ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟ

Κάλαντα, πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα (1872, ιδιωτική συλλογή). Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου, τα οποία σε ορισμένα μέρη, όπως στην Καβάλα, ονομάζονται Αρχικάλαντα), των Θεοφανείων, ακόμη και των Βαΐων ή του Λαζάρου, με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης Παρασκευής που είναι κατανυκτικά. Κύρια παραδοσιακά μουσικά όργανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά. Οι τραγουδιστές - οργανοπαίκτες των καλάντων ονομάζονται «καλαντιστές».

Μικρασιάτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς  Μικρασιάτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Προύσας) Εις αυτό το νέον έτος, εις την πρώτη του μηνός ήρθα να σας χαιρετήσω, δούλος σας ο ταπεινός. Ο Βασίλειος ο Μέγας είναι πάντα θαυμαστός και στην οικογένειά σας, να ’ναι πάντα βοηθός. Τα παιδιά σας στο σχολείο να τα στέλνετε συχνά να μαθαίνουν ιστορίες, της Ελλάδος τα καλά. Έχω κι άλλα να σας πω, μα δεν έχω πια καιρό, σας αφήνω καληνύχτα κι αύριο με το καλό. Μικρασιάτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Κρήνης-Τσεσμέ) Αρχιμηνιά κερά κι αρχιχρονιά, κι αρχή καλός μας χρόνος κι εκεί που βγήκε κερά μου ο Χριστός, τριώ χρονών παιδάκι όλο τον κόσμο κερά μου γύρισε, σαν το καλογεράκι Κι εκεί που περιπάτησε, χρυσή μηλίτσα βγήκε και μες τα φύλλα κερά μου της μηλιάς, δυό μήλα χρυσομήλα οποιός τα πάρει κερά μου χρύσωσε, ο ήλιος της ημέρας το φεγγαράκι κερά μου της νυκτός, που βγαίνει την εσπέρα Σ’ αυτά τα σπίτια κερά μου τα ψηλά, τα μαρμαροχτισμένα που ‘ναι οι πέτρες κερά μου μάλαμα, το χώμα με ασήμι και μεσ’ τη μέση κερά μου του σ

Θρακιώτικα κάλαντα Πρωτοχρονιάς (Ανατολικής Θράκης) Σούρβα σούρβα, γιρό κουρμί γιρό κουρμί, γιρό σταυρί σαν ασήμι, σαν κρανιά κι του χρόν’ ούλ’ γιροί, ούλ’ γιροί καλόκαρδοι. Σούρβα σούρβα για χαρά γιά σταφίδις, γιά παρά γιά καρύδις, γιά μπαντέμια γιά ένα ξυλουκέρατου.

Ποντιακά κάλαντα Πρωτοχρονιάς Αρχή κάλαντα κι αρχή του χρόνου κι αρχή του χρόνου. Πάντα κάλαντα, πάντα του χρόνου πάντα του χρόνου. Αρχή μήλον εν κι αρχή κυδών εν κι αρχή κυδών εν Κι αρχή βάλσαμον το μυριγμένον το μυριγμένον. Εμυρίστεν ατό ο κόσμος όλον ο κόσμος όλον. Για μύριστ ατό και εσύ αφέντα καλέμ αφέντα. Λύσον την κεσέ σ και δος παράδας και δος παράδας. Κι αν ανιοιείς μας χαράν σην πόρτας σ χαράν σην πόρτας σ. Ευχές Χρόνια Πολλά, πάντα και του χρόνου Καλή χρονία και σ όλα τα σπίτ(ι)α υείαν κι ευλοίαν

"Μακεδονίτικα" κάλαντα πρωτοχρονιάς Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός ήρθα να σας χαιρετίσω, δούλος σας ο ταπεινός. Ο Βασίλειος ο Μέγας ιεράρχης θαυμαστός εις την οικογένειά σας νά 'ναι πάντα βοηθός. Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά. Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά, σας αφήνω "καληνύχτα" και του χρόνου με υγειά.

ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΣΤΟΝ  ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ  Ευρύ κύκλο δημοτικών τραγουδιών, με μεγάλη διάδοση και εν χρήσει μέχρι σήμερα, αποτελούν τα λατρευτικά (γενικότερα:εορταστικά, θρη σκευτικά), τα τραγούδια και στιχουργήματα που λέγονται σε ορισμένες χριστιανικές εορτές ή πλαισιώνουν προχριστιανικού περιεχομένου έθιμα και εκδηλώσεις της λαϊκής λατρείας.  Τά περισσότερα είναι τραγούδια αγερμού, λέγονται δηλαδή από σπίτι σε σπίτι και οι τραγουδιστές στο τέλος ζητούν κάποιο φιλοδώρημα.2. Ορι σμένα πάλι έχουν πάρει μορφή επωδών, με μαγικό ή μαντικό περιεχόμε νο.3 Και στην περίπτωση των λατρευτικών τραγουδιών, ο χώρος της Μακεδονίας και της Θράκης διασώζει πλουσιότατες παραδοσιακές μορ φές. Τα τραγούδια αυτά συνάπτονται κυρίως με τις δυο μεγάλες εορταστι κές περιόδους, του Δωδεκαημέρου και του Πάσχα. Η παρουσία τους όμως είναι εξίσου έντονη και σε πολλές άλλες περιστάσεις και ημέρες.  Μέ τό Δωδεκαήμερο συνδέονται πρωτίστως τα κάλαντα, που αποτε λούν και ένα από τα κύρια έθιμα τη