόμοι 1929 - 1933)

"Ο Γκαίτε στην Ελλάδα" (1932)

"Τα χρόνια μου και τα χαρτιά μου" (1933)

"Η ποιητική μου" (1933)

"Πεζοί δρόμοι. Κάποιων νεκρών η ζωή" (1934)

"Τα χρόνια μου και τα χαρτιά μου" 2ος τόμος (1940).

Μεταφράσεις

"Β΄ Ολυμπιόνικος" του Πινδάρου εφημ. Εστία, 1896

"ΙΔ΄ Ολυμπιόνικος" Πινδάρου, εφημ. Ακρόπολις, 1896

"Πρόας ο Νικίου" υπό Αντρέ Λωρί, έκδοση Διάπλασης των Παίδων, 1898.

"Η Ελένη της Σπάρτης" του Αιμ. Βεράρεν 1906.

Σημειώνεται ότι πρώτα έργα του Κωστή Παλαμά που μεταφράστηκαν στην αγγλική γλώσσα ήταν "Η ασάλευτη ζωή", "Η τρισεύγενη", ο "Θάνατος παληκαριού" και ακολούθησαν άλλα. Στη δε γαλλική γλώσσα πρώτα ήταν "Ο τάφος", "Ο Δωδεκάλογος του γύφτου", ο "Θάνατος παλληκαριού" κ.ά., ενώ πλείστα αποσπάσματα άλλων συλλογών μεταφράστηκαν σε διάφορες άλλες γλώσσες όπως στη γερμανική, ιταλική, ισπανική, αραβική και τουρκική γλώσσα.

Διακρίσεις

Ανακήρυξή του σε κορυφαίο πεζογράφο και έναν από τους τρεις κορυφαίους ποιητές όλων των εποχών.

Δημιουργία μουσείου με το όνομά του.

Δημιουργία ιδρύματος με το όνομά του.

Βράβευση του με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών το 1925 από την ακαδημία Αθηνών της οποίας διορίστηκε μέλος το 1926, ενώ εξελέγη πρόεδρός της το 1930.